Aylardan Ramazan, şehirlerden Erzurum

Ramazan sadece bir ay olmanın ötesinde bir medeniyettir. Bu medeniyetin taçlandığı yerler de şehirlerdir. Şehirleri Ramazan'a hazırlamak, şehirlerde Ramazan karşılaması yapmak bizim medeniyetimizin olmazsa olmazlarındandır. Ramazan kutlu bir misafirse onu ağırlayacağımız şehirlerimizi de arındırmamız, temizlememiz, çeki düzen vermemiz iktiza eder. Bugün şehir kavramı değiştiği için Ramazan-ı Şerif geliyor ama nasıl geliyor, nasıl gidiyor, pek anlayamıyoruz.

Şehir Ramazanları ya da Ramazanlaşan şehirler içinde Erzurum'un ayrı bir hususiyeti var. Çünkü Erzurum da irfan yüklü, münbit şehirlerimizden birisi ve burada Ramazan bir başka yaşanıyor. Bu hususiyetleri nerden bileceğiz, derseniz; Dergâh Yayınları'ndan çıkan Erzurum'da Ramazan kitabını işaret edelim. Kitabın yazarı H. Ömer Özden, "eskiden Erzurum'da Ramazanlar şöyleydi" diye anlatanların aksine işi sadece sözde bırakmamış, yazmış. “Ramazan ve Erzurum”, “Erzurum'da Hatim Geleneği”, “Erzurum'un Geleneksel İftar Yemekleri”, “Alvarlı Efe'nin Ramazan Şiirleri” kitaptan sadece bir kaç başlık.

Bir ilahi ritim: Ramazan

Kitabın takrizi Mustafa Kutlu'ya ait. O, “Kalbimde Bir İlahi” demiş yazısının başlığına ama ben Erzurum Ramazanı'nın ilahi havasının bir ritim gibi hâlâ kalbinde attığını anladım yazıdan. Ramazanlaşan bir şehrin, sükutun, melekleşmenin adeta, caddeye sokağa, esnafa sirayet ettiğini ne güzel cümlelerle anlatıyor: "Erzurum'da okuduğum yıllar, bu kadim şehir hâlâ hüviyetini taşıyordu. Evler, sokaklar, esnaflar, faytoncular, camiler, türbeler, mescitler, bunları bir yana koyun, insanlar doğal asalet timsali olarak tebessüm halinde idiler. Yani sabır ve şükür. Yani Ramazan ve Oruç. O, evlerden, sokaklardan, fırınlardan, kavaflardan, semaver yapanlardan, tesbih yontanlardan, minare ve medreselerden bir buğu, bir ilahi, bir dadaş vakarı ile şehre yayılırdı. O sert mizaçlı şehir ve onun dik durup bar tutan ahalisi bu ayda munisleşir, adeta melek gibi yumuşardı."

Mustafa Kutlu kalbini, caddeleri, sokakları saran ezan, sala, tekbir ve ardından ilahilerin sesinde bıraktığını söylüyor.

Erzurum'un mukabele ve hatim geleneği

Ramazan ayı dolayısıyla her camide mukabeleler ve hatimler okunur. Erzurum'un Ramazanlarında farklı bir mukabele ve hatim geleneği var. Yazar kitabında bu hususu özellikle vurguluyor. Erzurum'da eskiden olduğu gibi Erzurum'un bütün camilerinde hatim, mukabele okunuyor. Ancak Lala Paşa, Ulu Cami ve Zeynel gibi çarşı içi camilerde farklı bir okuma geleneği varmış ve bu eskiden beri devam ediyormuş. Genelde uygulama okunacak cüzü bir hafızın başından sonuna okumasıdır. Bu camilerde ise cüzler hiziplere bölünüyor -yani bir cüzde dört hizip var ve her hizip beşer sayfadan müteşekkil-, her hizipi bir kişi okuyor. Böylelikle bir cüzü dört kişi tamamlamış oluyor.

Lala Paşa Camii'nden de Erzurum'un önemli simaları gelip geçmiş. Yazar şöyle anlatıyor: "İkinci Cihan Harbi yıllarından 1960'a kadar Erzurum'un gelmiş geçmiş en tanınmış müftülerinden biri olan Solakzâde, her Ramazan ikindi namazından sonra Lala Paşa Camii'nde vaaz verir, vaazdan hemen sonra eski saate göre 11 hatmi başlarmış. Bu camideki mukabeleyi, aralarında Lala Paşa Camii'nin birinci imamıHırtızlı hafız Ahmet Hoca, kuyumcu hafız Nusret Gedik ve Lala Paşa Camii ikinci imamı hafız Topal Cemil Efendi'nin bulunduğu Erzurum'un en meşhur hafızları okurmuş. Müftü Solakzâde, vaazdan sonra camiden ayrılmayıp hatmi de dinlermiş. Hatim tamamlandığında iftar iyice yaklaşmış olur ve Solakzâde Müftü Efendi de hatmi dinleyen komşularından biriyle evine gidermiş. Bu bilgileri derlediğim amcam Ziyaettin Mutaf'ın anlattığına göre, müftü Solakzade, evleri çok yakın olduğu için eve doğru çoğu zaman birlikte yürüdüklerini ve kendisinden çok şey öğrendiğini ifade etti." (s.35)

Devamı için: http://www.dunyabizim.com/Manset/20937/aylardan-ramazan-sehirlerden-erzurum.html