Uyumsuzluk, mantıksızlık, dalgınlık, beceriksizlik, hantallık, zıtlık,aykırılık, mübalağa, umulanla gerçekleşen arasındaki fark…Gülen bu hataları yapmayacağını düşünür.
Tebessümden kahkahaya doğru geniş bir yelpaze. Hüznümüzü dışa vurma konusunda daha tabiiyiz. Gülme hususunda aynı şeyi söyleyebilir miyiz? İnsanı ağlatmak için yapılanlar vardır şüphesiz, fakat güldürmek için yapılanlar bu çerçevede çok yetersiz kalır. Gülmenin zorluğundan mı kaynaklanır bu?
Üzerek, ağlatarak insanı etkilemek kadar gülümseterek, güldürerek tesir etmek de edebiyatın, sanatın alanına girer. Gülme, güldürme hafifsenmiştir, ama çok zengin bir mizah edebiyatı vardır.
Olayların gülünç taraflarını ortaya koymayı esas alan sanat türüdür mizah. Arapça bu kelimeye gülenek, gülmece gibi karşılıklar bulmuşuz. Batı dillerinde “humor” mizahı en fazla karşılayan kelime. Nedense humoru “ince mizah” olarak görmek istemişiz.
Gülmek düşündürmez mi?
Bazen mizah ciddiyetten daha tesirli bir anlatım tarzı olur. Ciddiyetin tehlikeli olduğu zamanlarda mizaha temayül artar. Doğruları gülümseterek, güldürerek ifade etmek, bazen gerekli olabilir.
Aslında bizde güldürmek veya eğlendirmek kastıyla söylenen söz veya yapılan davranış ekseriya “şaka” kelimesiyle karşılanır. Şaka, ciddinin zıt anlamlısıdır. Bazı etimologlar bunun Arapça “şakka”dan geldiğini kaydediyor. Şakka “meşakkat”le aynı kökten, meşakkatli, eziyetli, zahmetli demek. Bu durumda kelimenin nasıl mizah anlamı kazandığını anlamak zor. “Şak” kelimesiyle bir bağlantı kurulabilir. Gülerken çıkan sesler “şakrak” olarak nitelenir. Şak sesi çıkarmak veya şak diye yarılmak daha “şaka”yı anlatır gibi. Şak bütün dillerde bulunan ses taklidiyle yapılmış kelimelerden biri sanki.
Gülmekten yarılmak söz konusuysa “şaka” kelimesi de yerine oturur!
Arapların şaka kelimesini bizim gibi kullanmadığı kesin. Bu yüzden şakayı kendimize mahsus ve mizahla eş değer bir kelime olarak görebiliriz.
İşte şaka dediğimizde hatıra gelen kelimeler: Alay, cinas, eğlenme, eğlence, espri, fıkra, hezel, hezeliyat, ironi, ironik, ironili, istihza, latife, makara/ makaraya sarma, maskara, maskaralık, mizah, muziplik, nekre, nekregû, nükte, nüktedan, soytarı, soytarılık, şatıh, şathiye, şaklabanlık, takılma, taşlama…
Mizah ironisiz olur mu? İroniyi eskiler (mesela Şemsedin Sami, Hasan Bedreddin) istihza olarak çevirmiş. İronik de istihzalı, müstehzi, istihzaamiz olarak karşılanıyor. İstihzanın Türkçesi “alay” olmalı. İroni yerine alay, ironik yerine rahatça alaycı veya alaylı diyebiliriz.
TYB Akademi bu sayısıyla 8.yılını tamamlıyor. Başlangıçtan beri belirli konular etrafında yazılardan oluşan özel sayılar yayınladık. Bu sene ilk sayımızı merhum Orhan Okay hocamıza tahsis etmiştik. Bir önceki sayımız estetik konusuna ayrılmıştı. Mizah sayımızla 8.yılı tamamlıyoruz. Önümüzdeki sayılarımız yine konu ağırlıklı olmakla beraber farklı konulu yazılara da yer vereceğiz.
8. Yılımızın üç sayısının editörlüğünü Dr. Maksut Yiğitbaş ve Mehmet Kurtoğlu üstlendi; emek mahsulü güzel sayılar ortaya koydular. Emekleri ve gayretleri var olsun. Kendilerine ve yayın yönetmenimiz Dr. Muhammed Enes Kala’ya teşekkür ediyoruz.
Sekiz yılın tecrübesi ve birikimiyle yayınlanacak TYB Akademi’nin 9.yılı sayılarımızın daha verimli olmasını diliyorum.
TYB Akademi 24 / Mizah-İroni / Eylül 2018
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.