DOĞU TÜRKİSTAN'DA BİR OSMANLI EMİRİ: YAKUP BEY

Yakup Bey, pek bilmediğimiz bir tarihi figür. Ona ilk olarak Çin tarihi hakkında bir yazıda rastladım, tabii bir “baş belası” olarak. Bu rastlaşmadan sonra biraz araştırma yaptığımda gördüm ki Yakup BeyDoğu Türkistan’da devlet kuran bir lider imiş. Çinlilere göre bir “baş belası” olması da buradan kaynaklanıyor.

Bazı kesimlere göre Yakup Bey maceracı bir baş belası olsa da, asıl itibarıyla İslam sancağını Çin, Rusya, ve İngiliz yönetimindeki Hindistan devletlerinin ortasında dalgalandırmış bir mücahid.

Yakup Bey Doğu Türkistan’da 1867 yılında, sayıları hiç de az olmayan Müslüman nüfusun özlemini çektiği İslami bir devleti kurmuş: Kaşgar Hanlığı. Bu devletin hayrete şayan seyrini aktarmadan önce Yakup Bey’i bir nebze tanıtması için biraz ansiklopedik bilgi verelim.

Bölge halkının sevgisini kazanmıştı

Tacik asıllı olan Yakup Bey, 1820'lerin başlarında, Taşkent şehrine yakın Pişkent'te doğdu. Yakup Bey daha gençliğinden itibaren Hokand Hanlığı'nda çeşitli devlet kademelerinde bulundu. 1853'te Ruslara karşı Akmescid'i savundu. Her ne kadar başarılı bir savunma yürüttüyse de Ruslar şehri el geçirdi, ancak hizmetleri göz doldurdu.

Yakup Bey daha sonra, Çinlilerin Kaşgar'ı kuşatması üzerine, bin kişilik bir ordunun kumandanı olarak Kaşgar'a gönderildi. Buradaki başarılı savunmasından ötürü bölge halkının sevgisini kazanıp yöneticilerin dikkatini çekti.

Yakup Bey zaman içerisinde, gerek geldiği makamlar, gerekse halktan aldığı destek sayesinde kazandığı güç ile 1867'de Kaşgar, Hoten ve Yarkent'i ele geçirip Kaşgar Hanlığı'nı kurdu. Bundan sonra Yakup Bey’in ilgi çekici atılımları gerçekleşmeye başladı. 

Hindistan, Rusya ve Çin arasında bir tampon bölge

Bir ateş çemberinin ortasında devlet kuran Yakup Bey’in esas düşmanı Çinlilerdi. O dönemde Çin’in kuzeybatısındaki Müslümanlar ayaklanmış ve şiddetli müdahalelere maruz kalmaktaydı. Kaşgar Hanlığı, Çin’deki Müslümanlar için bir umut, Çin için ise bir tehdit teşkil etti. Çin’e karşı avantajlı bir konum elde etmek adına Yakup Bey diplomatik ilişkiler gelişmeye başladı.

1872'de yeğenini Osmanlı İmparatorluğuna, Sultan Abdülaziz'e göndererek Kaşgar Hanlığı'nın Osmanlıya tâbiliğini beyan ettirdi. Kaşgar Hanlığı artık Osmanlı'nın Çin sınırındaki bir toprağı hükmündeydi. Yakup Bey'in yeğeni vatanına yanında Osmanlı'dan aldığı mühimmatın yanı sıra Osmanlı subayları olduğu halde geri dönmüştü. Bu geri dönüş Kaşgar'da büyük bir coşkuyla kutlanmış, gönderlere Osmanlı Devletinin bayrakları çekilmişti. Ayrıca Kaşgar'da Sultan Abdülaziz adına hutbe okutulup adına para da basıldı. Yakup Bey artık bir “Osmanlı Emiri”ydi.