AVRUPAMERKEZCİ BAKIŞ AÇISINA KARŞI BİR REDDİYE

Taşra üniversitelerinin tarih bölümlerinin müfredatlarının kronolojik muhteva ile sınırlı olduğu bilinen bir gerçektir. Fakat bir çeşit şansa veya ikbale sahip olanlar, tarihin usta ellerde nasıl mücevher haline geldiğine, zaman mefhumu ve mekân gerçeği ile şahit olurlar. Bu elbette olgu ve bilgi boyutunda bir kimlik ve aidiyetin zuhuruyla sonuçlanır. İşte benim tarih bilincim ve izleğim de bu hücre içerisinde anlam bulacaktır. Bu açıdan, eğitim gördüğüm bölümde Prof. Dr. Mustafa Demirci’nin uhdesinde bulunan “İslâm Medeniyeti Tarihi” dersi, benim ve arkadaşlarım için farklı dünyaların farkına varılmasına vesile olan en önemli leitmotifi ve düşünsel duruşu temsil eder. Bu yazının konusunu oluşturan İslâm’ın Dört Çağı & Bir Dönemlendirme Denemesi isimli kitap, dersin en önemli ana kaynaklarındandır. Üzerinde çeşitli okumalar ve araştırmalar yaptığımız için de fakülte yıllarımızın güzide hatıralarındandır.

Medeniyet tarihine dair araştırmalarıyla tanınan Prof Dr. Mustafa Demirci’nin mezkûr eseri şu an bir taslak mahiyetinde olmakla birlikte, bu alanda yapılmış yeni ve özgün bir incelemedir. İslâm tarihine Avrupamerkezci bakış açısına karşı bir reddiyedir. Giriş bölümünde dönemlendirme yapmanın önemine, Avrupa merkezli tarih taksiminin felsefî arka planına, Avrupamerkezci tarih paradigmasının başka tarihlerde kullanılmasının sakıncalarına ve günümüze kadar yapılan sistematik dönemlendirme çalışmalarının neler olduğuna dair konuların izahı yapılmıştır. Eser, hem bir dönemlendirme denemesi hem de Avrupamerkezci tarih anlayışı problemine karşı bir çözüm önerisi niteliğindedir.

İslâm’ın Dört Çağı

Geçtiğimiz yıllarda Konya’da yapılan “Avrupa Merkezciliğin Ötesi” çalıştayının da mimari olan Prof. Dr. Mustafa Demirci, Marshall G. S. Hodgson, S. D. Goitein ve Andrê Miquel’in dönemlendirmelerinden hareketle, karşılaştırmalı ve sistematik olarak kendi dönemlendirmesini şu şekilde oluşturmuştur (Dönemlendirme açıklamaları ilgili eserin, aynı başlığı taşıyan kısımlarından oluşturulmuştur. Uzun metinlerin çözümlemesidir.):

Fetihler ve Teşekkül Devri (610-750): Bu dönemin başlıca karakteristik özelliği İslâm fütuhatının hemen her alana damgasını vurmuş olmasıdır. Hızla yayılan fetihleri ancak aşılmaz dağ silsileleri durdurur. İslâm, kadim Doğu medeniyetlerinin beşiğini ele geçirerek bir Doğu ve Akdeniz imparatorluğunun temelini atmıştır. Müslümanlar ve diğer dini topluluklar arasındaki anlaşmazlıklar henüz başlamamıştır. Fetihlerle başlayan hızlı şehirleşme ve sosyal değişimler Müslüman Araplar arasındaki görüş ayrılığının gerilimini yükseltmiştir. Bir medeniyetin teşekkül döneminde görülen dinî heyecan, egemenlik tutkusu, ortak aidiyet gibi olgular dönemin temel refleksini oluşturur. Dönemin sonunda hızlı büyüme, iç karışıklıklar ve kontrol edilemeyen sosyal hareketlilik mahalli muhalefetin yükselmesine sebep olur.

Devamı: http://www.dunyabizim.com/Manset/22295/avrupamerkezci-bakis-acisina-karsi-bir-reddiye.html