BAYRAMI YAŞAMAK

D. Mehmet DOĞAN

07 Temmuz 2016 Perşembe 10:00

Türk Sözleri Divanı’nda Kaşgarlı Mahmud “bayram”ı “halk arasında sevinç ve ve gülüşme günü” olarak açıklıyor...

Bugün bayram, ülkemizin ve dünyanın bu zamanında ne kadar sevindiğimiz, gülüştüğümüz ayrı bahis...

Ramazanı kabul ediyorsak, onun bayramını da kabul ediyoruz demektir. “Ramazan tamam da, bayram olmasın” demek doğru olmaz. (Bazıları “Bayram tamam da ramazan olmasın” diyor zaten!)

Gerçi Arapça’da “ıydü’l-fıtr” denilir. Yani “Fıtır bayramı.” Ya “fıtır” ne? Onu “Oruç açma, yeme” olarak açıklayabiliriz. Fitre de bu kökten geliyor. “Fıtır sadakası” demek...

Oruç ayını tamamlıyoruz ve oruçsuz günler, yeme içme başlıyor; işte bayram... Bilerek yiyip içmediğimiz günlerden, bilerek yiyip içtiğimiz günlere geçiyoruz.

Bugün idrak ettiğimiz bayrama halk “Şeker bayramı” diyor; bayram münasebetiyle ziyarete gelenlere şeker ikram edildiği için. Burada şekeri geniş olarak anlamak lâzım: Bütün şekerli maddeler. Buna lokum da girer, şimdilerde çikolata da!
“Şeker bayramı yanlış”, diyenler var; bayramı dinî muhtevasından uzaklaştırıyor kastıyla. Fakat “ramazan bayramı” da bizim adlandırmamız. Eğer aslî dildeki ibareyi Türkçeleştirse idik, fıtır bayramı veya fitre bayramı dememiz gerekirdi. Bunun da yeme ile ilgili olduğunu söylemiştik. Yani daha Türkçe söylersek “yeme bayramı” olabilir!

Efendim böyle iştikakla, kökenbilgisi ile fazla uğraşılırsa, işimiz zorlaşır, kafamız karışır!

Kabullerimiz önemli. Biz “Ramazan bayramı” diyoruz ve bunu “ıydülfıtır” yerine kullanıyoruz. Büyük şairimiz Nef’i’nin şu beytine göre, “Iyd-i ramazan” da demişiz:

Gam gitse aceb mi yine ıyd-i ramazandır

Iyd-i ramazan revnak-ı bazar-ı cihandır

Daha uzun süren kurban bayramına göre, küçük bayram (ıyd-i sagir) dediğimiz de olmuş. Bir aralar bazı radikal takılan arkadaşlar “oruç bayramı” icad etmişlerdi, fazla tutmadı.

Şimdi bazı tuhaf ekâbir, hani “Kur’an’da namaz yok”, dedi ya... Bu da öyle bir şey. Kur’an’da namaz yok. Bu farsça kelime İranlıların ve bizim dilimizde var. Tabii Osmanlı sahasının batısında da. Fakat bu Kur’an’da geçen “salat”ın karşılığı olarak kullanılmış ve yerleşmiş. Bu tuhafiyeci ekabire malzeme olsun diye “Kur’an’da oruç yok, abdest yok, peygamber yok” diyebiliriz.

Kur’an’ın kelimeleri savm (sıyam), vudu ve resul. Bu kelimeleri herkes bilmez ama erbabı bilir, fakat din dilimize oruç, abdest, peygamber kelimeleri yerleştiği için günlük hayatta kullanmayı gerekli görmezler.

Buradan geleceğimiz nokta şu: Bir dine samimiyetle inanmak mühimdir, samimiyetle onu yaşanır kılmak ise ehemdir, yani daha önemlidir. Bin küsur yıldır müslümanca yaşamayı kültür haline getirdik. Bu dini mevzularda görünür halde, fakat hayatın birçok alanında da görünmeyen bir esas muhteva.

Kaşgarlı’da bayram/beyrem kelimesi geçen bir dörtlük var:

Yiğitleri işletti/Yıgaç yemiş ırgattı/Kolan keyik avlattı/ Bedrem kılıp avnalım...

Biraz zahmet etsek anlaşılacak, ama bugünkü dile şöyle aktaralım: Gençleri işleterek (Çalıştırarak)/Meyve toplattırarak/Kulan (yabani at veya eşek) ve geyik avlatarak/Bayram yapıp avunalım... Bu dünya bir avuntu yeri değil mi zaten!

Pirimiz Mahmud Kaşgarî, “bayram günü sevinç günüdür. Cahiliye devrinde bayram günü yoktu ki onun adı olsun” diyor. Ona göre Oğuzların dilinde bulunan bu kelime, kesinlikle İslâm öncesine mahsus değil. Kaşgarlı, “Bir yer çiçek ve tomurcukla süslenmişse oraya “Bayram yeri” denir demeyi de ihmal etmiyor.

Türkiye bayram ediyor. Yani, bayram kelimesini kullanıyor. Batımızda Arnavutlar, Boşnaklar ve diğer müslüman Balkan kavimleri de aynı kelimeyi kullanıyorlar.

Iyd-ı fıtrınız said olsun!

Ramazan bayramınız mübarek olsun!

Şeker bayramınız kutlu olsun!

Ne denirse densin bayramımızın diğer adı “melâl” değil mi?

Vahdet, 05.07.2016

Yorumlar

UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.

Geri
Ana Sayfa
Normal Görünüm