KUTADGU BİLİG Mİ OKUSAK

Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Genel Müdürlüğü ve Türkiye Yazarlar Birliği ortak bir projeye imza attı. Kutadgu Bilig Okumaları…Tam da zamanıdır dediğimiz bu proje, bize neyi kazandıracaktır?

Niye böyle bir çalışmaya ihtiyaç duyuldu? Klasik eserlerimize burun kıvıranlar bu projeye karşı nasıl cephe alacak? Buna benzer sorulara bu yazımızda aramaya çalıştık.

Kutadgu Bilig okusak kutlu bir bilgiye sahip olacak mıyız. Saadet pınarına erecek miyiz? Bu sorularımıza kitabın ilk başlarında müellif  Yusuf Has Hacib evet cevabını veriyor. Yazar, ayrıca okuyana hem bu dünyada hem de öbür dünyada bilgi verici ve yol gösterici bir eserdir, diyor. 

Kutadgu Bilig, bugün modern kitaplar gibi komplo teorileri ışığında yazılmamış, soğuk savaş döneminden kalma labaratuvarlarda üretilmediği için genç nesil tanımıyor.  Halbuki bu kitap, eğitim uzmanları, pedegoglar ve tabiki  işin mutfağında olan edebiyatçılar tarafından yeniden işlenirse genç dimağların klasik zamanlarla tanışması mümkün olacaktır.

Kutadgu Bilig’in saf ve berrak bir anlatımı var. Eserin temelinde kamil insan kavramı var. Kitapta, insanı geliştiren ve güçlendiren erdemler dikkat çekiyor. Günümüz modern dünyasında misyon ve vizyon dedikleri şey bu olsa gerek. Bilgi edinmek, okumak, güzel yazmak, çeşitli bilimlere sahip olmak, sevilen millî sporlara ve becerilere değer vermek en başta gelir. Bir yönü ile bir nasihatname niteliğinde olan Kutadgu Bilig, başka bir yönü ile de bir siyasetname karakterindedir.

Kutadgu Bilig, Türkler’in Orta Asya bozkırlarında İslamiyetle bir nevi tanışmasını anlatıyor. O dönemki Türklerin sosyolojisi, psikoloji ve folklorik unsurların Anadolu’ya nasıl taşındığını adına çeşitli ipuçlara da rastlarız. “Hakan, vezir, kumandan, hacib, mabeyinci, sefir, sır katibi, hazinedar, aşçıbaşı...”

İlk Müslüman Türklerin ilk Müslümanca yazılmış kitabıdır Kutadgu Bilig, Klasik bir mesnevi tarzında yazılmış İranlılar’ın meşhur şehnamesi kadar etkili bir dili ve üslubu vardır. Ki İranlılar bu esere Kutadgu Bilig demezler Şehname-i Türkî derler. Zaten Yusuf Has Hacib, kendi döneminde Fars dilinde bir Şehname’nin yazıldığını görerek, Kutadgu Bilig’i Türk milletine bir Şeh-name hediye etmek arzusuyla yazmıştır.

Yusuf Has Hacib, o dönemde İslamî edebiyat geleneğine uyarak bu eseri kaleme aldığını söylemeliyiz. Aruzla yazılan ilk İslamî Türkçe eserdir.  O dönemde Şehname vezni revaçta olduğundan fe’ulün, fe’ulün, fe’ulün, fe’ul vezninde yazılmıştır. Şair bu vezni pürüzsüz bir şekilde kullanmıştır.  Burada şu hususu ifade etmekte fayda vardır. Şehname ile Kutadgu Bilig’in vezin benzerliğinden başka bir ilgisi yoktur. Şeh-name, İran’ın efsaneleştirilmiş tarihi olarak destan niteliğini taşıdığı halde Kutadgu Bilig, amacı ve kapsamı bakımından öğretici nitelikte olup islamî öğretiyi edebî bir dille bölgedeki Türk boylarına aktarmaktır.  

Kutadgu Bilig içerik bakımından sanki okunmak üzere yazılmış bir tiyatro eseri görünümündedir. Başka bir açısıyla baktığımızda dört kişi arasında geçen bir münazaradır da diyebiliriz.  Konu da, mutluluğun elde edilmesi için ileri sürülen düşüncelerdir. Hükümdar Gün Doğdu, akibeti temsil eden Ogdurmuş ile görüştükten sonra, dünyadaki hayatın esasını kavrayarak üzerindeki yükü taşımak istemediğini aklı temsil eden Ögdülmiş’e söyler. Ögdülmiş de hükümdara yapacağı işleri hatırlatır. Ve ona iyi isim kazanmak için yeni iş sahası gösterir. Aytoldu ise mutluluğu temsil eden bir vezirdir.

Kutadgu Bilig’in başında  tevhid, naat, dört halifenin zikri ve yaz mevsiminin tasviri vardır. Bunlardan sonra Ulug Bugra Hanın medhiyesi yer alır. Bu şekli ile eser klasik tertib usulüne uygunluk gösterir.

Genç nesil sosyal medya ve kitle iletişim eraçlarının etkisiyle her gün biraz daha modern zamanın kucağında eriyip gitmektedir. Bu nedenledir ki büyüklerimiz klasik metinlere dair bir ihtiyacın var olduğunu hissetemiş. Şimdi bunun alt yapısı için çalışmalar, çalıştaylar ve programlar yapılıyor. Bu çalışma ve  ince ayrıntıları yakalayanlar esaslı bir gözlemcilikle genç nesle faydalı olur.  

Kutadgu Bilig kitabının bir yerinde Yusuf Has Hacib, Ögdülmüş’ün dilinden “Ülkeler kılıçla elde edilse de kalemle elde tutulur. Kalemin kılıçtan üstün olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Asıl emniyet ve huzuru sağlayan kalemdir, vesselam.” Söyler. Bu söz bile neden Kutadgu Bilig’i okumamız gerektiğini söyler.

Milat