LOZAN MAĞDURU 'AYN'LI 'PINAR'LI ŞEHİRLERİMİZ

Türkiye 9 Ekim 2019 günü ikindi vakti, Suriye’nin kuzeyinde bulunan ve terör örgütü PKK-PYD’nin işgal ettiği bölgeye Barış Pınarı adı verilen bir askerî harekât başlattı. Daha önce Fırat Kalkanı (24 Ağustos 2016-30 Mart 2017) ve Zeytin Dalı (20 Ocak 2018- 20 Mart 2018) adlarıyla gerçekleştirilen askerî harekâtlarda Fırat nehrinin batısında kalan bazı bölgeler PKK ve DEAŞ güçlerinden temizlenmiş ve Suriye halkına teslim edilmişti. Türkiye, iki harekâttan sonra, Fırat nehrinin doğusuna da harekât gerçekleştireceğini dile getirmekte idi.  9 Ekim günü bu harekâta başlandı ve Barış Pınarı Harekâtı olarak adlandırıldı. 

9 Ekim günü başlayan harekâtın adının Barış Pınarı olması, tesadüf değildi. 

İzah edelim. 

Suriye’nin kuzeyindeki PKK-PYD ve DEAŞ teröristlerine yönelik ilk büyük harekât “Fırat Kalkanı” adıyla anılmıştır. Görüldüğü gibi bu isimde “koruma” fonksiyonu bulunan “kalkan”  kelimesi kullanılmıştır. İkinci harekâtın adı da barışı sembolize eden “zeytin dalı” idi. Bu harekâtla Afrin ve civarındaki PKK terörü yok edilip yerel halka zeytin dalı uzatılarak barış getiriliyordu. 9 Ekim günü başlatılan askerî harekâtın adı ise “Barış Pınarı Harekâtı” olarak belirlenmiş. Görüldüğü gibi askerî harekât adlandırmaları, barış ve koruma çağrışımlı adlandırmalar. 

“Barış Pınarı Harekatı” adının tesadüfen verilmediğini tahmin ediyorum. Fırat nehrinin doğusunda kalan yörede devam etmekte olan bu harekâtın gerçekleştiği yöredeki yer adlarına dikkat edilecek olursa, Suriye tarafında Türkçe “pınar, su gözesi, kaynak” demek olan “ayn” kelimesinden oluşan tamlamaların şehir adı olarak kullanıldığı görülür.  Yani “pınar-ayn” kelimeleri, bu yörenin karakteristiklerinden biridir. 

Re’sü’l-ayn ve Ceylanpınar  

Şu anda “Barış Pınarı Harekâtı”nın merkezi durumunda bulunan şehrin adı Ceylanpınar’dır ve bu şehrin hemen karşısındaki Suriye şehrinin adı ise Re’sü’l-ayn’dır. “Resulayn” veya “Rasulayn” olarak telaffuz edilen  bu şehrin Arapça adı, Türkçe’de “Pınarın başı” demektir ve Türkçe’de yer adı olarak kullanıldığında “Pınarbaşı” imlasıyla ifade edilir. (Bir televizyon kanalında “Re’sul-ayn” şehrinin adının “Resulül-ayn” şeklinde telaffuz edilmesi yanlıştır ve okur-yazarlarımızın doğuya özgü kelimeleri telaffuzda ne kadar zavallı olduklarını göstermesi bakımından dikkat çekicidir.) 

Bilindiği gibi Arapça “re’s” kelimesi Türkçe’de “baş” demektir. (Türkçe’deki  “reis” kelimesi de bu kökten türemiştir.) Arapça “ayn” kelimesi “göz, su gözesi, su kaynağı, pınar” demektir.  Bu iki kelime birleştirildiğinde “Pınarbaşı” olur. Vaktiyle Re’sü’l-ayın şehrinin bir parçası olan ve Lozan ile ortadan ikiye bölünen bu şehrin Türkiye’de kalan kısmına “Ceylanpınar” denerek, esas adındaki “pınar” kelimesi muhafaza edilmiştir. Bu şehrin adını Kürtçe’de “Sere Kâniye” şeklinde ifade etmiştir. Bu tamlamada da şehrin özgün adı muhafaza edilmiştir. Şehrin Kürtçe adındaki “ser” kelimesi Farsça’dır ve “baş” demektir;  “kân” kelimesi de Farsça’dır ve “pınar, göze, kaynak, ocak (maden çıkarılan ocak)” demeye gelir. (Türkçe ay adı olan “Ocak” da “Kânûn-ı Sânî’deki “kan” kelimesinin Türkçeleştirilmesinden ibarettir.) 

Kısa bir ara kesit 

Türkçe adlandırmada “Ceylanpınar” tamlamasında “pınar” kelimesi korunurken önüne “ceylan” getirilmesini, anlam bilim açısından izah etmek zordur. Bunu, yöredeki devlet çiftliğinde yetiştirilen ceylanlara bağlamak mümkün gibi görünse de bu adlandırmada semantik bir hata yapılmıştır. “Ceylan”ın “pınar”ı olmaz; olsa olsa “yatağı, yeri, boğazı, yamacı, tepesi” olur ama “pınarı olmaz. Elbette artık galat-ı meşhur olan bu adlandırma, lügat-ı fasihten evladır.  

Devamı: https://www.star.com.tr/acik-gorus/lozan-magduru-aynli-pinarli-sehirlerimiz-haber-1488067/