Kerkük Hoyratlarında Türkçe Sevdası

Kalbinin bütün ızdıraplarını, ruhunun derinliklerinden kopan her feryadı ve sesini dış âleme duyurmak için her neyi varsa hoyratlara döker Kerküklü. Hoyratlarla seslenir insanlar bu yörede sevdiklerine, hoyratlarla hicveder, hoyratlarla hüzünlenir yürekler, hoyratlarla şenlenir meclisler. Bu yüzden, kesik mani de dediğimiz halk edebiyatının bu nazım biçimi en çok öne çıkan ve en çok sevilen şiir tarzıdır Kerkük’te. Şiirin kendisidir, adeta. Zira her Kerküklü ömrünün bir yerinde mutlaka birkaç hoyrat düzmüştür. Yolda, çarşıda, sokakta kulağı ve yüreği her an hoyratlarla doludur. Birçok şair de önce hoyratla başlar şiire. Kısacası hoyrat bir mekteptir Kerkük’te.

Hoyratlar Irak Türkmenlerinin bütün badirelere rağmen Türk kimliğini koruyarak bugünlere gelmesinde önemli bir unsur. Dünyanın belki de en vahşi asimilasyon politikalarına maruz kalan Irak Türkmenlerini ayakta tutan hoyratlardır bu yörede. Hoyratlar Kerkük’te bir taraftan; aşk, gurbet, hasret, hikmet, mizah, hiciv gibi konularla bezenirken bir taraftan da vatan sevgisini, Türklük gururunu ve Türk diline duyulan aşkı terennüm eder. Kendini, öz diliyle dilini de hoyratlarla ifade eder Kerküklü. Kısacası, hoyratlar Kerküklünün sığınağı, Türkçenin de aşılmaz kalesidir Kerkük’te.

Kerkük hoyrat ve manilerinde diğer bütün konuların yanında Türkçenin böylesine yer tutması, işlenmesi boşuna değil, elbette. Türk kimliğinin ve Türkmen varlığının sürekli inkâr edildiği, hatta Araplaştırılmak istendiği bir ortamda katliamlara varan türlü cefalara göğüs germek zorunda kalan Türkmenler çoğu zaman günlük hayatta bile dillerini kullanmalarından dolayı kınanmış, horlanmış, Arapça konuşmaya zorlanmışlardır. Çocuklara okullarda ırkçı sözlerle yüklü Arapça marşlar, sloganlar ezberletilmiş; Kerkük’te 1967’de büyük bir coşkuyla kurulan ve Lâtin harfleriyle Türkçe okuma yazma kursları veren Kerkük Türk Kültür Merkezi, 1978’de, halkın aşırı ilgisi üzerine kapatılmış; Türkçeyle yürütülen basın yayın faaliyetlerine ağır darbeler vurulmuştur. Bütün bunlar Kerküklüde bir dil bilincinin gelişmesini beraberinde getirmiş, Kerküklü ancak kendi ana diliyle varlığını sürdürebileceğini, kimliğini yaşatacağını kavramıştır. İşte, Irak Türkmeninin yürek acılarını ortaya döken ve Türkçe sevdasının eşsiz şiirleri hoyratlardan birkaç örnek:

Dilím dilím

Kes kavun dilím dilím

Men bu dilden vazgeçmem

Olırsam dilim dilim

Kerküklüyem siz bilin

Keserem düşman dilin

Neft töküp yandırsalar

Terk etmem Türkman dilin

Mendilimnen

Kan sildim mendilimnen

Parça parça olırsam

Vazgeçmem men dilimnen

Türkoğlu Türkman menem

Asılsam men dilinmen

Bir incisi

Parıldar bir incisi

Bin dilden konışırsav[1]

Türk dili birincisi (Muhsin Ardeş)

Bu menim düz dilimnen

Uydırram söz dilimnen

‘Izrayıl’a can verrem

Ölendem[2] öz dilinmen

Alışsın

Kibrit vur mum alışsın[3]

Baba dilin unutsa

Yavrı kimnen alışsın (Fuat Şeyh Mustafa)

Mendilimnen

Sil teriv mendilimnen

Koyılsam top ögine[4]

Vazgeçmem men dilimnen (Debbağ Samet Bayraktar)

Telâfer gün batışı(r)

Güller dala sarışı(r)

Dilleri Türkman okur

Bu dil ona yakışı(r) (Selahattin Bayraktar)

Özdi(r) yârim

Asildi(r) özdü(r) yârim

Dünyaya degişmerem[5]

Öz dilim öz diyarım (Fazıl Abdullah Tuzlu)

Dilden men
Kalemnen[6] sen, dilden men
Düşman bı kem aklıyla

İster geçim dilden men (Nasıh Bezirgân)

Ay getti ilim kaldı

Altında kilim kaldı

Kırdılar kol kanatım

Hamd ossın dilim kaldı. (Cumhur Kerküklü)

Dilive

Kurban ollam dilive [7]

Allah bir kuvvet versin

Yerli Türkmen dilive (Safiye Tahir Bayraktar)

Türkmen canı

Şirindi Türkmen canı

Dini İslâm olana

Ögredin Türmancanı[8] (Diler Kasap)

Dilim var

Kavın iste dilim var

Asılda Kerkükliyem

Bak ne şirin dilim var(C. Hasan Müftüoğlu)

Bir dilim yar

Bir kavın bir dilim yar

İki şeyi unutmam

Bir Kerkük bir dilim, yâr