Uydurukça neye yarar?

El-cevap: Uydurukça, en çok, bir dili bozmaya yarar. 
Dil meydanına ve gerçek sözlerin yanına birdenbire ve zorla sokulan bu kelimelerin vazifesi -en hafif tâbiriyle- "dağdan gelip bağdakini kovmak"tır. "Sonradan geldiği bir yerde, kendinden önce gelen kişinin yerini almaya çalışmak" mânâsındaki bu tâbir, uydurma kelimelerin mârifetlerini anlatmaya yetmiyor aslında. Çünkü onların dağdan gelişi ve dile girişi gayr-ı meşrû, gayr-ı tabiî ve gayr-ı sıhhîdir.

Bunları da geçelim. Peki, bu "dağdan inme" sözler dil şehrine inince medenî olabiliyorlar mı? Hak getire... Uyduruk Türkçe kelimelerin çoğu zorla bağlandığı yerde (gûyâ karşılayacağı mefhumda) durmuyor. Ya ne yapıyor? Sırtına ânî ve sun'î olarak yüklenen yük, bu kelimenin boyunu aşıyor, tebdili şaşıyor; böylece bu şaşkın ördek kendisi için çizilmiş sınırın dışına taşıyor... "Acemi katır kapı önünde yük indirir." misâli, birçok kere, hem kendi vazîfesini ihmâl ediyor hem de bu âciz ve sersem hâliyle çoğu zaman başkalarının sahasına dalıyor, önlerini alıyor... Ne kendi işini tam görüyor ne de başkalarının…

Meselâ TDK tarafından yok edilmek istenen "teklif" yerine uydurulan "öneri" yalnızca "teklif"in değil "tavsiye"nin de yerine geçti. Böyle olunca bir belirsizlik doğdu: "Sana ... öneriyorum." diyen kişi bana bir şeyi teklif mi ediyor, tavsiye mi? Her ikisi gibi veyâ ikisi de değil gibi... Belki işin içinde biraz da "telkin" var... Biraz ondan biraz bundan...  Ben bunu o şahsın bir önceki-bir sonraki cümlesine filân dikkat ederek ancak anlayabilirim.

Yine meselâ "eğitim" veyâ "eğitmek" deyince ne anlaşılıyor? Bu "eğitim, eğitmek" uydurukları kaç mânâda kullanılıyor bugün, hiç düşündünüz mü? Bunlar, yerine kondukları "terbiye" veyâ "terbiye etmek" sözlerinin yerine mi geçti yalnızca? (Buna "evet" cevâbı verebilecek bir tek TDK'lı, bir tek dil profesörü çıkamaz...) Bakın, bu iki uyduruğun zayıflattığı, bir kenara attığı, hattâ mezara fırlattığı kelimelerden aklıma gelenleri sayayım: "maarif; tahsil, okuma, okumak, yetişmek, öğrenmek, bellemek; tâlîm, ders, sebak, tedrîs, tedrîsât, kurs, rahle-i tedrîs, yetiştirmek, öğretmek; meşk, temrîn, etüt; telkin..."

Peki, bunlardan hangisinin hakkını veriyor? Hiçbirinin...
Evet, uydurukçanın tabiatı işte bu: İşe yarar görünür; fakat hiçbir işi tam beceremez.  Ama ortalıkta boş boş dolaşıp boy göstermeye gelince üstüne söz yok. Hem kel hem fodul. Ne de olsa “Boş başağın başı dik olur.”  Ağızlardan, satırlardan zırt pırt sarkıyor, onlarla kurulan sözler salkıyor; fakat yine de herkes uyduruk konuşmaya kalkıyor...
Peki, sonra ne oluyor? Birbirini daha az, yarım yamalak anlayan; -daha da vahîmi- birbirini anlamayan, -daha kötüsü- yanlış anlayan insanların sağa sola koşturduğu bir ülke...

Konfüçyüs'ün o meşhur ve hikmetli sözü aslında tam bu hâli anlatıyor:
"Bir memleketin idaresini ele alsaydım, yapacağım ilk iş, hiç şüphesiz dilini gözden geçirmek olurdu. Çünkü dil kusurlu ise kelimeler fikirleri ifâde edemez. Fikirler ifâde edilmezse vazîfe ve hizmetler gereği gibi yapılamaz. Vazîfe ve hizmetin gerektiği şekilde yapılamadığı yerlerde âdet, kaaide ve kültür bozulur. Âdet, kaaide ve kültür bozulursa adâlet yanlış yollara sapar. Adâlet yoldan çıkarsa, şaşkınlık içine düşen halk ne yapacağını, işin nereye varacağını bilemez. İşte bunun içindir ki, hiçbir şey dil kadar mühim değildir."
(Bu sözü -uydurmacılar dâhil- nerdeyse herkes kullanıyor; fakat hepsi de kendine göre yontuyor. Yontsunlar bakalım...)
Benim sözüm, uydurukçaya muhâlif olduğunu iddiâ edenlere:
Bundan sonra "öneri-önermek" ile şu "eğitim-eğitmek" uydurukları ağzınızdan zırt pırt dökülecek mi?

25.05.2013