İngilizler tarafından işgal edilen İran’ın önemli şehirlerinden Şiraz’ın trajik durumu ile “Kurtuluş Savaşı” döneminde yine İngilizler döneminde işgal edilen İstanbul’un benzerliklerine değinen yazar Eyyüp Azlal şunları söyledi:
“Şiraz’ın işgalini Simin Danişver’in Siyavuş’un Ölümü adlı romandan yola çıkarak anlatmak istiyorum. Öbür yanda İstanbul’un işgalini de Halide Edip Adıvar’ın “Ateşten Gömlek” adlı romanında paralel öğeler var. Bu öğeler arasında İşgalci devlet olarak İngilizleri, milletine vatanına yabancılaşmış kahramanları, yine millet, vatan, ezan, bayrak sevgisiyle gönülleri coşmuş gerçek kahramanları ve en son olarak bir memleket işgal edilmeden önce oraya gönderilen ajanları var” dedi.
Azlal, konuşmasını şöyle sürdürdü: Siyavuş’un Ölümü romanı, 1940’lı yıllarda Şiraz’ın işgaliyle birlikte bu şehirde yaşayan bir ailenin bireyleri arasında kirli politik ilişkilerine değinilmiştir. Zeri’nin eşi Yusuf, yabancı güçlerin isteklerine karşı duran bir kişidir. Ekinini işgalci güçleri beslemek için değil de kendi köylüleri için değerlendirilmesini ister. Milliyetçi ve vatansever bir kişiliğe sahiptir. Buna karşılık ağabeyi de milletvekili olmak ister. Bunun için başta İngilizler olmak üzere birçok güç odağıyla işbirliği yapıyor. Ebul-Kasım, Türk filmlerinde Şener Şen ve Kemal Sunal’ın canlandırdığı tipik bir Doğu siyasetçisidir. Ebu’l-Kasım, İngilizlerle işbirliği yapıp hayatını idame etme peşindeyken kardeşi Yusuf, vatanperverliğinin bedelini hayatıyla öder. Son bölümde Yusuf’un cenaze töreni bir kitle hareketine dönüşmenin eşiğinde olan gömülme törenidir. Fakat hükümet güçleri göstericileri dağıtır. Halkın dağılmasıyla Yusuf’un naaşı yolda eşi Zeri ve Yusuf’un ağabeyi Ebu’l-Kasım ile yapayalnız kalır.”
Yazar Azlal, “Siyavuş’un romanın, Türkiye’de Milli Mücadele dönemi kadın yazarı Halide Edip Adıvar ve onun eseri “Ateşten Gömlek” ile benzer bir yönü olduğunu belirterek şöyle konuştu:
“ Halide Edip’in eserinde kahraman erkek “Peyami” Simin Danişver’in kahramanı ise kadın “Zeri”dir. Ateşten Gömlek romanında olay, İstanbul’un İngiliz işgaliyle başlar. Halide Edip Adıvar, bir yazar olmasının yanı sıra Kurtuluş savaşı sonrasında İstanbul Üniversitesinde İngiliz Dili ve Edebiyatı hocalığı yapmıştır. Siyavuş’un romanında “İran-İngiltere Dostluk Cemiyeti” geçer. Bu cemiyetin bir benzeri de İngilizler, Osmanlı’yı yıkarken kurduğu bir cemiyet vardı. Adı “İngiliz Muhipler Cemiyeti” idi. İngilizler, İstanbul’u işgal ederken bu cemiyet ise şehrin fakir semtlerinde her gün çok miktarda et dağıtarak işe başlamıştı. Acaba Şiraz işgal edilmeden orada 17 yıl “Singer” terzi makinesi satan-dağıtan ajan Zinger mi üstlenmişti.
Romanda Şiraz’ın İngilizler tarafından İşgali de İstanbul’un işgaline benzer. İngilizler, Şiraz’daki işgalin aynısını yaklaşık yirmi yıl öncesinde İstanbul’da da denemişlerdir. İstanbul, işgal edilmeden önce İngiliz ajanları ve işbirlikçiler tarafından kısmi bir işgale uğrar. Mesela o dönemin aydınları Sultan Abdülhamit’in İngilizlere karşı mücadelesinde ona Kızıl Sultan yaftası yapıştırırlar. Hatta, İngilizler İstanbul’dan önce başka bir İslam ülkesi işgal edince Servet-i Fünuncular da sırf Sultan Abdülhamit’e karşı gelmek için İngiliz sefirine tebrike giderler ve “siz oraya medeniyet götürdünüz” derler.
İngilizler Şiraz’ı işgal ettiklerinde Osmanlı topraklarında kullandığı ajan Arabistanlı Lawrence gibi bir ajan var. Adı Zinger. Bu ajan 17 yıl Şiraz’da singer dikiş makinesi satar. İsmiyle müsemma bir iş yapan Zinger, 17 yıl Şiraz’da yaşıyor olmasına rağmen Farsçayı bir türlü öğrenememiş ama oradaki bütün köylü kızlara dikiş ve nakışı o öğretmiştir. İran’daki geleneksel dikiş nakış (el dokuma halıları ve diğer eşya) singer dikiş nakış işiyle köreltilmiştir. Nasıl Hint kumaşı yerine İngiliz kumaşını yerleştirdilerse Şiraz’da da bunu yaptılar. Çok geçmeden işgal başlayınca Singer satıcısı Zinger, birden İngiliz işgal komutanlarından biri oluveriyor.”
Program, soru ve cevap faslı ile devam etti. Şair-yazar Fuat Rastgeldi’nin dinleyicilere “Alaman Ford’u” adlı meşhur şiirini okuyarak son buldu.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.