CEMİL KOÇAK'TAN: İSTİKLÂL MAHKEMELERİNİN BAZI DOSYALARI YANDI BİLE

Eskiler ‘fikri takip’ derlerdi; şimdilerde pek kalmadı galiba; geriye arada bir canlanan heyecanlar ve ardından da hafıza kayıpları kaldı. Kısa süre önce açıklanacağı ilân edilen İstiklâl Mahkemeleri dosyalarından söz ediyorum elbette.

İstiklâl Mahkemeleri, yakın tarihimizin, kamuoyunun da yakından tanımaya başladığı esaslı bir unsuru. Meclis başkanlığı, geçenlerde önemli siyasî davaların da görüldüğü, olağanüstü bir döneme damgasını vuran bu mahkemelerin bütün dosyalarının açıklanacağını bildirmişti. Hazırlıklara başlandığı beyan edildi; fakat hazırlıkların yıllara matuf olduğu anlaşılınca, işin ucu elden kaçtı korkarım. Evet, mahkeme evrakı eski yazı ve kamuoyunun bunu izleyebilmesi için yeni harflere çevrilmesi lâzım geliyor. Fakat bu işlem bir yandan yapılırken -ki elbette yapılmasında fayda var- diğer yandan da mevcut evrak araştırmacılara açılabilirdi. Her iki işin birden yapılması; kısa zamanda mesafe almak bakımından daha doğru olurdu. Evrakın tasnifi işinin yakında tamamlanmasını ummaktan ve bu dileğimizin gerçekleştirilmesini beklemekten başkaca bir çare yokmuş gibi görünüyor.

Komünist mimarın öyküsü

Hazırlıklar devam ede dursun; ben size yandığı için dosyasını asla göremeyeceğimiz bir davadan söz edeyim: Mimar Samih Akkaynak’ın da İstiklâl Mahkemesi’nde yargılandığını biliyoruz; nereden mi; hem bazı kitaplardan ve hem de Adalet Bakanlığı’nın 1937 yılında Başbakanlıkla yazışmasından; Akkaynak’ın yargılanma nedeni de komünistlikti. Akkaynak, Ankara İstiklâl Mahkemesi’nde yargılanmış ve 12 Ağustos 1925 tarihinde yedi yıl kürek cezasına çarptırılmıştı. Fakat Türk Ceza Kanunu’nun değişmesiyle birlikte mahkûmiyetini tamamlamış sayıldığı için 28 Ekim 1926 tarihinde tahliye edilmişti. Bakanlık, aradan geçen on yıldan daha uzun bir süre sonra, Başbakanlık’tan Akkaynak’ın nasıl olup da tahliye edilebildiğini soruyordu. Çünkü, adı geçen kişi, bakanlığa dilekçe ile başvurarak, “İstanbul belediyesi mimarı iken” Bayındırlık Bakanlığı’nca mahkumiyetinden dolayı işine son verildiğini hatırlatmış ve sabıkasının bundan böyle de memuriyete engel olup olmadığını sormuştu. Bakanlığın merakı ise, bu kişinin zamanında nasıl olup da erken tahliyesinin gerçekleşebildiğiydi.

Dava dosyasında ünlüler de var

Meclis Başkanı Abdülhalik Renda da, Başbakanlığın konuya ilişkin bilgi istemesi karşısında şu bilgileri vermişti: Akkaynak’ın dava dosyası, Şefik Hüsnü Değmer’in de içinde bulunduğu yirmi yedi kişiyi kapsıyordu. Dosya talep üzerine zamanında Başbakanlığa iletilmiş, fakat bir daha da geri gelmemişti. Dava kapsamında ünlü isimler bulunuyordu: Nâzım Hikmet, Sadrettin Celâl Antel, Şevket Süreyya Aydemir, Nizamettin Nazif ve Hasan Âli Ediz. Fakat maalesef dava dosyası İstanbul adliye binası yangınında yanmıştı. Bu bakımdan bakanlığın sorusunun yanıtlanması artık imkânsızdı. Fakat en azından elde ilgili davanın karar sureti bulunuyordu. Buna göre, bu kişiler komünist faaliyetler içinde anayasayı tamamen ya da kısmen ortadan kaldırmaya teşebbüs ettiklerinden dolayı çeşitli cezalara çarptırılmışlardı.

Renda şöyle yazmıştı: “7 Mart 1927 tarihinden itibaren İstiklâl Mahkemeleri’nin kanunî müddetleri hitama [yasal süreleri sona] ermesinden dolayı, faaliyetleri nihayet [son] bulmuş ve bu tarihe kadar kayıtlar aranmış ise de, adı geçen Samih’in tahliyesine dair bir karara tesadüf edilememiştir.”

Yazının devamı için: http://haber.stargazete.com/yazar/istiklal-mahkemelerinin-bazi-dosyalari-yandi-bile/yazi-816276