40 Soruda Çark Caddesi

Gümrükönü Söyleşileri

Tel Cambazı Abdullah’ın oğlu Nihat Yıldız’la

40 Soruda ÇARK CADDESİ

1- Belediye Binası? Benim çocukluğumda Çark Caddesinin girişinde Belediye Binası vardı.Hafta sonunda bayrak merasimi onun önünde olurdu.Belediye bandosu,şef Atıf amca yönetiminde kısa bir şehir turu yapar,belediyenin önüne gelir ve balkondaki bayrak direğine Cumartesi günü bayrak çekilirdi.

2- Yeni’nin Yazlığı? Belediye binasının karşı sırasında Yeni Sinema’nın yazlık bahçesi vardı.Yaz konserleri orada olurdu.Onun ön tarafında fayton durakları ve sinemaların afişleri vardı.

3- Cevat Beyin İpek Fabrikası? Sinemadan sonra Cevat Bey’in kullanılmayan ipek fabrikası vardı.

4- Hunların Evi?  Fabrikadan sonra Dar Sokağın köşe başında da milletvekili Baha Hun ağabeyin evi vardı.Ondan evvel iki katlı yeşil bir bina da vardı.Acaba Selahattin (Gürdrama) ağabeylerin binası mıydı?

5- Muhtar Kadir? Onun karşısında Yemci Kadir ağabeyin yemci dükkanı vardı. Kadir ağabey uzun yıllar Semerciler mahallesinin muhtarıydı.

6- Kuaför Müminler? Kadir ağabeyden bir evvelki binanın altında Kuaför Mümin (Şimşek) ağabeyin dükkanı vardı ki, bu dükkan Adapazarı’ndaki bir çok kuaförün yetiştiği bir okuldu sanki.

7- Hendekliler? Kadir ağabeyin dükkanından sonra köşe başındaki ev Hendeklilerin eviydi. Asım (Hendekli) amcanın eşi Müzeyyen teyze de geçen sene vefat etti. Küçük oğulları Vedat bizim akranımızdı.

8- Birgenler? Bir sonraki bina Abdullah Birgen amcanın binasıydı, Abdullah amcanın çocukları Necla, Necdet, Vedat, Fuat ve Sedat’tı.

9- Kolacı Şükrüler? Abdullah Birgen amcalarının evinin alt katında kolacı Şükrü ağabeyin dükkanı vardı. O zamanlar beyaz gömleklerin yakalarına ve kollarına kola yaptırılır, bu işlem de kolacılarda olurdu. 

10- Kuru Temizleyici Erkanlar? Ondan sonraki iki katlı uzun evde samut iki kardeş otururlardı. Küçüğü Fahriye ablaydı. Ağabeyinin ismini hatırlayamıyorum. Evin altında terzi Sami ağabey ve temizleyici Nevzat (Erkan) ve temizleyici Gaffar (Erkan) ağabeyin dükkanları vardı ki bunlar Adapazarı’nın ilklerindendi. Bir diğeri de Ankara caddesindeki İhsan ağabeydi (Jet İhsan).

11- Aziz Ağalar? Daha sonra tam karşıda Nüzhet Yığın ağabey kendi binalarının olduğu yere kocaman altı pasaj olan bina yaptırınca temizlikçi dükkanları o binaya taşınmıştı.Yanındaki Cevdet amcanın yaptırdığı pasajın olduğu yerde Aziz ağanın konağı vardı.Aziz ağanın hanımı Habibe teyze Boşnakçanın etkisi altında kalan tatlı bir Türkçe konuşurdu.Boşnaklara has alt üst böreğini harika yapardı.Torunları Aziz ve Dürrüşehvar benim akranım olup çok iyi arkadaşlarımdı.

12- Ses Sineması? Sonraki arsada yazlık Ses Sineması vardı. Daha sonraki yıllarda ise isim değiştirdi ve Fitaş Sineması’nın yazlığı oldu. Bu sinemaları Cevat Bey’in oğlu Reşat ağabey işletirdi.

13- Ayakkabıcı Mehmetler? Sinemanın karşısında Cevat Bey’in konağından evvel üç katlı binada merdiven altında ayakkabı tamircisi Bulgaristan göçmeni Mehmet (Kaleiçli) amca vardı.O taşınınca da Şehir Caz oraya taşınmıştı.

14- Arapzadeler (Cevat Beyler)? Sonra Cevat beyin konağı vardı. Cevat (Adapazarlı) amca eşi Hikmet teyze ve küçük kızı Eldebran abla ile beraber otururdu. Büyük kızı evli idi, İstanbul’da otururdu. Oğlu Reşat ağabey de evliydi. Gazozhaneden sonraki evde otururdu. Küçük kızı Eldebran abla bir deniz subayı ile evlendi. Konakta şaşaalı bir düğün olmuştu.

15- Tornacı Muzaffer Amcalar? Cevat beyin evinin köşesinde dar bir çıkmaz aralık vardı ve Tornacı Muzaffer amcanın evi vardı. Kendilerine Dönmeler denirdi. Muzaffer amcanın Melahat, Nüzhet, Bülent ve Sadık isimli dört çocuğu vardı.Sadık benim arkadaşımdı.O aralıkta iki katlı bir ev de vardı.O yaşlı teyzeye herkes hala diye hitap ederdi.

16- Dericioğulları? Köşe başında Fehmi Dericioğlu amcanın iki katlı evi vardı.Küçük oğlu Haluk benim arkadaşımdı.Necla abla ve Faruk ağabey onun büyükleriydi.

17-Hasan Amcalar? Bir sonraki ev anneannemin teyze oğlu Hasan (Sert) amcanın eviydi. Hasan amcanın İbrahim, İrfan, Müyesser, Huriser ve Aysel isimlerinde beş çocuğu vardı. Eşi ise Huriye teyzeydi. Evin alt katında Mehmet ve Hüsamettin ağabeylerin ayakkabı imalathaneleri vardı. Ismarlama ayakkabı yaparlardı. Yan komşu dükkan önceleri Foto Renk İbrahim (Kınalı) ağabeyin dükkanı idi. Daha sonraları ise gömlekçi Rüştü ve Hüsnü kardeşlerin dükkanıydı, onlarda ısmarlama gömlek dikerlerdi.

18- Yüzbinlik Hasanlar? İkisinin arasında ise dar bir çay ocağı vardı. Arka bahçede ise bizim bahçeye komşu Hasan amcanın yeğeni Ayşe ablanın tek katlı evi vardı. Ayşe ablanın kocası Hasan enişte meşhur kuru yemişçi Yüzbinlik idi.1950 yılbaşında kendisine Milli Piyango’dan en büyük ikramiye olan yüz bin lira çıkmış. Hasan enişte ile küçük oğlu Ahmet ağabey uzun yıllar Belediye iş hanının Bulvar’a bakan alt katında kuru yemişçilik yapmışlardı.

19- Zihniye Teyzeler? Bir sonraki ev ise Aziz ağa’nın iki katlı bahçeli evi idi ve bizim komşumuzdu. Benim çocukluğumda silahçı Eyüp Sabri (Soysev) amcanın eviydi. Üst katta eşi Zihniye teyze ve kızları Semahat ve Nezahat ablalar otururlardı. Abları Melahat abla evli ve İstanbul'da eczacı idi. Kardeşleri Sedat ağabey ise İstanbul'da okuyordu. Büyük beton bahçesi ve bizim duvara bitişik çeşmesi vardı. Mahallenin bütün düğünleri bu bahçede olurdu. Zihniye teyze çok hoş görülü bir kişiliğe sahipti. Kızı Semahat abla Necdet (Birgen) ağabeyle evlenince alt kata taşındı.

20- Yakup Dedemler? Sonraki bina annemin dedesi Mehmet ağanın yaptırdığı Yakup dedemin, annemin, ablalarımın, ağabeyimin ve benim doğduğum iki katlı ev.Bir dönüme yakın bahçesi vardı.Bu evin hicri 1305 tarihli tapusu benim koleksiyonum-da.

21- Cemal Amcalar? Karşı sırada Ses Sineması’nda kalmıştık.Sinemaya bitişik iki katlı evde.Cemal amca,eşi Güzide abla,kızları Zuhal ve Nihal otururlardı .Nihal benim akranımdı.Alt katta da bizden birkaç yaş büyük Necdet ailesiyle otururdu.Necdet’in daha sonraki yıllarda sinema makinisti olduğunu hatırlıyorum.

22- Emiroğlular? Bir sonraki iki katlı bina Emir (Emiroğlu) amcanın binası idi. Eşi Güzide teyze, oğulları Nusret ve Nezih ağabeyler ve kızı Ümit ile beraber otururlardı. Nusret ve Nezih ağabeyler uzun boyluydular. Nusret ağabey genç yaşta gece uykuda ölmüştü. Emir amcanın evinin önünden arkaya kıvrılan çıkmazdaki iki katlı evde ise herkesin komşanne (komşu anne) diye hitap ettiği bir teyze otururdu.

23- Güngörler? Emir amcanın evinden sonra Cevdet’lerin (Güngör) iki katlı evi vardı. Sağ tarafta amcası otururdu. Yengesi Ümmü teyzeydi. Kızları Nebahat de bizim akranımızdı. Cevdet’ler üst katta otururdu. Annesi Esma teyzeydi. Cevdet’in ağabeyi Mehmet bizden büyüktü ama en iyi arkadaşımızdı. Alt katlarında kiracı olurdu. Daha sonraları alt katlar dükkana dönüştürüldü. Mustafa ve Selahattin (Kılıçarslan) ağabeylerin terzi dükkanı sağ taraftaydı. Mustafa ağabey daha sonraki yıllarda çalışmak üzere Avusturya’ya gitmişti. Sol taraftaki dükkan ise rahmetli tabelacı Mehmet (Önen) ağabeyin dükkanı idi. Hepimizin oyun yeri olan bir dükkandı. Ne hoşgörülü bir kişiliğe sahipti. Hiç birimize kızmazdı. Hepimiz az buçuk tabelacıydık da onun ustalığı sayesinde. Mehmet ağabeyin kalfalarından İsmail ağabey çok güzel Batı müziği de söylerdi. İki metre de boyu vardı. 67 kışında çok güzel bir kardan adam yapmıştı İsmail ağabey. Hepimiz önünde hatıra fotoğrafı çektirmiştik.

24- Börekçiler? Daha sonraki iki katlı binada Feriha ablalar otururdu. Kendilerine ‘’Börekçiler’’ denirdi. Alt katında bir süre benim orta okuldaki tabiat bilgisi öğretmenim Suna hanım da kiracı oturmuşlardı. Daha önceki yıllarda da orta okul müdürü Fahri (Güleryüz) amca kiracı olarak oturmuştu. Oğlu Vildan ağabey Amerika’da inşaat mühendis-liği okumuştu.Daha sonraki yıllarda ise Ankara’da hatırı sayılır bir müteahhit olmuştu.

25- Berber Sabriler? Daha sonraki bina ise berber Sabri (Türtyüreği) amcanın eviydi. Sabri amcanın Orhan cami yakınında berber dükkanı vardı. Eşi Sabriye teyze ve kızları da Nurten ve Ayten ablalardı. Alt katlarında daha sonraları dükkana çevrilen kiracılardan kuaför Mümin, sonra da Camcı İmdat ağabeyi hatırlıyorum. Arka tarafta da daha sonraki yıllarda Ayten ablanın kuaför dükkanı vardı.

26- Balıklılar? Bir sonraki ev ise soyadından dolayı Balıklı’nın evi diye anılırdı ki bahçesi bizim oyun bahçemizdi. Bahçedeki havuza düşmeyen ıslanmayan çocuk yoktur. Üst katta Doktor Cavit (Gürarda) amca otururdu. Eşi Nuran teyze ve çocukları Atilla ve Leyla idi. Sevgili Atilla çok iyi arkadaşımdı. Diş doktoru olan Atilla İsviçre’de yaşıyor.

Alt katta sinemacı Nazif (Sel) amca otururdu. İkinci eşi öğretmen Melahat teyze ve çocukları Nilgün ve Hakan idi. Nazif amcanın ilk eşinden olan bizim akranımız Ayça ise yazın İstanbul’dan gelirdi. Daha sonra bu daireye Yusuf (Teşneli) ağabey taşındı. Şinasi ve Sami isimli iki oğlu vardı. Üst kata da Mustafa (Ölger-Uzun Mustafa) ağabey taşınmıştı. İki kızı ve Fevzi isimli oğlu vardı. Daha sonraki yıllarda yan bahçe satıldı. Burayı Uzunçarşı’da manifaturacılık yapan ve Hendekli olan Akay ailesi satın alıp apartman yaptırdı. Alt katta kiracı olarak beyaz eşya servisi ve mobilyacı vardı. Adapazarı’nda ilk apartman kapıcısı da bu binada vardı. O da Hendekli idi. İsmi de Süleyman (Besler) ağabey idi.

27- Sobacı Saip Amcalar? Balıklı’nın evinden bir sonraki binalar tenekeci-sobacı Saip amcanın binaları idi. Saip amca mahallenin yaşlılarından olup sözü geçen bir kişiliğe sahipti. İtfaiye caddesinde oturan kendisine Hafız hanım teyze diye hitap edilen kız kardeşi de herkesin çocukluğundaki Kuran hocasıydı. Bulgaristan göçmeni olan Saip amca onlu yaşlarında Bulgaristan’dan gelip Adapazarı’na geçerlerken Haydarpaşa garını yapan Almanların binanın temelleri için ahşap kazıklar çaktıklarını gördüğünü anlatırdı.(1909 veya 1910 yılları).Cadde üzerinde iki, arka bahçede de bir ev vardı ve ikişer katlıydılar.

28- Terzi Zeki Gündüzler? Sağ taraftaki evin altında iki terzi dükkanı vardı. Balıklı’ya bitişik olan terzi dükkanı Metin (Bostancıoğlu) ağabeyin dükkanı idi. Kardeşi Cemal de daha sonraki yıllarda İtfaiye caddesinde dükkan açmıştı. Soldaki terzi ise geçenlerde rahmetli olan Zeki (Gündüz) ağabeyin dükkanı idi. Çok güzel sesi vardı. Uzun yıllar Türk sanat müziğiyle de uğraştı. Kız kardeşi de hafızdı.

28- Aktar Aktunalar ? Bir sonraki ev iki katlı ve köşe başı idi. Arka taraflara giden bir kıvrımlı sokak vardı. Üst katta aktar Osman (Aktuna) amca otururdu. Eşi Huriye teyzeydi. Sabahat, Zeki ve Ziya isimli üç çocukları vardı. Oğulları Zeki ve Ziya ağabeyler ile beraber Tozlu Caminin kıble tarafında aktar dükkanları vardı. Dükkanın üst katı da İdmanyurdu Spor Kulübünün lokaliydi. Nezahat abla ile İrfan (Sert) ağabeyin düğünleri orada olmuştu.

29- Terzi Ethem Boranlar? Evin arka bahçe tarafında kıvrımlı aralığın başındaki iki katlı evin alt katında Sakaryaspor’un kurucu ve ilk başkanı terzi Ethem (Boran) ağabey otururdu. İki oğlu bir kızı vardı. Küçük oğlu sonraki yıllarda hariciyeci olmuştu. İsmi de galiba Muvakkar idi. Üst kata ise amca kızım Özhan abla gelin gelmişti. Sevgili yeğenim Özkan da bu evde doğmuştu. Özhan ablam taşındıktan sonra buraya hakim Talat (Erkmen) amca taşınmıştı. Eşi Cavidan teyzeydi. Küçük oğulları Bülent bizim akranımızdı

.

30 - Cannalburlar? Bu evden sonra bahçeli bir ev vardı. Ali ağabey ve Faruk’ların eviydi. Faruk çok iyi futbol oynardı. Daha sonraki evde Soner ağabeyler otururdu. Kardeşi Ayberk benim arkadaşımdı. En sondaki iki katlı bahçeli ev Salih (Cannalbur) amcanın evi idi. Büyük oğlu motosiklet kazasında ölmüştü. Diğer oğulları ise Özcan ve Ahmet’ti.Ahmet benim akranımdı.

31 Ayakkabıcı Mehmet Amcalar? Osman amcanın evinden sonra aralık başındaki evin alt katında Ses sinemasının karşısından buraya taşınan ayakkabı tamircisi Mehmet amca vardı. Dükkanın solundaki evde ise benim arkadaşlarım Ersay ve Ertuğrul otururlardı. Ertuğrul iyi futbolcu idi ve de profesyonel olarak liglerde futbol oynamıştı. Binanın ev sahiplerinin isimlerini hatırlayamadım. Oğulları Almanya’ya çalışmaya gidenlerin ilklerindendi.

31- Hocalar? Daha sonra Hocanın evi vardı. Oğlu Zahit ağabey ile işlettikleri alt katta basamakla inilen bakkal dükkanları vardı.

32-Simitçi Sabahattinler? Ve de köşe başında Suat ağabeylerin binası vardı, kiracıları da simitçi Sabahattin ağabeyin simitçi fırını. Büyük ve küçük iki tip bol susamlı simit yaparlardı.5 kuruş küçük simit, 10 kuruş büyük simit. Hâlâ gözümün önünde. Sabahattin ağabey çekirdekçilerin çekirdeklerini de pişirirdi. Çekirdekleri büyük tepsilere serer, fırına vermeden önce de özenle üzerlerine fırça ile yumurtalı sos sürerdi. Çekirdeklerin altın sarısı renklerinin sırrı bu sosdaydı.

33- Tel Cambazı Abdullahlar? Şerefiye camiine kadar sağ tarafı bitirdik. Arada hatırlayamadıklarım olmuştur. Şimdi de sol taraftan devam edelim. Bizim evde kalmıştık. Annemin büyük dedesinin yaptırdığı iki katlı evin sol tarafında biz, sağ tarafında annemin hem dayı hem de hala oğlu Bedri (Uztürk) dayım ve Edibe yengem otururdu. Bizim evin alt katında babamın cambazlığı bıraktıktan sonraki uğraşı olan bakkal dükkanı vardı. Yan kiracımız ise kunduracı Muhittin (Çaktı) ağabeydi. Evin üst katlarında da genellikle kiracılar olurdu. Kuaför Mümin (Şimşek) ağabey, Muhittin (Aldinç) ağabey, müzik öğretmeni Ziya (Uşaklıgil) amca, komiser Rüknü (Can) ağabey hatırlayabildiklerim.

34- Elveda Ablalar? Bir sonraki iki katlı ev Elveda ablaların eviydi. Onlarında alt katlarında iki dükkan vardı. Soldakinde sırasıyla ayakkabıcı, terzi ve berber kiracılar olduğunu hatırlıyorum. Sağdakinde ise emekli astsubay Halil ağabey Adapazarı’nın ilk çiçekçi dükkanını açmıştı. Arkada bahçe içindeki kiralık evde de Albay Şeref (Abaoğlu) amca kiracı olarak oturmuştu. Oğlu Atilla ağabey de subay çıkmıştı, kızı Figen de benim akranımdı. Şeref amca emekliliğinde Adapazarı’na taşınmış ve ortaokulda bize din dersi öğretmenliği yapmıştı. Elveda ablalar ise bahçenin arka tarafındaki evde otururlardı.

35- Aldinçler? Bir sonraki ev bankacı Namık amcanın evi imiş. 43 zelzelesinde bir süre annemler onun alt katında kalmışlar. Daha sonraları bu evi Mustafa (Aldinç) amca satın almış. Mustafa amcanın Uzunçarşı’da manifatura dükkanı vardı. Eşi Memnune teyze Fehmi (Dericioğlu) amcanın kız kardeşi idi. Dört çocukları vardı. Suat, Leyla, Meral ve Nihal. Meral benim akranımdı. Evin bir de emektarları Nadide abla vardı. Mustafa amca ve İsmail (Rençberoğlu) amcayı hac dönüşü Arifiye tren istasyonunda karşılamıştık. (1967 kışı olabilir).Memnune teyze ve Nadide abla halen Göztepe’de oturuyor.

36- Gazozcu Recep Amcalar ? Bir sonraki bina ise Recep amcanın gazozhanesi idi. Adapazarı’nda meşhur ‘’Recep gazozu’’. Gazozhanenin yanındaki evde otururdu Recep (Hamamcıoğlu) amca. Alt katında da dükkanlar vardı. Muammer (Yaşar) ağabey bizim berberimizdi. Recep amcanın eşi Hatice teyzeydi. Şükran, Cevat, Nuran, Suat, Belma ve Şahsuvar isimli çocukları vardı. Şahsuvar benim arkadaşımdı.Bir sonraki binanın girişinden arkadaki binada öğretmen İsmail (Kuzuoğlu) amca , hanımı öğretmen Muatter hanım ve çocukları Nüvit otururlardı.Nüvit benim arkadaşımdı.

37- Musevi Avramlar? Öndeki binada üst katta Musevi bir aile çok kısa süre oturmuştu. Oğulları Avram bizim arkadaşımızdı. Avram’lardan sonra oturan ailenin Korkut (Kadakgil) isimli oğulları vardı. O da bizim arkadaşımızdı. Babası zannedersem banka müdürüydü. Bu binanın girişine Veli dayı harika bir dondurmacı dükkanı açmıştı. Modern makinelerle yapılan harika dondurmalar.İlle de fıstıklı dondurma. Buna bitişik binanın üst katında Balıklı’dan taşınan Atilla’lar (Gürarda) bir süre oturmuştu. Alt katta da bakkal Ahmet (Uçan ) ağabeyin dükkanı vardı. Köşe başı boştu.Daha sonraları burayı satın alan doktor Orhan (Kazakoğlu) amca büyük bir apartman yaptırmıştı.Eşi Beyhan teyzeydi.Füsun ve Lale isimli kızları vardı.

38- Rençberzadeler? Yanında İtfaiye Caddesine dönüşte Rekor’ların evi vardı. İsmail (Rençberoğlu) amca sol tarafta, kardeşi sağ tarafta otururdu. Kardeşinin oğlu Suat benim ortaokuldan sınıf arkadaşımdı.

39- Müzeyyen Bilen Hastanesi? ? Onlardan sonra Nasrullah amcanın kızı Müzeyyen (Bilen) ablanın yaptırdığı Adapazarı’nın ilk özel hastanesi vardı. Hastaneden sonra Atatürk ilkokulunda müdürümüz olan Celal (Akın) beyin evi vardı. Hanımı Cevdet Sunay’ın kız kardeşiydi.(5.cumhurbaşkanı).

40- Şerefiye Camii? Daha daha ilerilerde Hüseyin (Sert) amcanın kız kardeşi Zekiye teyzenin iki katlı evi vardı.

Zekiye teyze meşhur Şaban hocanın eşiydi. Kıymet, Hikmet ve Fikret isminde üç kızları vardı. Tuzhanenin tam karşısı Şerefiye camii.1953 yılı diye hatırlıyorum. Caminin iç elektrik donanımını babamla Mustafa amca ücret almadan beraber yapmışlardı. İlk imamımız Ahmet (Arslaner) hoca idi. Bahçede imam evinde otururdu. Yirmi yıla yakın görev yaptı diye hatırlıyorum. Müezzin de hafız İhsan ağabeydi. Alt katlarda dükkanlar vardı. Caddeye de cepheli bakkal dükkanı Hüseyin (Demircioğlu) amcanındı. Berber Sami ağabeyi, kalfası İbrahim’i (Yıldıztekin) , Bayram (Elveren) ağabeyi ve de bakkal Fevzi ağabey’i hatırlıyorum. Üç dört ay evvel uğradığımda dükkanı işleten oğlu Fevzi ağabeyin sağ olduğunu söylemişti. Yaşı da doksanın üzerindedir herhalde. Camiye bitişik ev ise annemin dayısı Mehmet (Uztürk) dayının eviydi.Eşi Servet yengeydi.Kızları Saime abla eşiyle trafik kazasında öldü.Oğlu Necmi dayı Sakarya’nın ilk Gençlik Spor İl Müdürüydü.Onun oğlu Arif’ de Aksaray’da spor il müdürlüğü yaptı. Daha ilerde de bu gün Atatürk ilkokulunun olduğu yer uzun yıllar hayvan pazarıydı. 1957’de yerine Atatürk ilkokulu yapıldı.

Fotoğraf altları:

1- Tel Cambazı Abdullah’ın oğlu Nihat Yıldız

2- Adapazarı Çark caddesi-1901 (SBB Arşivi)

3- Nihat Yıldız evlerini önünde

4- Nihat Yıldız Çark caddesindeki kardan adam önünde

5- Tel Cambazı Abdullah Yıldız

6- Asım Hendekli