1- Orhan Gazi? Adapazarı, Kandıra ve Kaynarca yöresi, Osmanlı Devletinin ikinci sultanı Orhan Gazi döneminde fethedilip Türkmen obaları yerleştirildi. Müezzinler, Şeyhtimarı, Zeamet (Ziyamet), Kızılcaali’de çandılı sistemle Orhan Camiiler inşa edildi. 1970’lere kadar söz konusu camilerin ibadet hizmetini verdiği orta yaşlılarca da hatırlanmaktadır.
2- Akçakoca? Orhan Gazi’nin Kandıra-Kaynarca-Karasu ve Akçakoca bölgelerini fetheden komutanı. Mezarının Kandıra-Kefken yolundaki Babadağı’nda medfun olduğu bilinmektedir.
3- Şeyh Muslihiddin? Büyük Kaynarca köyünde doğup büyüyen, Fatih Sultan Mehmed döneminde İstanbul’da Fatih Medresesi’nde ( döneminin üniversitesi) eğitim gören, bir yandan da Fatih’in oğlu Beyazd-ı Veli’ye (daha sonra sultan II. Beyazıd’a) kıssahanlık yapan, II. Beyazıd döneminde bölgemize gelerek köyünde 1486 yılında bir vakıf kurarak başta ahşap cami olmak üzere bir külliye kuran, Kaynarca bölgesini ilmî ve manevî açıdan aydınlatan İslâm büyüğü.
4- Şeyhler? Adını Şeyh Muslihiddin’den alan bölge.
5- Şeyhler Nahiyesi? Çoğu kez Üsküdar, sonrasında Hüdavendigâr, son iki asırda ise İzmit sancağı Kandıra kazasına bağlı nahiyenin adı. Adını Şeyh Muslihiddin’den aldığı şüphe götürmez bir gerçek. Sultan II. Abdülhamit Han tarafından 1904 yılında yaptırılan nüfus sayımı, Sicill-i Nüfus Defteri adıyla günümüze ulaşmıştır. 1904 senesinde Şeyhler nahiyesinde (Kaynarca ilçesinde) 22 divanda, 142 köyündeki 1.388 hanede 10.023 kişi yaşamaktadır. 2012 yılı itibarıyla bu sayı 24.000’dir.
6- Hocaköyü? Şeyhler Nahiyesi’nin 1900’lerin başlarından itibaren merkezini oluşturan Dudu divanı Hocaköyü’nün ise 1904 tarihinde 53 hane 459 nüfustan olduğunu görmekteyiz. 1959 yılından bu yana her ne kadar adı Kaynarca olsa da, yaşı 70’in üzerinde olanlar hâlen ilçe merkezini Hocaköyü olarak isimlendirmektedirler.
7- Kaynarca? 1 Nisan 1959’da Kocaeli ili Kandıra ilçesinden ayrılarak yasa ile Kaynarca adıyla kaza yapılan ilçe.
8- Kaynarca’nın ilçe ve belediye oluşu? 1954’te Sakarya’nın il oluşu üzerine Hüsnü Aydın’ın başkanlığında Fehmi Kanyılmaz, İsmail Gündüz, Necip Sarıca ve Ferhat Canol’dan oluşan heyet ‘Şeyhler Nahiyesi Merkezi Hocaköyü’nü Kalkındırma ve Güzelleştirme Derneği’ni kurarlar. İlçe yapma gayret ve girişimlerine bir çok kişi katılır. Kocaeli İl Genel Meclisi 17.11.1958 tarihinde ilçe olma talebini onaylayıp TBMM’ye gönderir. Başbakan Menderes’in de desteğiyle 1 Nisan 1959 tarihinde Kocaeli’ye bağlı bir ilçe olarak Kaynarca ilçesi kurulur. Yeni ilçenin adı eskiyi çağrıştırmasın düşüncesiyle çevresindeki Büyük ve Küçük Kaynarca’nın ortasında olması nedeniyle Kaynarca olarak yasalaşır. Kaynarca merkezi 69 hane 747 nüfustan müteşekkildir. İlk kaymakam vekil olarak Atilla bey, ikinci kaymakam Cahit Tutum’dur. Son kaymakamları ise Y. Fatih Kadiroğlu (şimdi Turhal) ve Ersin Emiroğlu(şimdi Didim)’dur. 13 Mart 1960 tarihindeki ilk belediye başkanlığı seçimini DP adayı Hüsnü Aydın kazanır. Hüsnü Aydın daha sonra iki kez daha seçim kazanacaktır. Kaynarca’nın seçimle gelen diğer belediye başkanları ise Ferit Saner, Fehmi Kanyılmaz, Vedat Yazgan, Ali Nur Gebeş, Sabahattin Duran ve Zeynur Özel’dir.
9- Kaynarca ve Sakarya? Kocaeli’ne bağlı bir ilçe olmak Kaynarcalıları mutlu etmez. Zira ilçe halkı iktisaden Kocaeli’ye değil Adapazarı’na bağlıdır. Ayrıca Adapazarı 35, İzmit ise 67 km’dir. 1960 yılında Kocaeli’den ayrılıp Sakarya’ya bağlanmak üzere müracaat edilir. Uzun uğraşlar, çabalar ve girişimler neticesinde 29 Ocak 1966 tarihinde Kaynarca ilçesi Kocaeli’den ayrılarak Sakarya iline bağlanır.
10- Şeyhtımarı? Bilindiği üzere Osmanlı’da toprak sistemi, has, zeamet ve tımar sistemine dayanmaktadır. Bu uygulamaları Kaynarca ilçesinde de görmekteyiz. Nitekim ilçenin batı yönünde merkezi Konakköy olan, Mollaahmetler, Zadeler, Dedeler, Çelikler, Eyüpler vb. yerleşimlerinin bulunduğu bölgenin adı Şeyhtımarı’dır.
11- Ziyamet / Zeamet? Osmanlıda klasik toprak sisteminin gereği olarak ilçenin kuzeydoğusunda ve merkezi Kulaklı olan bölgenin adı Zeamet olup, yöre halkı bunu Ziyamet olarak telaffuz etmektedir.
12- Kırktepe? İlçe merkezinin 4-
13- Hisar/Sarıbeyli? Sarıbeyli ile Okçular köyü arasındaki tepede Bizans döneminden kalma hisar bulunmaktadır. Kanuni dönemindeki (1530 tarihli) haritada Sarıbeyli köyü Hisarbeyi köyü olarak kaydedilmiştir.
14- Kirselik? Sarıbeyli ile Mehter köyleri arasında bir mevki adı. Kiliselik kelimesinden geliyor. Bu da bölgenin Müslüman Türklerce fetih ve yerleşimi öncesinde Hıristiyanların yaşadığının bir başka delili.
15- Serkez’in kaldırımı? Müezzinler köyünden Kaynarca’ya giderken Şeyhler deresi üzerinde Roma’dan/Bizans’tan kalma köprüye yöre halkının verdiği isim.
16- Hocaköyü’ne İmam ve Hatip görevlendirilmesi? Fatih Kızılorman’ın yüksek lisans tezi olan Şeyhler Nahiyesi Şer’iyye Sicili Örnekleri çalışmasındaki yüzlerce belgeden biri olan 2 Cemâziye’l-Âhir 1310 (1892) tarihli belgeden ‘Vakıflar Bakanlığına bağlı İzmit Sancağı içinde Kandıra Kazasının Şeyhler Nahiyesinin (bugünkü Kaynarca ilçesi) Dudu Divanının Hoca Köyünde (ilçe merkezinde) merhum Hacı Ali’nin yaptırdığı camii şerif vakfından (ilçe merkezinde halkın eski camii adıyla isimlendirdiği, 1970’lerin sonuna kadar ibadet hizmeti veren ahşap camiden söz edilmektedir) olmak üzere, imam ve hatiplik vazifesi yapan Mustafa Rifat’ın vefatına bağlı olarak büyük oğulları Ahmet Edip (Saner, daha sonraları Edip Paşa olarak bilinmektedir), Ali Ziya ve Münir bu vazifeye uygun görülmemektedir. Cami Vakfı Mütevellisi olan Nizam Efendi, Vakıf Müdür Vekili Ahmet Efendi ve köyden Aziz Efendi, bu göreve uygun kişiyi imtihanla seçmek için bir kurul oluşturdular. İmam hatiplik görevine uygun nüfus kağıdında köyün on üçüncü kapısında 1281 tarihinde doğan yirmi yedi yaşında ve askeriye ile ilişiği olmaması ilmühaber ve mazbatadan anlaşılmış olan Aziz Efendiye bir adet berat ile bu görevin verilmesi i’lâm olundu.’
17- Oflak Tepesi? Coğrafya öğretmeni Murat Sert’ten aldığımız bilgilere göre; Çatalca-Kocaeli Platosunun bir parçası olan Kaynarca’nın ortalama yükseltisi 177 metredir. Dalgalı bir arazi yapısına sahip Kaynarca’nın en önemli ve yüksek tepeciği güneydeki (aynı zamanda Adapazarı ilçesi ile Kaynarca sınırını oluşturan) Oflak tepesi olup
18- Acarlar Gölü/Longozu? Gölün toplam alanı
19- Kulaklı göleti? Sulama suyu temini amaçlı olarak Beşikderesi mevkiinde inşa edilen Kulaklı Göletinin depolama hacmi
18- Reisler-Okçular göleti? Sulama suyu temini amaçlı olarak Çölemenler Deresi (Muratdüzü) mevkiinde inşa edilen Reisler-Okçular Göletinin depolama hacmi
19- Cebek göleti? Hayvan içme suyu temini amaçlı olarak Köyönü mevkiinde inşa edilen Cebek Göletinin depolama hacmi
20- Kaynarca Manavları? Sakarya’daki Manav adıyla isimlendirilen Yerli/Yerleşik Türkler, üç gruba ayrılırlar: 1.Ova Manavları (Adapazarı merkezi, Erenler ve Dernekkırı Manavları), 2.Eşekçi Manavlar (Geyve, Pamukova ve Taraklı’daki engebeli arazide tarımın bol sayıda eşekle yapılabilmesi nedeniyle), 3. Gabakçı Manavlar (Kaynarca Manavları, kabaktan birbirinden güzel 9 ayrı tatlı yapmaları nedeniyle). Sosyolog Ali Aktaş’ın verilerine göre ilçede yaşayan 24.407 kişiden 23.727’si Türkmen olup, bu sayının 14.578’i (% 62) Manav kökenlidir.
21-Kaynarca’ya Karadenizden göçler? Sosyolog Ali Aktaş’ın verilerine göre ilçede manavlardan sonra en yoğun yaşayan ikinci büyük kitle ise 8.351 kişi (% 35) ile Karadeniz Türkmenleri olup daha çok ilçenin Karadeniz’e yakın kuzey bölgesine, Trabzon, Giresun, Ordu ve köylerinden 1940-50 sonrası sosyo-ekonomik nedenlerle gelip yerleşmişlerdir.
22- Şeyh Muslihiddin Camii/Vakfı? Yrd.Doç.Dr.Tülin Çoruhlu’nu Şeyh Muslihiddin Camii adlı çalışmasından öğrendiğimize göre; Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, 1767 numaralı defterde yer alan hicri 902 (miladi 1486) tarihli vakfiyede, yapının bulunduğu yerin Hacı Kıssahan namı ile şöhret bulan Muslihiddin Mustafa bin Cüneyd tarafından yapıldığı, vakfiyede bahsedilen yapılardan birinin de bugünkü Şeyh Muslihiddin Camii diye bilinen yapı olduğu anlaşılmaktadır. Vakfiyede iki mescid, bir zaviye, iki değirmen, ev ve dükkânların bulunduğundan söz edilmektedir. 2008 yılında Vakıflar Bölge müdürlüğünce restore edilip tekrar ibadete açılan söz konusu camii, güney kuzey doprultusunda
23- Dünüllük, söz, nışan, gına, çeki, gızevli, düğün, dürü, duvak, evillik? Kaynarcalı emekli öğretmen Niyazi Solmaz’ın derlemelerine göre; Kaynarca geleneklerine göre evlilik şöyle bir süreçle gerçekleştirilirdi. Erkek tarafının aile büyükleri kız tarafına Cuma veya Pazartesi akşamı misafirliğe giderek kızı isterler. Buna dünürlük denir. 3 veya 4 defa kız istemeden sonra ‘evet, kızı verdik’ anlamında ‘söz’ (çevre) verilirdi. Bir süre sonra iki taraftan yüz kadar kişinin katıldığı nişan töreni yapılırdı. Kız tarafında kına gecesi başlar (here ve goca gına), kız tarafının akraba ve dostları hediyelerini ‘çeki töreni’ ile teslim ederler. Bu arada kız tarafının delikanlıları erkeğin (düğünün) tarafına giderler ve eğlenirler, buna da kızevli gitmek denirdi. Erkek tarafında düğün Cuma günü akşamı başlar, ilk akşam köyün/mahallenin delikanlıları eğlenir, Cumartesi öğleye doğru iki veya üç takım çalgının (klarnet ve davul) mevcut olduğu düğün başlar, gelenler hediyelerini ‘dürü’ denilen bir statü ile teslim ederler. Oyunlar, çalgılar, eğlenceler arasında gün geçer. Pazar günü ise gelin almaya gidilir. Akşama ise dualarla nikâh kıyılırdı. Pazartesi günü ise kız tarafından akrabaların erkek evini (gelini) ziyaret edip eğlendikleri ‘duvak’ yapılırdı. Damat/gelin ve yakınları ilk Cuma akşamı kız evine ‘börek’ yemeğe giderler, ikinci Cuma akşamı ise kız tarafının yakınları erkek tarafına börek yemeğe gelirdi. Buna da ‘Evillik’ adı verilir; böylece akrabalık bağı kurulurdu.
24- Kaynarca Türküleri? Kaynarcalı emekli öğretmen Resul Arslanalp’in derlemelerine göre; ‘A benim kara yarim’, ‘Kırktepe’nin Tepesi’, ‘Ölü Tavuk Pişirdiler’, ‘Yeşillim’, ‘Adalara Gel’, ‘Olmadı Bacanak’, ‘Evlerinin Önü’, ‘Kuşlar Gibi’, ‘Şu Derenin Çeşmesi’, ‘Geleceksen Gel Gayrı’ adlı Kaynarca türküleri mevcuttur. Ayrıca ‘Kadırga’ya Varınca’ adlı bir Kaynarca türküsü daha bulunmaktadır.
25- Kaynarca çocuk oyunları? Emekli öğretmen Ramis Memiş’in derlemelerine göre; Dipdip, Met, Çelik-çomak, Tunuç, Domuz, Zekkelembaç, Saklambaç, Çizgi, Tombala, Üçtaş, Beştaş, Dokuztaş.
26- Kaynarca büyük oyunları? Erkek oyunları: üzük, Sıraman, Abatopu (Altus sıvış da gel), Dalak çıkırığı, Salıngaç, Sinsana, Arapuşağı, Kibrit. Kadın oyunları: Gız çalma oyunu, Sürmeli balık oyunu.
27- Kaynarca atasözleri? Her yöremizin olduğu gibi Kaynarca yöremizin de bir çok atasözü bulunmaktadır. Öğretmen Mustafa Erdoğan’ın derlemelerinden bir kaç örnek: ‘Ekmek kesenin gızı olumuş’, ‘Goca öküz otluk yıvınının devrildi gün doya’, ‘Alt gıya oturulmadan üst gıya oturulmaz’, ‘Has gızdan has gelin olu’, ‘Mal saybisine çekemiş’, ‘Naış (nakış) örnine göre işleni’, ‘Yavrılı kurkin ibi gızamaz’, ‘Yirik (Yörük) at kendi yemini kendi artırı’.
28- Kaynarca bilmeceleri? ‘Avladan atladı, gaz yumurtladı?’ (Akkabak), ‘Çarşıdan altın bi tanek, eve geldi bin tanek?’ (Nar), ‘Dal üstünde ktili sandık?’ (Ceviz), ‘’Dağda geli dak gibi, golları budak gibi, eğili bi su içe, bağırı oğlak gibi?’ (Geyik), ‘Uzar uzar ip gibi, geri döne küp gibi?’ (Balkabağı), ‘Yer altında tüylü dömbelek?’ (Töngel).
29-Kaynarca sözlüğü? Bu konuda Sosyolog Ali Aktaş’ın, Emekli öğretmen Özkul Arslanalp’in ve Araştırmacı Fahri Tuna’nın çalışmaları olduğu bilinmektedir. Fahri Tuna’nın derlediği bin kadar yöre sözlüğünden bir kaçını aktaralım: Acızlık getirmek, afaganni olmak, altgıy, aksate, angılı, avara, ayakdaş, bagarı gırılmak, beserik, bıldır, bıyıl, boğurgan, cızcız, congalaz, corutmak, çakıldak, çavale, çevre, çılbır, çökelez, dartı, dayday, dımbıl, döpdelen, evecik, farımak, fıskıl,gayasımak, gıldırgıç, höcere, ingasdan, kepleme, löslös, mengelez, niniş, palak, sasık, şinik, tentene, üstgıy, vırış gırış, yançık, zongur.
30- Kaynarca çorbaları? Yöenin yemek kültürü üzerine derlemeler yapan Emekli öğretmen Nadir Gürel’den alınan bilgilere göre; Dımbıl çorbası, Ayran çorbası, Tarna (Tarhana) çorbası, Un çorbası, Un çalma çorbası (ulanbüyüden), Bulgur çorbası, sütlü çorba, Kesme çorba, Uğmaç çorbası, Erişli çorba, Yassuvanlı çorba.
31- Kaynarca Hamur İşleri? Gözleme, Bazlama, Cizleme, Gaygana, Gara börek, Çörek, Düdük makarnası, Gulak (Kulak), Mantı (kesme), Malay (dartılı ve sütlü), Kaçamak, lokum (cevizli), peynirli ve mancarlı pideler, yufka, kuskus, dartılı keşkek.
32- Kaynarca ana yemekleri? Tavuk, Yumurtalı Patates oturtması, Nohut, Fasulye, Keşkek, Dolma (beyaz lahana, kara lahana ve seyrek de olsa biber dolması, kaldirek yaprağından dolma), Kapuska.
33- Kaynarca mancarları? Galdirek, Gazicak, Efelik, Toka, Gelincik, Sirken ve Ebegümeci olmak üzere Kaynarca yöresi mancarları 7 çeşittir.
34- Kaynarca mantarları? Kediburun, Dılbıran, Sütliyen, Kök mantarı, Tiltil mantarı, Kavak mantarı, Fındık mantarı, Garagulak, Gelin mantarı, Kuzu kulağı, Sakal mantarı.
35- Kaynarca tatlıları? Kabak tatlıları: Gıvırma (Kıvırma), Pirinçli kabak, Toplu kabak, Kaplı kabak, Sütlü kabak. Üre (darıdan mamul), Peynir höşmeli, Yuka (Yufka) böreği, Gulugursağı (Büzme börek), Kara helva, Kalburabastı (Kurt), Sütlü incir, Palize, Tirit, Kabartma.
36- Kaynarca kompostoları? Şıra ve elma, armut, erik buruşları.
37- Çevre? Genç kızların el dokuması bez üzerine canlı renkler kullanılarak iğne ile işledikleri, sözleri kesildiğinde nişanlılarına hediye ettikleri, erkeklerin boynuna bağladıkları ortalama
38- Düzen? Ağaçtan yapılma bir tür dokuma tezgahı. Yrd.Doç.Dr. Tülin Çoruhlu’nun derlemesine göre çözme, uçkur, mahrama, göyneklik (gökleklik), feleme, bürümcük (örtme ve işleme bezi), idare bezi ve örtmelik kumaşlar dokunurdu.
39- Kaynarca kilimleri? Ağaçlı kilim, Halı kilim, Kandilli kilim, Parmaklı kilim, Sofralı kilim, yeni dünya kilimi, Yarım Dünya kilimi, Yeşilli kilim, Pala kilimi.
40- Kaynarca’dan yetişenler? (Alfabetik): Abdullah Ordu (Jandarma albay), Adem Erbay (Futbol teknik direktörü/öğretim görevlisi), Ahmet Çetin (Şair), Prof.Dr. Alaattin Duran (Psikiyatri), Asım Kayan (Profesyonel yönetici/CEO), Aziz Molla (Kocaeli Vilayet Azası, Kurtuluş Savaşı şehidi), Orgeneral Burhanettin Göksel (Edip Paşa’nın torunu), Prof.Dr Cevdet Avcıkurt (Turizm), Korgeneral Çetin Saner (Edip Paşa’nın torunu), Cihat Kaymas (Yatırım Finansman Menkul Değerler İzmit Şube Müdürü), Edip Paşa (Kocaeli Vilayet Azası), Edip Saner (Aktör/tiyatro sanatçısı), Prof.Dr. Ergün Öztürk (Jeoloji), Erol Köse (İzmit Belediyesi Eski Başkanı), Fahri Tuna (Yazar/kültür-sanat adamı), Falih Rıfkı Atay (Yazar/Milletvekili), Fethi Akın (İşadamı), Fethi Aşkın (Gümrük ve Tekel Eski Bakanı/Edip Paşa’nın torunu), Fikri Koç (İşadamı/ATB Başkanı), Halil İbrahim Kaya (SAÜ Eski Genel Sekreter Yrd.), Halit Molla (Akın) (Kurtuluş Savaşı Kahramanı/Çete Reisi), Dr. Hasan Akgün (Büyükçekmece Belediye Başkanı), Prof.Dr.İsmet Çevik (Makine), Lale Aytaman (İlk kadın vali/Milletvekili), Yrd.Doç.Dr.Mehmet Özdemir (Edebiyat), Emekli Albay Namık Çora (İstihkam), Nazır Esirci (İSU Genel Müdür Yrd.), Orgeneral Necip Torumtay (Genel Kurmay Eski Başkanı/Edip Paşa’nın torunu), Niyazi Toygar (Fabrikatör), Osman Akova (Sinop İl Milli Eğitim Müdürü), Yarbay Ramazan Acar (Personel), Yarbay Rıdvan Karadeniz (Pilot), Rıdvan Özüm (Adap.Belediyesi Başkan Yrd.), Prof.Dr.Saim Özdemir (Ziraat), Salih Uzun (Fabrikatör), Sait Tandoğan (Diyanet İşleri Teftiş Kurulu E. Bşk.), Semih Saner (işadamı/reklamcı), Seyfettin Selim (Kırkpınar Ağası/İşadamı), Şeyh Muslihiddin Mustafa bin Cüneyd (1486 yılında Büyükkaynarca köyünde vakfı kuran alim, Sultan II. Beyazıt’ın kıssahanı), Temel Akkuş (Derince Gümrük Müdürü), Zekeriya Akın (Kurtuluş Savaşı kahramanı).
11.10.2012
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.