MUHAMMET İZZETOĞLU'NDAN: AHISKA VE AHISKALI TÜRKLERİN TARİHİ

Dede Korkut Kitabı'nda "Ak-Sıka" (Ak-Kale), olan Ahıska, Gürcüce "YeniKale" anlamına gelen "Ahal-Tsihen"in Türkçe şeklidir.Ahıska, bugünkü Gürcistan sınırları içerisinde olup, Türkiye sınırına15 kilometre uzaklıktadır.Evliya Çelebi, 17. yüzyılda Ahıska'ya gittiğinde bölgede taş bir kale,kale içinde bin tane ev, eski cami, pek çok han, hamam ve medresebulunduğunu tespit etmiştir. Ancak, bu eserlerden bazıları ÇarRusyası ve Sovyetler Birliği yönetiminin bölgede yaşayan ve büyükçoğunluğu Müslüman ve Türk olan ahaliye karşı uyguladığı sertpolitikalar yüzünden günümüze intikal etmemiştir.Bölge, 642 yılında Hz. Osman döneminde Müslümanların yönetimine girdi.1068'de Selçuklular, 1268'de Moğollar yönetime hâkim oldular. Kısasüren Moğol hâkimiyetinden sonra, kendi halkından olan Derebeyleriyönetimi ele aldılar. Yarı bağımsız olarak; İlhanlı, Karakoyunlu veAkkoyunlu devletlerine bağlı olarak kaldılar. Ahıska bölgesi, 1578yılında Osmanlı Devleti'nin yönetimine geçti ve eyalet merkezi hâlinegetirildi. 1828 yılında Ahıska'nın 50 bin Türk nüfusu vardı. Butarihte Osmanlı'ya saldıran Ruslar, önce Kars'ı ele geçirerek büyükbir katliam gerçekleştirdikten sonra Ahıska'ya yöneldiler. 5 Ağustos1828 günü, yerli halkın koruduğu Ahılkelek Kalesi, toplarladüşürülerek kaybedildi. Destansı bir kurtuluş mücadelesi veren AhıskaTürkleri 28 Ağustos 1828'de kadın ve çocuk demeden büyük birkatliamdan geçirildikten sonra, Ahıska toprakları da Rusların elinegeçmiş oldu. 1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan EdirneAnlaşması'yla birlikte bu topraklar kesin olarak Ruslara terk edildi.Ahıska Türklerine karşı işlenen soykırımBirinci Dünya Savaşı döneminde bölgedeki Türk varlığına son vermekisteyen Çar Rusyası, Gürcü ve Ermenileri de kullanarak, Ahıska'dabinlerce Türk köylüsünü katletmişlerdir. Dünya kamuoyu AhıskaTürkleri'ne yapılan bu soykırıma sessiz kalmıştır.1930-1937.yıllarda dini, kültürel baskılar ile iktisadi ve siyasibaskılara da hedef olan Ahıska Türkleri'ni bölgede yaşayan Rus, Gürcüve Ermenilerin içinde asimile etme politikaları yoğunluk kazandı.Bu yıllarda binlerce Ahıska Türk'ü kendi hayatlarını tehlikeye atarak,Gürcistan sınırından Türkiye'ye geçti. Gürcistan sınırındaki bugelişmeler, dönemin Sovyetler Birliği ve Gürcistan yönetimini rahatsızetti. 1937 yılından itibaren ise Ahıskalı Türkler, Sovyet SosyalistCumhuriyetleri Birliği (SSCB) komünist yönetimi tarafından "RejimDüşmanı" ilan edildi. 1937 yıllarında Sovyetler Birliğinin Gürcüasıllı Lideri İosif Vissariyonoviç Stalin’in zulmüne maruz kalanAhıskalı Türk Aydınların çoğu tutuklandı, idam edildi veya Sibirya’yasürgün edildi. Bu yıllarda SSCB İçişleri Halk Komiserliği, Gürcistanİçişleri Bakanlığı’na bağlı, özel soruşturma bölümü başkanı Ermeniasıllı B. Kabulov Ahıska'ya atandı. B. Kabulov, oyıllarda ihtiyar ve hasta olan Ahıskalı lider Ömer Faik Numanzade'yihapse attırdı ve çeşitli işkencelere tabi tuttuktan sonra, kurşunadizerek şehit etti.İkinci Dünya Savaşı ve Büyük Vatan Savaşı dönemiSovyetler Birliğinin Gürcü asıllı Lideri İosif VissariyonoviçStalin’in emri ile, İkinci Dünya Savaşı'nda, eline silah tutabilecek40 bin Ahıska Türkü Sovyetler Birliği Ordusu saflarında NaziAlmanyasına karşı sürdürülen savaşta ön cephelere gönderdi. AhıskalıTürkler, yeteri kadar askerî eğitim almadan kendilerini savaşın tamortasında buldular. Yirmi altı bin Ahıskalı Türk, Nazi Almanyasınakarşı çeşitli cephelerde savaşarak hayatlarını kaybetti. On dört binAhıskalı Türk ise sakat ve yaralı olarak ve bin bir maşakketleAhıska’ya geldi, ancak Gürcistan SSC İçişleri Bakanlığı’na bağlı Gürcümilisleri tarafından vatanlarından zorla çıkarıldı ve 14 Kasım 1944tarihinde Gürcistan’ın Ahıska bölgesinden Özbekistan, Kırgızistan veKazakistan’a sürgün edilen ailelerinin yanına gönderildiler.Kırım Tatarları, Karaçaylar, Çeçenler ve diğer Kafkasya milletleri,zor ve kötü şartlar altında olsa da tarihi vatanlarına dönebildiler.Bu hak yalnızca, tarihin her döneminde zulme uğramış ve vatanlarındanuzak yaşamaya mahkum edilmiş Ahıskalı Türklere verilmedi.Vatana dönüş mücadelesiAhıskalı Türkler, evlerinde Anadolu kültürünü yaşatırlar. Müslüman veTürk olarak, örf ve âdetlerine bağlıdırlar. Sovyetler Birliğiyönetimi, 1968 yılında Ahıskalı Türklerin Sovyet SosyalistCumhuriyetleri Birliği’nin (SSCB) herhangi bir bölgesineyerleşebileceklerine dair bir karar aldı. Ama, Gürcistan’ın Ahıskabölgesine dönmeleri Sovyetler Birliği ve Gürcistan SSC yönetimitarafından devamlı olarak engellendi. Ahıskalı Türkler, Ahıskabölgesine dönemesin diye, Türkiye ile Gürcistan SSC arasındaki Ahıskabölgesindeki sınır boyları 70 km alanda Sovyetler Birliği komünistyönetimi tarafından alınan bir kararla, Sovyetler Birliği İçişleriBakanlığı’na bağlı, sınır muhafız birlikleri tarafından korunuyordu.Ahıskalı Türklerin, Ahıska bölgesine gidebilmesi için, yaşadıklarıcumhuriyetin İçişleri Bakanlığı’ndan özel izin almaları gerekiyordu.Bu vahim durum, 1989 yılına kadar devam etti. Ahıskalı Türkler,Sovyet makamlarından anavatanları olan Ahıska bölgesine gidebilmekiçin hasta olduklarını veya diğer sebepleri öne sürerek, zor da olsaözel izin alabiliyor ve Abastuman’daki Çermüklere (Kaplıcalara) gidip,oradan da anavatanları Ahıska bölgesine geçip, kendi kasaba veköylerini ziyaret edebiliyorlardı. Yıllarca sürgün hayatı yaşayanAhıskalı Türkler yaşadıkları yerlerde hep vatan özlemi çektiler. Son68 yılda defalarca sürgüne uğrayan ve 14 Kasım 1944 tarihinde zalimdiktatör İosif Stalin’in emri ile, Sovyetler Birliği İçişleri HalkKomiseri Gürcü asıllı Lavrentiy Beriya tarafından sürgüne tabi tutulanAhıskalı Türkler bu sürgünlerde binlerce şehit verdiler.Ahıska Türkleri bugün dünyanın 9 ülkesinde yaşamaktadırlar. RusyaFederasyonu'nda 105 bin, Kazakistan'da 180 bin, Azerbaycan'da 90 bin,Kırgızistan'da 51 bin, Özbekistan'da 40 bin, Ukrayna'da 11 bin,Türkiye'de 50 bin, ABD’da 15 bin, Gürcistan’da 2 bin olmak üzere,dünyanın çeşitli ülkelerinde yaklaşık 544 bin Ahıskalı Türkyaşamaktadır. Ahıskalı Türklerin siyasi, ekonomik, kültürel, eğitim vesosyal alanlarda yıllardır mevcut olan problemleri vardır.Türk toplulukları içerisinde kendi devlet yönetimi olmayan, tek Türktopluluğu olan Ahıskalı Türklerin siyasi, ekonomik, kültürel, eğitimve sosyal alanlarda yıllardır mevcut olan problemlerinin çözümünde,tek umutları Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin desteği vegarantörlüğü’dür.Ahıska Türkleri 14 Kasım 1944 tarihinden itibaren anavatanlarıGürcistan’ın Ahıska bölgesine dönebilmek için, çektikleri bunca sürgünve çileye rağmen, büyük fedakarlıklarla vatana dönüş mücadelesinivermektedirler. Son yıllarda baba yurtları Türkiye’ye de yaklaşık 50bin Ahıskalı Türk dönebilmiştir. Ahıskalı Türklerin dünyanın çeşitliülkelerinde kurdukları kültür merkezleri, cemiyetleri, dernek vebirlikleri ile, anavatanları olan Gürcistan’ın Ahıska bölgesine vebaba yurtları olan Türkiye’ye dönmek için büyük mücadelevermektedirler.Ahıskalı Türkler, geniş bir alana sürüldükleri halde, dinlerini,dillerini ve kültürlerini kaybetmemişler ve bugüne kadar Müslüman veTürk adını şan ve şerefle yaşatmışlar ve yaşatacaklardır.----------------------------------------------------------
AHISKA TARİHİ
EVLİYÂ ÇELEBİ
Muhammet İZZETOĞLU
18 Şubat 2012
Evliya Çelebi, 17. yüzyılda Ahıska'ya gittiğinde bölgede taş bir kale,kale içinde bin tane ev, eski cami, pek çok han, hamam ve medresebulunduğunu tespit etmiştir.Büyük Türk tarihçisi ve seyyah Evliyâ Çelebi 25 Mart 1611 tarihindedoğup, 1682 yılında vefât etmiştir. Ailesi Kütahya'dan gelip sarayayerleşti. Babası sarayda kuyumcuydu. Bir süre medresede okudu ve hafızoldu. Babasından tezhip, hat ve nakış sanatlarını öğrendi. Enderunaalındı. Gezmeye ilgisi, çocukluğunda babasından ve yakınlarındandinlediği hikâyeler ve masallardan kaynaklanır. Gençliğinde bir gecerüyâsında Peygamber efendimizi görür. "Şefaat yâ Resûlallah" diyecekyerde heyecanlanıp, "Seyahat yâ Resûlallah'' der. O günden sonrakiömrü seyahatlerle geçer.1635'te önce, İstanbul'da gördüklerini, duyduklarını yazmaya başladı.1640'ta Bursa, İzmit ve Trabzon'u gezdi. 1645'te Kırım'a BahadırGiray'ın yanına gitti.1646'da Doğu illerini, Azerbaycan'ın, Gürcistan'ın (Ahıska dahil) bazıbölgelerini gezdi. Evliya Çelebi, 17. yüzyılda Ahıska'ya gittiğindebölgede taş bir kale, kale içinde bin tane ev, eski cami, pek çok han,hamam ve medrese bulunduğunu tespit etmiştir.Gümüşhane, Tortum çevresini dolaştı. 1648'te İstanbul'a dönerekMustafa Paşa ile Şam'a gitti, 3 yıl bölgeyi gezdi. 1651'den sonraRumeli'yi dolaşmaya başladı. 1667-1670 arasında Avusturya, Arnavutluk,Teselya, Kandiye, Gümülcine, Selanik çevrelerini gezdi. Bu gezileri 50yıl sürdü.Gezilerinde karşılaştığı toplumların kültürlerini, Divan edebiyatınınaksine, son derece sade ve kolayca anlaşılır ve konuşma diline yakın,akıcı bir üslupla yazdı. Gözlemlerine, kendi düşüncelerini de ekledi.Gezilen bölgelerde; ev, câmi, mescid, çeşme, han, saray, konak, hamam,kilise, manastır, kule, kale, sur, yol, havra, köprü gibi yapıları dainceledi. Seyahatname bir kültürel derleme niteliğindedir. İçinde,gidilen yerlerde dinlenen halk hikâyeleri, türküler, halk şiirleri,deyimler, masallar, maniler, halk oyunları unsurları, giyim-kuşamlailgili özellikler, düğün ve cenaze merasimleri, halk oyunları,inançlar, komşuluk bağlantıları, toplumsal davranışlar, sanat vezanaat özellikleri... vardır.10 cilt ve 10 bin sahifelik muazzam Evliyâ Seyahatnamesi, (Ermenice,Rumca, Rusça, Sırpça dahil) bütün Batı dillerine çevrilip basıldı.Kaynak: http://www.turktakvim.com/5/Arka_Yaprak/16/Subat/2012/2/AhıskaVikipedi, özgür ansiklopediAhıska.ახალციხეAkhaltsikheÜlke GürcistanBölge Samtshe-CavahetiNüfus (2002)Toplam 46.134Ahıska (Gürcüce: ახალციხე, Akhaltsihe), Gürcistan'da şehir.Konu başlıkları1 İlçeleri2 Coğrafya3 Tarih4 Kardeş ŞehirlerİlçeleriAdıgönAhıskaAspinzaAhılkelekBogdanovkaCoğrafyaGürcistan´ın güneybatı kesiminde bulunan bir kenttir. Samtshe-Cavahetibölgesinin yönetim merkezidir. Osmanlı yönetimi sırasında Ahıskaolarak adlandırılmıştır. Abastuman, Adigön, Aspinza, Ahılkelek, Azgurve Hırtız gibi önemli yerleşim birimleri ile iki yüzden fazla köyünmerkezi olan Ahıska şehri, Türkiye sınırına 15 km mesafedebulunmaktadır. Posof Çayının iki yakasında yer alan şehir, karayoluile Tiflis, Batum ve Türkiye’ye bağlıdır. Bu ırmağın kuzey yakasındakentin eski bölümü, güney yakasında yeni bölümü yer alır. Ayrıca Türksınırının çok yakınına kadar uzanan bir demiryolu, Ahıska’yı Tiflis’ebağlar. Kür ırmağı, Posof ve Adigön Çayları ile bu çaylara karışanderelerin suladığı verimli topraklar, tarıma çok elverişlidir. Ahıskayakınındaki linyit yatakları da işletilmektedir.TarihAhıska’ya ilk kez XII. yüzyıldaki tarih kayıtlarında rastlanır.XII.-XIII. yüzyıllarda Samtshe’nin yöneticileri Şalva ve İvane’ninAhıska olduğu belirtilir. XIII. yüzyıldan XVII. yüzyıla kadar SamtsheJakeli ailesi tarafından yönetildi.Kent, 1578’de Türk ordusu tarafından kazanılan Çıldır Meydan Savaşısonucunda Osmanlıların eline geçti ve 1628’de Çıldır Eyaleti’nin(Ahıska Paşalığı) yönetim merkezi oldu. 1828’de 1828-1829 Osmanlı-RusSavaşı sırasında, Rus birlikleri komutanı General Paskeviç, kenti elegeçirdi.1829 tarihli Edirne Antlaşması’yla Ahıska, Rusya'ya bırakıldı. Busavaştan sonra bölgeden Müslüman ve Katolik nüfusun önemli bölümüOsmanlı topraklarına göç etti. Buradan gelen Katolik Gürcüler, 1861’deİstanbul’un Bomonti semtinde Katolik Gürcü Kilisesi’ni kurdular.II. Dünya Savaşı’nda bölgenin Müslüman nüfusu tümüyle bölgeden göçettirildi. Bu Ahıska Türklerinin göçünden sonra, Sovyet yönetimitarafından sürgün edilen Ahıska Türkleri'nin yerine Ermenileryerleştirilmiştir. Bugün nüfusun yaklaşık yarısı Gürcüler'den(yaklaşık 110.000) ve Ermeniler'den (yaklaşık 90.000) oluşur. AhıskaTürkleri, Gürcistan parlamentosunun 2007 yılında aldığı kararla ülkeyegeri dönme hakkına sahip olmuştur ama yerel Gürcü ve Ermeni halkıkarşı çıkmaktadır.Ahıska, Çarlık yönetimi sırasında önce Kutaisi, sonra Tiflisvalilikleri içinde yer aldı. Kentin eski yerleşmesinde surlar, kale vecami ile Azize Marine Kilisesi vardır. Kentin yakınlarında ise SaparaManastırı bulunur. Kentin nüfusu yaklaşık 18.500’dür. Türkiye'deözellikle Artvin ve Ardahan illerinde önemli adledilebilecek Kıpçak(Ahıska) Türkü nüfusu bulunmaktadır. Ardahanın etnik kökenini vekültürünü Ahıska Türkleri önemli derecede etkilemiştir.Kardeş ŞehirlerTürkiye, ArtvinTürkiye, ArdahanGürcistan'daki bir yerleşim yeri hakkındaki bu taslağı geliştirerekVikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.Kaynak:" http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ah%C4%B1ska&oldid=10482075" adresinden alındı.----------------------------------------------------------Ahıska Konulu Bilgi Yarışması Soruları
BİZİM AHISKA TARAFINDAN – 07 EYLÜL 2011
POSTED IN: 4. SAYI
Yusuf URAMALI
1. Ahıska Türkiye’nin hangi iliyle sınırdır?
2. Ahıska şehrini ikiye bölen akarsuyun adı nedir?
3. Ahıska topraklarında akan sular hangi denize dökülür?
4. Ahıska sularını Hazar Denizi’ne taşıyan ünlü ırmağın adı nedir?
5. Ahıska’da hangi maden işletilmektedir?
6. Ahıska’nın batısında yer alan özerk cumhuriyetin adı nedir?
7. Ahıska’nın kuzeyinde Kutayis yolu üzerindeki gölün adı nedir?
8. Ahıska’nın ünlü kaplıcası hangi köydedir?
9. Türkiye’nin Ahıska’ya açılan sınır kapısının adı nedir?
10. Adıgön’den gelip Ahıska üstünde Posof çayına karışan akarsuyun adı nedir?
11. Ahıska’dan yetişen, İstanbul’da tahsil yapan ve Molla Nasreddinmecmuasını çıkaran ünlü gazeteci yazarın adı nedir?
12. Ahıska, Posof, ve Artvin’de yaşamış, bu bölgede 1268-1578tarihleri arasında hükûmet kurmuş ünlü ailenin adı nedir?
13. Ahıska ve çevresi hangi tarihte Osmanlı Devletine katılmıştır?
14. Ahıska ve çevresi Osmanlı Devletine katılmadan önce hangidevlete bağlıydı?
15. Ünlü Türk gezgini Evliya Çelebi Ahıska’yı ziyaret ettiği zamanAhıska Valisi kimdi?
16. 1753 yılında Ahıska’yı ziyaret ederek cami, medrese ve çeşmeleriiçin şiirler yazmış Osmanlı şairi kimdir?
17. Ahıska hangi tarihte Osmanlı Devleti’nden koparıldı?
18. Son olarak Ahıska ve Batum’u Türkiye’den koparan antlaşmanın adıve tarihi nedir?
19. Ahıska’daki ünlü caminin adı nedir?
20. Düğünlerde gelinlerin leçek altında kafaya giydikleri kırmızıbaşlığa ne ad verilir?
21. Anadolu’yu Bizans İmparatorluğu’ndan alan Türk hükümdarı kimdir?
22. İstanbul’u hangi padişah hangi tarihte fethetti?
23. 1919 yılında Ahıska cephesinde savaşan ve TBMM’de Ardahanmilletvekili olan ünlü Ahıskalı millî kahraman kimdir?
24. Ahıska’yı asıl Gürcistan’dan ayıran boğazın adı nedir?
25. 1944 Sürgününü Stalin’in emriyle gerçekleştiren diktatör kimdir?
26. Türk İstiklâl Savaşında Şark Cephesi Kumandanı olup Ahıska’ya dagelen komutan kimdir?
27. Sürgünden sonra yıllar süren sıkıyönetimli kamp hayatı ne zamankaldırıldı?
28. Ahıska’nın Pulate köyünden olup 1937’de komünist rejimtarafından öldürülen ünlü halk şairi kimdir?
29. Ahıskalı bir Osmanlı Paşası tarafından yine Ahıskalı ustalarayaptırılan ve bugün Ağrı ili sınırları içerisinde bulunan mimarlıkharikasının adı nedir?
30. Türk basınında Ahıska tarih ve kültürüyle ilgili ilk bilimselyazıları kaleme alan ve 2005 yılı şubatında kaybettiğimiz ünlü bilimadamı kimdir?
SORULARIN CEVAPLARI:
1. Ardahan, 2. Posof Çayı, 3. Hazar denizine, 4. Kür nehri, 5.Linyit, 6. Acaristan, 7. Cazi Gölü, 8. Abastuban, 9. Türkgözü Kapısı,10. Koblıyan Çayı, 11. Ömer Faik Numanzade, 12. Atabekler, 13. 1578,14. Safevî Devleti, 15. Atabekli Sefer Paşa, 16. İspirli Hazık Efendi,17. 1828, 18. Moskova-16 Mart 1921, 19. Ahmediye Camii, 20. Katha, 21.Alp Arslan, 22. Fatih-1453, 23. Osman Server Atabek, 24. Azgur Boğazı,25. L. Beriya, 26. Kâzım Karabekir, 27. 1956, 28. Sefilî, 29. İshakPaşa Sarayı, 30. Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu
Kaynak: http://www.ahiska.org.tr/?p=275

18.02.2012