BİR SÖZLÜĞÜN HİKÂYESİ 5

Her dem yenileriz, bizden kim usanası…

13 Nisan 2020 Pazartesi 10:56

Büyük Türkçe Sözlük’e, ilk yayınlanıştan itibaren birçok önemli ismin emeği geçti: Tuncer Gülensoy (Prof. Dr.) Rekin Ertem, Yaşar Çağbayır, Muhsin Mete, Önal Kaya (Prof. Dr.), Necati Sungur, Cevdet Çağan, Hanifi Vural (Prof. Dr.) ve Yakup Şimşek.

7. yayınlanıştan sonra D. Mehmet Doğan’ın dil ve kelimeler üzerindeki çalışmaları iki kitap olarak yayınlandı: Kelimelerin Seyir Defteri (2015) ve Söz Okyanusunda Yolculuk (2018).

Bu arada sözlüğün geliştirilmesi çalışmaları da devam ediyordu. Bu yeni yayında, daha baştan itibaren düşünülen, fakat uygulamaya geçirilemeyen bir yeniliğe yer verilecekti. Bütün kelimelerin Osmanlı harfleri ile yazılışı madde başlarında yerini alacaktı.

Niçin “osmanlıca yazılışlı” sözlük?

Büyük Türkçe Sözlük, 1970’lerden itibaren neredeyse elli yıllık sürekli bir emeğin mahsulü, yeni baskısıyla okuyucunun karşısına çıkıyor. Bu yayınlanışta daha önceki niteliklerini pekiştirmekle birlikte gerçek anlamda önemli bir yenilik de dikkat çekecektir. Bu artık, Osmanlıca Yazılışlı Büyük Türkçe Sözlük’tür.

Bütün dünyada dil kültürel devamlığın esas zeminidir, Türkiye’de ise, kültürel devamlığı belirsizleştirmenin aracı hâline dönüştürülmüştür. İşte bu eser, kültürel devamlılığı dil ve sözlük üzerinden sürdürmeyi esas tavır olarak benimsemiştir

Öncelikle osmanlıca öğrenme ihtiyacı veya merakı olanların ihtiyacına cevap vermek için kelimelerin osmanlıca yazılışları olan bir sözlük gerekiyordu. İkincisi, Türk dünyasında alfabe birliği yok. Hâlâ bizim “eski yazı” dediğimiz harfleri kullanan Türk toplulukları var. Komşumuz Irak’da, Suriye’de, İran’da milyonlarca türkçe konuşan Türkler, Türkmenler, Afganistan’daki Türk toplulukları ve nihayet Çin istilasına maruz kalmış Uygur bölgesinin Türk toplulukları. Bu sözlüğün bunlar için de bir müracaat kitabı olacağı tahmin edilebilir.

Latin harfli “osmanlıca” sözlüklerde arapça ve farsça kelimelerin eski harfli yazılışları var. Bunlarda türkçe kelimelere yer verilmiyor. Son yıllarda umumî sözlük olarak arapça farsça kelimelerin yazılışlarına yer verilen sözlükler yayınlandı. Arapça ve farsça kelimelerde imlâ meselesi yok, asıl türkçe veya türkçeye batı dillerinden geçen kelimelerin yazılışları sıkıntılı. Bu Sözlük’te, sadece arapça ve farsça kelimelerin değil, türkçe, yabancı dillerden türkçeye geçen kelimeler ve yeni türetilen veya uydurulan kelimelerin de osmanlıca yazılışları var. Dilimizde kullanılan her türlü kelimenin osmanlıcasına bu sözlükte ulaşmak mümkün olabilecek.

Şahitlerimiz bini geçti...

Bu baskı seçilmiş örnek cümleler bakımından da çok zenginleştirildi. Kelimelerin anlamlandırmasında şahit tuttulan şair ve yazarların sayısı bin yüz otuz beşe (1135) ulaştı. Edebiyat tarihimize mal olmuş şair ve yazarlardan seçilen mısralar, beyitler, cümleler, türkü veya şarkı gibi anonim metinlerden alınan örneklerle benzersiz bir güldeste ortaya çıktı. Yusuf Has Hacib’den, Hoca Ahmed Yesevî’den günümüze kadar edebiyat ve fikir silsilemiz Sözlük’te görünürleşiyor.

Yunus Emre’den günümüze Anadolu türkçesinin temsilcilerinden daha fazla örnek yer alıyor. Süleyman Çelebi, Fuzulî, Bâkî, Nâbî, Nef’î, Neşâtî, Şeyhülislâm Yahya, Evliya Çelebi, Niyazî Mısrî, Nedim, Karacaoğlan, Âşık Ömer, Gevherî, Şeyh Galib, Dertli, Ziya Paşa, Ahmet Rasim, Ömer Seyfeddin, Mehmed Âkif, Ahmed Haşim, Yahya Kemâl, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Halit Ziya, Refik Halit Karay, Reşat Nuri, Halide Edip, Yakup Kadri, Peyami Safa, Safiye Erol, Kemal Tahir, Necip Fâzıl, Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra gibi büyük edebiyatçı ve yazarların yanında, Nureddin Topçu, Ömer Nasuhi Bilmen, Elmalılı Hamdi Yazır, Şekip Tunç, Hilmi Ziya Ülken, Şevket Süreyya Aydemir, Cemil Meriç, Erol Güngör, Turgut Cansever gibi ilim ve fikir adamlarından seçilmiş örnekler de büyük yekûn tutuyor. Fikir adamlarının, hukukçuların, mimarların, gazete yazarlarının cümleleri, anlamlarımızın şahidi olarak sözlüğümüzü mükemmelleştiriyor.

Bu yayınlanışta söz varlığı yüz otuz bine (130.000) yaklaşan bir “kamûs” var elimizde. Söz varlığı genişletilirken yazılı kültürümüz esas alınmış, sözlüğü şişirmek için hayatta karşılığı olmayan “abanoz-laştırıvermek” gibi fiiller türetilmemiştir. Bu yeni baskıda ilk defa yer alan kelimeler edebî metinler taranırken tesbit edilmiş olanlardır.

Osmanlıca Yazılışlı Doğan Büyük Türkçe Sözlük bu baskıda 130 binlik söz varlığına ulaştı. 2552+20 sayfalık bu hacimde bir sözlüğün teknik olarak tek ciltte kalması mümkün değildi. Bu yüzden iki cilt halinde yayınlandı.

Bu baskıya emeği geçenler:

İsmail Sıtkı Erden (Osmanlıca yazılışlar) ve İdris Nebi Uysal (Doç.Dr. Son okuma).

Yorumlar

UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.

Geri
Ana Sayfa
Normal Görünüm