Şehir Araştırmaları ve Yerel Gazeteler Önemi

Şehir araştırmalarında, üzerinde çalışılan şehrin hakkında ilk elden bilgiler, yerel gazete arşivlerinden alınmalıdır. Bu haberleri destekleyen kimi makalelerin devamı, o şehir ile ilgili yayınlanan dergilerin teminiyle kimi bilinmeyen hususlar, açıklığa kavuşturulmalıdır.

Yerel basında yer alan haberlerle köşe yazarlarının yazıları, dergilerle bütünleştirildiğinde şehir araştırmacısı, diğer eksik kalan kimi bilgileri, şehir konulu kitaplarla tamamlar, şehrin bilge insanlarına danışarak, hedeflediği sonuca ulaşmaya çalışır.

Günümüzde yerel basının-gazeteciliğin, teknolojik gelişmeyle paralel habercilik anlayışı, daha çok özel haberlere değil, haber ajanslarının geçtiği haberlerle sınırlıdır. Çok az sayıda gazete, çıktığı şehirle ilgili özel dosyalar gerçekleştirir. Bu özel dosyalar, mevcut duruma ters düşen uygulamalarla sınırlı olup, görsel yönü ağır basan, bilinen birkaç kaynak eserden yola çıkılarak hazırlanan haberlerden müteşekkildir.

Gazetelerde yer alan haberlerin hazırlayıcıları, haberlerle ilgili güncelliği kaçırmamak için, herkesçe bilinen, el altındaki kitaplarda kırık-dökük alıntılarla, halktan konuyu bildiğini ifade eden kişilerin sözlü beyanı üzerine haberi kullanır. Adeta gazetede çıkan haber, her şeyden haberdar olmak isteyen ilgililerce paylaşılır. Güncelliği yakalamak açısından haber, resmî kurumlarla kuruluşların dikkatini çekme yönüyle önemlidir.

Kimi zaman yerel gazetecilerin haber yapmada karşılaştıkları sıkıntılar sebebiyle kendilerine yardımcı olan şehir araştırmacılarını haber yaptıklarını görmekteyiz. Kimi kişiler, birkaç kitaptan ve birkaç dergi makalesinden yola çıkarak, hamasî ifadeler kullanır, sitemkâr halde bu işin takipçisi olacaklarını belirtir, haberin düzenleyicisi ve muhabir tarafından haber sürmanşete taşınır, iç sayfalarda bazen günlerce devam eden yapıya bürünür.

Osmanlı Dönemi’nde araştırılan bir şehir ya da şehirler için dönemin gazetelerine ulaşma, sınırlı kaynaklar sebebiyle oldukça güçtür. Araştırmacıların, şehirlerle ilgili çalışanların Ankara, İstanbul gibi büyükşehirlere gitmesi hem güç hem masraflıdır. Özellikle her şehrin hakkında Osmanlı Dönemi’ne ait şehir bilgileri, ilgili şehirde bir araya getirilmelidir.

Kimi üniversitelerde şehirlerle ilgili çalışmalar yapılmaktaysa da çoğunlukla bir araya getirilmediği görülür. Tez çalışmaları, sempozyum bildirileri, şehir konulu kitaplar, bir araya getirilmesi gerekenlerin başında gelir.

Bir şehirde yayınlanan gazetelerle dergilerin ancak kurulacak Şehir Araştırmaları Merkezi’nde toplanması mana kazanır. Bulunduğumuz şehirde mevcut olan Gazeteciler Cemiyeti’nde geçmişe yönelik gazete arşivinin olmayışı, şehirle ilgili gazetelere ulaşma güçlüğü doğururken, gerektiği zamanlarda gazete arşivleri için gazete idarehanelerine uğrama, istenildiği gibi rahat çalışmanın önünde engeldir.

Günlük olarak kimi şehirlerdeki yerel gazeteleri temin etme çalışmamız, Şehir Araştırmaları Merkezi için söz konusu olmasına rağmen, yerel gazeteleri teminle muhafaza etme sıkıntısı, son iki yılda sadece birkaç ille sınırlı kalmıştır. Günlük olarak aldığımız yerel gazete sayısı yedi-sekiz ile sınırlıdır. Bu gazetelerde şehirle ilgili haberler genelde ajans haberleridir. Köşe yazarlarına baktığımızda kaleme alınan yazıların şehirle ilgili oranı, yazıların onda ikisini geçmemekte, yazı sahiplerinin konuya vakıf olmaları, oranın beklenenin, umulanın oldukça altındadır.

Gazetelerin günümüzde okunur olma oranı oldukça düşmüşken, kıymetli gördüğümüz kimi makaleler-yazılar, gazete sayfalarında kalmaktadır. Gazetelerde görülen bu olumsuzluklara rağmen, üniversitelerde şehir konulu çalışmaları bulunan akademisyenlerle şehir konusunda bağımsız çalışanların arada bir, ortaklaşa çalışmalar yürütmesi gerekir. Bu çalışmaların yerel gazetelere yansıtılarak, ilgilenenlerle paylaşılması esastır.

Yerel gazetelerde çalışanların samimiyeti, şehirlerle ilgili çalışmalarda istenilene ulaşmayı istediğimiz gibi sağlayamamaktadır. Muhabir kaleminden çıkan haberlerle yazılar, imza sahibinin yeterliliğe sahip olmayışı yüzünden aranan, istenen bilgilere ulaşımı engellemektedir. Muhabir, hem spor haberlerini hem adliye vak’alarını takip ederken, siyasetle ilgili gündemden kopmamaktadır. Kültüre, sanata, tarihe yaklaşımı muhabirin, gazeteye haber üretmekten öte değildir.

Yerel gazeteleri suçlayıcı olmaktan uzak, olması gerekenin yapılmasını arzuladığımız, şehir konusunda ciddî çalışmalarda bulunulması isteğimiz, yazılı olanın kalıcı olmasından kaynaklanmaktadır.

Şehirleri incelerken, işin sadece tarih, kültür, sanat boyutunu kast etmiyoruz. Şehrin sosyolojisini, mimarîsini, gündelik hayatını ve diğer hususlarla birlikte ele alırken yerel gazetelerdeki haberler, fotoğraflar oldukça önemlidir.

Bir şehirde Şehir Araştırmaları Merkezi kurulacak ise, öncelikle yerel gazetelerin arşivleri itina ile oluşturulmalı, çalışmalara başlanmalı, araştırmacılara ufuk açıcı işler-işlemlere başlanmalıdır.

Bir üniversitenin sempozyum çalıştayına davet edildiğimizde İletişim Fakültesi’nde şehrin gazete arşivlerinin, şehirde çıkan dergilerin koleksiyonları hakkında bilgi amaçlı ilgililere sorduğumuzda, üniversitede ne gazete arşivinin ne dergi koleksiyonlarının mevcudiyetinin söz konusu olduğu cevabını aldık.

Bir üniversitede yerel gazete arşivleri, dergi koleksiyonu ilgili fakültede bulunmuyorsa ne demeli?

Şehirle ilgili araştırma yapması gereken iletişim fakültesi öğrencilerine bilgisayar dersleri veriliyorsa, fotoğraf çekmeleri için dersler aldırılıyorsa, yaşadıkları şehre dair bilgileri olmuyorsa ne demeli? Bir üniversitede yapılması gerekenler ne olmalı, şehir hakkında? Öncelikle üniversitelerin Şehir Araştırmaları Merkezi’ne sahip çıkmaları lazım.

Yerel gazeteler mi? Çoğunlukla üç-beş gazetecinin çalıştığı resmî ilanlarla ayakta duran, şehirle ilgili deneyimleri spordan, siyasetten öte olmayan gençlerin yapabilecekleri ne olabilir?

Her gazete sahibinin çıkardığı gazeteyi, aylık olarak ciltleyip ileride kurulacak Şehir Araştırmaları Merkezi için, kendi şehri hakkında çalışanlara merkez bünyesi için elinde tutması lazımdır. Kapanmış ya da zamanla elde tutulması resmiyette geçersiz olan gazete arşivini, kullanım için bu merkezlere vermesi gerekir, kalıcı olması için.

Yerel gazetelere dair bu teklifimizin yerini bulup bulmaması ayrı husustur. Olması gerekeni ifade ediyoruz. Günde yerel ve ulusal on gazetenin alırken, emin olunuz ki gazeteleri muhafaza etmekte zorlanıyoruz.

Niçin mi? Yıllardır Şehir Araştırmaları Merkezi için hazırlık yapmaktayız. Kimi zaman kapanmış gazetelerle dergilere arşivimizden yararlanmaları için yardımcı olduk.

Kişi çıkardığı gazetenin ya da derginin arşivini-koleksiyonunu tutamıyorsa, elde olmayan sebeplerle sahip çıkamıyorsa, yangın, sel gibi sebeplerle gazetesinin, dergisinin kimi sayılarını arıyorsa, Şehir Araştırmaları Merkezi’nin önemi anlaşılmıyor mu?