OSMANLI KİTAP KÜLTÜRÜNDE KULLANILAN MÜHÜRLER EKSLİBRİSİN MUADİLİ OLABİLİR Mİ?

Klasik dönemde elyazmaları hem İslam dünyasında hem de Avrupa’da kitapla ilgili pek çok el sanatının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. İslam dünyasındaki elyazmaları incelendiğinde, müellifin emeğinin yanında hat, kaligrafi, minyatür, illüstrasyon, tezhip, ebru, bezemeler, kağıt ve ciltleme gibi bir çok sanatın esere eşlik ettiği görülür. Yine Avrupa’daki elyazmalarında da yazı, minyatür ve bezeme gibi kitap sanatları göze çarpar.

 

Batı’da ortaya çıkan kitapla ilgili sanatlardan biri de ekslibris. Ancak ekslibris Marshall Mcluhan’ın tabiriyle daha çok Gutenberg Galaksisi’ne ait bir sanat. Çünkü matbaadan sonra ortaya çıkmış. Klasik dönemde sadece kilisenin ve prenslerin kütüphanelerinde bulunan elyazmaları, 15. yüzyılda matbaanın icadıyla birlikte çoğaltılarak orta düzey soyluların ve varlıklı kimselerin evlerinde veya özel kütüphanelerinde boy göstermeye başlar. Bu süreçte kütüphane sahipleri çalınmasından veya kaybolmasından korktukları için kitaplarına özel bir mülkiyet işareti yaptırmaya başlarlar. İşte ekslibris doğar böylece. Mülkiyet kitapla alakalı olunca ona hizmet eden etiket tarzındaki bu çalışmalar da zarif bir sanata dönüşmüş zamanla.

 

Bu bilgileri Serap Şahin’in Nihayet dergisinin 37. sayısında (Ocak – 2018) İstanbul Ekslibris Derneği başkanı Prof. Dr. Hasip Pektaş ile yaptığı söyleşiden öğreniyoruz. Ekslibris tam olarak nedir ve ne işe yarar sorusunu Bektaş şu şekilde cevaplandırıyor: “Ekslibris, kitapseverlerin kitaplarının iç kapağına yapıştırdıkları, üzerinde adlarının ve değişik konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu grafik çalışmalardır. Kitabın kartviziti ya da tapusu diyebiliriz. İngilizce ‘Bookplate’ olarak da bilinen ekslibris; kitap sahibini tanıtır, yüceltir ve kitabı ödünç alan kişiyi geri getirmesi konusunda uyarır. Bir mülkiyet işareti, sahiplenme göstergesi olmanın yanında kitabın hırsızlığa karşı korunmasını sağlama işlevinin de olduğu söylenebilir. Sözcük olarak ‘...nın kitabı, ...nın kitaplığına ait’ veya ‘...nın kütüphanesinden’ anlamına gelir.”

Devamı: http://www.dunyabizim.com/dergi/29553/osmanli-kitap-kulturunde-kullanilan-muhurler-ekslibrisin-muadili-olabilir-mi