OSMAN AKKUŞAK'TAN: TÜRKÇE'DE SADELEŞME VE ARILAŞMA

1923'ün 26 ağustosunda da milletvekili tunalı hilmi, meclise bir kanun tasarısı teklif ederek maarif vekâletinde bir türkçe komisyonu kurulmasını, dilin bu komisyon vasıtasıyle özleştirilmesini istemiştir.

esasen kemal atatürk, ekim 1922'de bursa'da öğretmenlerle yaptığı bir görüşmede türkçeyi arapça kalıplardan kurtarmak lâzımgeldiğini söylemişti..

bu sıralarda; samih rifat'ın, dilin türeyişi konusunda telif ettiği "tasrifihuruf kanunları" adlı eseriyle (1922); hüseyin hüsamettin'in "temel" adlı kitabı yayınlandı (1926)

1927'de îrad edilen "büyük nutuk"tan sonra alfabe tartışmaları alevlenmiştir.. türk ocaklarının merkez ve hars heyetlerinin toplantısında, (8 Ocak 1928'de) adâlet vekili mahmud esat bozkurt, lâtin harflerinin kabulünü istemiş, 8 mart 1928'de de başvekil ismet paşa, lâtin harflerini överek bu konuda bilginlerin fikrini sormuştur.. aynı yılın 24 mayısında da türkiye büyük millet meclisi; lâtin rakamlarını kabul etmiştir.. 28 mayıs 1928'de ise maarif vekili mustafa necati, başvekâlete bir tezkere yazarak "lisanımızda lâtin harflerinin tatbiki sûret ve imkânı"nı düşünmek üzere falih rıfkı, yakub kadri, ruşen eşref, ragıb hulusî, ahmet cevad, fazıl ahmet, ibrahim grandi, mehmed emin erişirgil ve ihsan sungu'dan müteşekkil bir heyetin kurulmasının muvafık görüldüğünü bildirmiştir.. maarif vekaleti; bu suretle başvekâletin onayını almış bulunuyordu.. bu zevattan teşekkül eden heyet ise 26 haziranda ilk toplantısını yapmıştı.. mustafa necati 16 hazirandanberi yurdu dolaştığı için, bu seyahatte edindiği intiba'ları 10 temmuz'da dolmabahçede atatürk'e bildirmiştir.. ismet paşa da 17-19 temmuzdaki dil heyeti toplantılarına katılmıştır.. heyet ikiye ayrılarak yazı ve gramer üzerinde incelemelerde bulunmuştur.. "elifba raporu" ve "gramer raporu" olarak iki rapor hazırlanmıştır.. atatürk'ün düzeltmelerinden sonra, "yeni türk alfabesi"ne son şekli verilmiş ve metin, 22 eylül 1928'de başvekâlete bildirilmiştir.. bundan sonra da maarif vekâleti, türk harfleri kanun tasarısını; dil heyeti de imlâ lügatını hazırlamaya başlamıştır.. 1 ekim 1928'de basılan ilk dergi "türkçe gazete" olmuştur.. 2 ekim'de yapılan sınavda öğretmenler, %95 başarı sağlamışlardır..

1 kasım 1928'de türkiye büyük millet meclisi'nde kabul edilen 1353 sayılı kanunla lâtin alfabesine dayalı yeni türk alfabesi uygulamaya konulmuştur..

dil heyetinin 1928'in son yarısında yayınladığı kitaplar şunlardır: 1- elifba raporu (41 s.) 2- gramer (69 s.) 3- halk dersanelerine mahsus türk alfabesi 4- yeni türk alfabesi imlâ ve tasrif şekilleri 5- yeni yazı ile kıraat 6- dil encümeni alfabesi..

özel olarak da, ibrahim necmi, ahmet cevad, necmeddin sadık, celâl esat ve türk ocakları, askerî matbaada yeni alfabeyi halka tanıtan broşürler yayınlamışlardır..

yeni harflerin kabulünden sonra da dil heyeti dağılmamış, yeni üyeleri arasına ahmet rasim, reşad nuri, celâl sahir, veled çelebi, ismail hikmet, besim atalay, ibrahim necmi, hamid zübeyir, hasan fehmi turgal, ıshak refet, baha toven, yaşar özey, etnografya müzesi md. gyula musgaros, mehmed emin erişirgil gibi isimler katılmıştır..

türkçe'de ki sadeleşme ve arılaşma çalışmalarının dilimizde açtığı rahneleri ve sağladığı inkişaf ve gelişmeyi gelecek yazılarımızda tahlil edeceğiz.. şurası bir gerçektir ki; dil devrimi dilimizde hem bir zafiyet, hem de bir tekâmül âmili olmuştur.. konuşmak ve yazmak için zaruri olan bazı kavramları yok ederken aynı faaliyetler için faydalı bir çok yeni kelime, tabir ve terimi de türkçeye kazandırmıştır.. ciddi bir muhasebesinin yapılması iktiza eder..