“ÇAĞIN MEYDAN OKUMALARI KARŞISINDA AHLÂK VE DİN”

16-18 Mayıs 2025 tarihleri arasında Hasan Kalyoncu Üniversitesi’nde gerçekleştirilen VI: Ahlâk Şûrası’nda alınan, derlenen notlar ve üzerine değerlendirme düşünen notları muhtevidir. 

Son yüzyılda ahlaki çöküşün temelinde, ideolojilerin beslendiği ortak kaynak neoliberal politikalardır. Dolayısıyla Batı’daki gelişmeler karşısında, geçmişten gelen sorunlar nedeniyle Müslümanlar olarak aksiyon alamıyoruz. Çünkü konu yüzeysel değil, daha derinlerde kökleşmiş bir meseledir. Ancak gerçeklerle yüzleşmekten kaçınıyoruz. Bu nedenle daha soğukkanlı ve uzun vadeli planlar yapmalıyız. Ahlâk konusu, siyasetin içinde inşa edilemez, siyasetten çok daha önce inşa edilmesi gereken bir alandır ahlâk. Mevcut durumu yalnızca vaka analizi yaparak ve eleştiri ile çözmemiz de mümkün değildir. Mutlaka ciddi çözüm önerileri sunmamız gerekmektedir.

Bugünkü ahlâki sorunlar, aslında 16-17. yüzyıldan itibaren başlamıştır. Örneğin Osmanlı’da halk sefalet içindeyken, savaş zenginlerinin ortaya çıkması ciddi bir çelişkiydi. Bunun yanında ahlâka aykırı yayınlar İmparatorluğun son dönemlerinde hızla artmıştır. Bu gibi tarihsel problemler, günümüzde de kendini göstermektedir. Sorunlara çözüm önerileri için geçmiş tecrübeleri anlamak da önem arz etmektedir.

Postmodern dönem, “din şunu emrediyor” dendiğinde itiraz ederken, “din böyle tavsiye ediyor” denildiğinde sessiz kalmaktadır. Bu da hakikatlerin karışmasına neden olmaktadır. Oysaki karar verme süreçlerinde değerler önemlidir. Değerler ise kaynağını ahlâktan alır. Çağımızda ahlâki sorunlara çözüm olarak “ihsan merkezli” bir yapılanmayı önerebiliriz.

Günümüzde transhümanizm ve yapay zekâ ile, küresel ölçekte kötülüğün yeni bir versiyonuna geçilmiştir. Artık şeytan ayrıntıda gizli değil; açık ve aşikâr hâle gelmiştir. Şeytan artık yalnızca bir figür değildir; devletlerin kuruluş kodlarının içindedir. Bu bağlamda kötülüğün sıradanlaşması kavramı, küresel ölçekte revaçtadır.

Mevcut düzen içimize işlemiştir ve patolojik vaka hâline gelmiştir. Yapay zekânın sözünden çıkmayanlar, ahlâki normları bir kenara atmış demektir. Hayatımızın başköşesinde kim oturuyor: Ahlâk mı, haz mı? Bu süreçte maalesef gönül yoktur. 20 yıldır İslamcılar iktidardadır, fiziki anlamda birçok ilerlemeler kaydedilmiştir ama ahlâka ne zaman sıra gelecektir? Bugünkü mevcut düzenle, ahlâki krizlere çözüm üretmek mümkün görünmemektedir.

Ahlâki krizlere karşı, fiili mücadelenin tüm imkânları seferber edilerek çözüm aranmalıdır. Ancak ne yazık ki Müslümanlarda zihin parçalanması yaşanmaktadır. Eğitim sisteminde ahlâkı konuşamıyoruz, bu çok acıdır. Ahlâk, sadece vaaz vermeye indirgenmiştir. Hayatı yalnızca mesleki başarıya indirgedik ve ahlâk devre dışı kalmıştır. İslam dünyasının modern dünyadaki en büyük problemlerinden biri, ahlâki bilginin kökeni konusunda yaşanan belirsizliktir. Tam da bu noktada vahyi yeniden hatırlamamız icap eder. Çünkü vahiy, hem fıtratı hem aklı dikkate alan bir ahlâk anlayışı sunar.

Ahlâk, hikmetin tanımında yer alır. Hikmet, sözde ve davranışta isabet etmek demektir. Düşünmeden yapılan iyilikler, bir iyiliğin kişide meleke haline geldiğini gösterir. Eğer kişi düşünerek iyilik yapıyorsa, bu onun hesap adamı olduğunu gösterir. Dolayısıyla bu dönemde değerlerimizi koruyabilmek sosyal medya okuryazarı olabilmeyi de gerekli kılmaktadır. Oysaki günümüzde orman elden gitmişken, biz ormandaki tek bir ağaç ile meşgulüz.