D. Mehmet Doğan'dan: Padişah ve başkan

Baş­kan­lık sis­te­mi ko­nu­şu­lu­yor... Bu sis­te­mi dün­ya­ya he­di­ye eden Ame­ri­ka... Kı­t’­a Av­ru­pa­’sın­da Fran­sa­’da “Cum­hu­ri­yet”­le ne­re­dey­se eş za­man­lı. İn­gi­liz sö­mür­ge­si olan AB­D’­nin is­tik­lâl ilâ­nı 4 Tem­muz 1776’da. Ana­ya­sa ise 12 se­ne son­ra, 1788’de. Meş­hur Fran­sız ih­ti­la­li 1789’da, cum­hu­ri­yet ila­nı ise 1792’de. Fran­sa’­da cum­hu­ri­yet ke­sin­ti­li ol­muş. O yüz­den nu­ma­ra­la­nı­yor, şim­di “5. Cum­hu­ri­yet” ga­li­ba. So­nun­da ya­rı baş­kan­lık sis­te­min­de ka­rar kıl­dı­lar. 

Ko­nu önem­li, eni­ne bo­yu­na ko­nu­şul­ma­sı, tar­tı­şıl­ma­sı lâzım. Hat­ta sa­de­ce si­ya­set çer­çe­ve­sin­de de­ğil, ilim ve fi­kir ze­mi­nin­de de ko­nu­şu­lup tar­tı­şıl­ma­lı. Fa­kat bu­lut­tan sa­dır olan ha­ma­sî yi­ğit sa­vurt­tur­ma­lar­la bu ko­nu yer­li ye­ri­ne otur­tu­la­maz. Her şe­yin yo­lu ve yor­da­mı var. Akıl var, ya­kîn var. Ta­ri­hî tec­rü­be var. Bu­lu­dî yo­rum­la­ra gö­re, bir asır ön­ce bü­yük çı­kış yap­mı­şız. Aca­ba İt­ti­hat­çı­la­rın Meş­ru­ti­yet dar­be­si mi kas­te­di­li­yor, 1. Dün­ya Sa­va­şı mı? 

Ön­ce ta­rih bil­mek lâzım! He­le de ya­kın ta­rih. Dol­ma top gi­bi ku­lak­tan ol­maz, oku­mak lâzım. Tek sa­tır oku­ma, fa­kat ko­nuş ba­bam ko­nuş, yaz ba­bam yaz! 

Cum­hur­baş­ka­nı­mız ter­ci­hi­nin baş­kan­lık sis­te­mi ol­du­ğu­nu söy­lü­yor. Eleş­ti­ri­le­rin iler tu­tar ya­nı yok. En ko­lay eleş­ti­ri de baş­kan­lı­ğın pa­di­şah­lık ol­du­ğu yö­nün­de. Tay­yip Bey “baş­kan­lık sis­te­mi pa­di­şah­lık de­ğil” açık­la­ma­sı yap­mak ih­ti­ya­cı­nı his­se­di­yor. 

Baş­kan­lık­tan baş­kan­lı­ğa fark ol­du­ğu gi­bi, pa­di­şah­lık­tan pa­di­şah­lı­ğa da fark var. 

Bu­gün bir pa­di­şah­tan ör­nek ve­re­lim. Ak­la ilk kim ge­lir? Muh­te­şem Sü­ley­man mı? Os­man­lı zir­ve­si­nin pa­di­şa­hı... 

Os­man­lı sis­te­min­de ül­ke­nin sa­hi­bi pa­di­şah­tır. Fa­kat yü­rüt­me onun işi de­ğil­dir. Güç­lü yet­ki­ler­le bir sad­ra­zam gö­rev­len­di­rir. Müh­rü ona ve­rir, o pa­di­şa­hın ve­ki­li­dir. İc­ra­dan o me­s’­ul­dür. Pa­di­şah­lar ge­rek­ti­ğin­de ic­ra­yı yön­len­di­rir, di­va­na ka­tıl­maz ama ta­kip ede­bi­lir. 

İş­te Sul­tan Sü­ley­man dö­ne­min­den bir va­k’­a...

Dö­ne­min ta­rih­ci­si Se­la­ni­kî Mus­ta­fa­’nın ta­ri­hin­de ya­zıl­dı­ğı­na gö­re, Sul­tan Sü­ley­man Kâ­ğıt­ha­ne ci­va­rın­da av­lan­mak­ta­dır. Bu­ra­da Bi­zans dev­rin­den su yo­lu ka­lın­tı­la­rı­na rast­lar. Bun­la­rın ih­ya edi­lip İs­tan­bu­l’­un su ih­ti­ya­cı­nın da­ha iyi kar­şı­lan­ma­sı­nı dü­şü­nür. İşin er­ba­bı olan Ni­ko­la ad­lı mü­hen­di­si Kâ­ğıt­ha­ne­’ye ge­ti­re­rek bil­gi alır.

“Ne var bun­da!” di­ye­cek­si­niz? “Pa­di­şah de­ğil mi, is­te­di­ği­ni ya­par, keyf onun!” Ka­zın aya­ğı öy­le de­ğil!

Du­ru­mu öğ­re­nen sad­ra­zam Rüs­tem Pa­şa su mü­hen­di­si­ni tu­tuk­la­tır, böy­le­ce Pa­di­şa­h’­la tek­rar gö­rüş­me­si­ne mâ­ni olur. Halk bu du­rum­dan ha­ber­dar ol­muş­tur. Pa­di­şah da tek­rar Kâ­ğıt­ha­ne­’ye yo­lu dü­şüp ko­nu­yu sor­du­run­ca du­ru­ma vâ­kıf olur. 

Sad­ra­za­mı ile ayak di­va­nı ya­par. Mü­hen­di­sin ne­den hap­se­dil­di­ği­ni so­rar.  Ce­vap: “Be­nim ha­be­rim yok­ken ha­zi­ne­ye mas­raf aça­cak bir şey ya­pı­la­ca­ğı an­la­şıl­dı­ğın­dan bil­gi al­mak için tu­tuk­lat­tım.” As­lın­da sad­ra­zam, “be­nim yet­ki ala­nı­ma gir­me­niz doğ­ru de­ğil pa­di­şa­hım” de­mek is­te­mek­te­dir. 

Sad­ra­zam bi­zim ta­rih­le­ri­miz­de “Ka­nu­nî” un­va­nıy­la seç­kin­le­şen bir pa­di­şa­ha hi­tab et­mek­te­dir. 

Sö­zün özü: Me­se­le baş­kan­lık, ya­rı baş­kan­lık, pa­di­şah­lık... Me­se­le­si de­ğil­dir. Hiç bir sis­tem tek ba­şı­na si­hir­li for­mül­ler üret­mez. Her şe­yin hu­ku­ku var­dır, yö­ne­ti­min de. Ma­kam­lar ve rol­ler iyi ta­rif edil­me­li, sı­nır­lar iyi çi­zil­me­li, hak­lar ve va­zi­fe­ler doğ­ru tev­zi edil­me­li­dir. On­dan son­ra “Ya­şa­sın baş­kan­lık” di­ye­bi­li­riz.