D. Mehmet Doğan, kendisiyle yapılan mülakatlarda sözlük hazırlama işine, öncelikle kendi lügat ihtiyacını karşılamak için giriştiğini söyleyecekti.
Bu ihtiyaç, orta okulda edebî eserler okumaya yönelmesi ile kendini göstermişti. Türk Dil Kurumu inşaatında çalışan bir akrabası ona Türkçe Sözlüğün 3. Basımını hediye etmişti. Bu Sözlük, arkadaşlarının okul sözlüklerine göre, çok hacimli idi ve ona güven veriyordu. Kitap okurken, bilmediği kelimeleri onda bulacağından emindi.
Kısa sürede öyle olmadığını gördü…
Peyami Safa’nın 9. Hariciye Koğuşu romanı ilgisini çekmişti, fakat bu kitapta geçen birçok kelimeyi bu kalın sözlükte bulamamıştı! Kitabın yazarı henüz hayatta idi, fakat eserinin bir öğrenci tarafından anlaşılması, sözlük yetersizliğinden güçleşiyordu. O günün gazetelerindeki köşe yazılarında geçen bazı kelimelere de sözlükte yer verilmemişti.
En şaşırtıcısı, her hafta başı ve sonunda bayrak törenlerinde hep bir ağızdan söyledikleri İstiklâl Marşı’nın birçok kelimesi de yoktu…
D. Mehmet Doğan, Büyük Türkçe Sözlük’ü anlatıyor:
Sözlük ihtiyacı, D. Mehmet Doğan’a sonraki öğrenim yıllarında da kendini hissettirmişti. 1974’te askere gitti. Yedek subay okulundan sonra kurayı İstanbul’a çekmişti. Bu 1967’den beri şiirlerinin ve yazılarının yayınlandığı Hareket dergisi çevresi ile daha yakın temas imkânı demekti. Her fırsatta artık Dergâh Yayınevi’nin Cağaloğlu’ndaki merkezine uğrak veriyordu.
Dergâh yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi adında bir ansiklopedinin yayın hazırlıkları içinde idi. Askerliğin sonuna yaklaşırken, ansiklopedinin yayın yönetmenliğini üstlenmesi teklifini kabul ederek bu büyük projede sorumluluk üstlendi. O zamanın üniversitelerindeki Türk dili ve edebiyatı bölümü hocaları ile madde yazımı için tanıştı, görüştü. Hocalar öğrencilerinin ihtiyacını karşılayacak bir sözlük bulamamaktan şikâyetçiydi. “Ne yapmalı?” sorusuna cevap verenler, “hiç olmazsa Kamus-ı Türkî Latin harflerine çevrilip yayınlanabilir” diyorlardı…
Doğan, bu yaygın ihtiyaç karşısındaki çaresizlikten rahatsız oldu ve sözlük hazırlamayı düşünmeye başladı. Sahaflarda eski ve yeni harfli sözlükleri toplamakla işe koyuldu. Sözlük çalışmasında işe yarayacak her türlü malzemeyi biriktiriyordu.
TRT’de Genel Müdür danışmanlığı için Ankara’ya dönmüştü. Genel Müdür görevden uzaklaştırılınca, onun da işine son verilmişti. Yıl 1978…İş aramak yerine sözlük hazırlamaya karar verdi. Üç yıl neredeyse soluksuz çalışıp sözlüğü tamamladı…
Fişleri yarım teksir kâğıdı şeklinde idi, sözlük daktilo ile doğrudan bu kâğıtlara yazılıyordu. İş bittiğinde neredeyse küçük bir odayı dolduracak bir fiş kalabalığı ortaya çıkmıştı…
-006.jpg "1-(2)-006.jpg")
Elhamdülillah bitti
13.9.1981 saat 13.05
14 zilkade 1401
Öğle namazı vakti
1981 Sonunda sözlük basıldı…İşte ilk değerlendirmeler:
Mustafa Kutlu
Uzun, yorucu, çileli bir çalışmanın mahsûlü olan bu sözlük, kültür hayatımızın temel taşlarından biri olmaya namzettir.
Mustafa Miyasoğlu
Üniversitelerin halledemediği ve piyasa adamlarıyla TDK’nın keyfî tasarruflarına bıraktığı önemli bir konu vardı bu yılın gündeminde: Dil meselesi ve Türkçe Sözlük. Bunu tek başına yaptığı çalışmalarla gerçekleştiren D. Mehmet Doğan, Yazarlar Birliği başkanlığı ile de bir kültür çevresini asgarî müştereklerde tutmaya çalışmıştır.
M. Ruhi Şirin
1981 Yılının en önemli olayı D. Mehmet Doğan tarafından hazırlanan sözlük.
Miryana Teodosiyeviç
Leksikografi çalışmalarına yapılmış çok önemli bir katkı.
Necmeddin Turinay
Son derece geniş hacmiyle, yepyeni bir dil ve sözlük çalışması.
Geoffrey Lewis
Büyük Türkçe Sözlük, bütün iyi sözlüklerin kalitesine sahip.
Cahit Zarifoğlu’nun Sözlük yayınlandıktan sonra sıcağı sıcağına D. Mehmet Doğan’la yaptığı söyleşi (Mavera, sayı 61, Aralık 1981)
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.