ERCAN YILDIRIM YAZDI: TÜRKÇE'NİN BÜYÜK SÖZLÜĞÜ

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünün karşısında eski lügatler kullanıldığı gibi yeni sözlük çalışmaları da yapılmıştı. Hatta devletin başka kurumları da sözlük çalışmaları yaptı. Ama bunların hiçbirisi kullanışlı sözlük ihtiyacını karşılamaya yetmedi.

Bir sözlükte neler olmalı? Kullanıcı için en kullanışlı sözlük hangisidir? Bunun içerik ve şekli iki ana yönü var. İçerik başlığı altında kapsayıcılık en başta gelir. Eski kelimeler kadar yeni kelimelere de ağırlık vermeli. Hatta gelişen teknoloji ve bu kültürün ürettiği kelimeleri doğru olarak tarif edebilmeli. Halk arasında yaygın olan söyleyişleri de açıklayabilmeli. Mesela TDK’nın sözlüğünde eski kelimeler ile halk arasında eskiden beri kullanılagelmiş kelimelerin hepsi bulunmuyor. Kelimelerin izahları, sadeliği, kökeni, verilen örnekler de sözlüğü zenginleştirdiği gibi kelimenin anatomisini çıkarır.

Doğan Büyük Türkçe Sözlük

Sözlük bugünkü elektronik ortamda kullanışlı olmalı. Bir kere çok ağır olmamalı. Kağıt kalitesi iyi olmalı. Hurufatı gözü yormamalı. Mizanpajı ferah olmalı. Kelime ararken çok uğraştırmamalı. Cildi parçalanmamalı. Buna benzer teklifler çoğaltılabilir.

D.Mehmet Doğan’ın “Doğan Büyük Türkçe Sözlük”ü sözlük sahası içinde kendine has mümtaz bir yere sahip zaten. Ancak teknolojinin gelişmesi, yeni şartlarla birlikte hem kelime sayısı artmakta hem de baskı kalitesi günden güne iyileşmekte. Doğan bunları göz önüne alarak sözlüğün yeni baskısını Yazar Yayınları’ndan çıkardı. İlk olarak 1981 yılında yayınlanan sözlük bugüne kadar 23 baskı yaptı. Binlerce kişiye ulaştı. Defalarca genişletildi. Bu son baskısında Mehmet Doğan sözlüğü 7. kez geliştirmiş, genişletmiş.

D. Mehmet Doğan’ın sözlüğünü diğerlerinden ayıran çok önemli ayrıntılar var. Bir kere aradığınız kelimeye ulaşabiliyorsunuz. Türk Dil Kurumu’nun internet sitesindeki en geniş büyük sözlükte bile bulamadığınız kelimeleri Doğan’ın sözlüğünde bulabiliyorsunuz. Kelimelerin menşelerini rahatlıkla öğrenmek de mümkün. Mesela taviz kelimesi. TDK’nın internetteki güncel Türkçe sözlüğünde yalnızca “ödün” şeklinde geçiyor. Doğan’ın sözlüğünde ise “Karşılık olarak verme, karşı tarafın lehine olacak şekilde vazgeçme (uyd. ödün).” biçiminde açıklanıyor. Buradaki “uyd.” ibaresi “kaide dışı uydurma kelime” demek. Yani kelimenin sonradan ve usulüne uygun olmadan uydurulduğunu bu sayede öğreniyoruz.

Doğan Büyük Türkçe Sözlük’ün genişletilmiş baskısı İstiklal Marşı’nın kabulünün 90., Akif’in vefatının 75. yılı olmasından Mehmet Akif’e ithaf edilmiş. Sözlüğün içeriğinde çok sayıda açıklayıcı metin de var. Yeni baskıda bu metinler daha da genişletilmiş. Kültürümüze derin etkilerde bulunmuş; Yunus Emre, Fuzulî, Bâkî, Nabî, Nef'î, Neşatî, Şeyh Galib, Karacaoğlan, Âşık Ömer, Evliya Çelebi, Ömer Seyfeddin, Mehmed Âkif, Ahmet Haşim, Yahya Kemal, Refik Halit, Reşat Nuri, Peyami Safa, Kemal Tahir, Necip Fazıl, Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra gibi büyük şair, yazar ve edebiyat adamları yanında, Nureddin Topçu, Ömer Nasuhi Bilmen, Cemil Meriç, Şekip Tunç, Hilmi Ziya Ülken, Erol Güngör, Turgut Cansever gibi 500 ismin metinlerinden seçmelerle kelimeler daha da zenginleştirilmiş.

Şekil açısından da Doğan Büyük Türkçe Sözlük çok kaliteli, baskı teknolojisinin son imkanları kullanılarak basılmış. Yanında CD’si de verilen sözlüğün cildi gayet sağlam. Kağıt, hurufat ve mizanpajda sözlüğün kullanışını artırıyor. Tüm bu yönleriyle D. Mehmet Doğan’ın sözlüğü devletin yayınladığı sözlüğü misliyle aşarak, kültürümüze hizmetini sürdürüyor.

Hece Dergisi / Kasım 2011 / Sayı: 179