Bu haftaki 'Bir Kitap Bir Yazar' etkinliğinin konuğu, TYB Genel Başkanı ve Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Musa Kazım Arıcan oldu.
TYB Ankara Şube Başkanı Mehmet Sait Uluçay’ın yönettiği konuşmada Genel Başkan Arıcan konuşmasına Spinoza'nın kimliği hakkında bilgiler vererek başladı.
İşte, Prof. Dr. Musa Kazım Arıcan’ın sözlerinden satır başları:
Spinoza, entelektüel kesim dışında çok bilinmezdi. Ancak günümüzde daha bilinir hale geldi.
Fakat yine de Türkiye'de bir yönüyle ele alınması da risklidir. Spinoza'nın öyle bir derdi olmasa da herkes kendine göre bir şey bulmaya çalışıyor.
Spinoza Kimdir?
17.YY'da Portekiz'den Hollanda'ya göç eden bir ailenin çocuğudur. Aile ondan önce de İspanya'dan kovulmuştur. Amsterdam çevresine yerleşmiş bir ailedendir.
Spinoza, üçüncü tür bilgi olan sezginin insanı Allah'a, fenafillaha ulaştıracağını söylüyor. İbn Arabi ve Hallaç'taki tasavvufa yakın bir dünya görüşündedir.
Yahudiler, Spinoza konusunda öfkelidir. Halen, onun aforozunu kaldırmamışlardır.
Spinoza Müslüman Mı?
Felsefeyi İbn Rüşd üzerinden okuyor. Bu konuda Endülüs geleneğine mensuptur. Zira, ailenin de Müslümanlara muhabbeti vardır. Kovulduklarında Müslümanlar, aileye sahip çıkmıştır. Spinoza, tüm felsefesini bu temelde ilerletiyor. Mesela Spinoza'nın, Hz. Muhammed'in peygamber olduğu görüşüne dair kaynaklar bulunuyor.
Onun dönemi, Viyana kuşatmasının, dolayısıyla Türklere olan nefretinin zirve olduğu dönemdir. Spinoza, Hz. Muhammed'den Türklerin peygamberi diye bahsediyor.
Spinoza'nın Kur'an'a, Hazreti peygambere muhabbeti var. Onun Müslüman olup olmadığı konusunda kesin olmayan görüşler bulunuyor.
Spinoza'nın kullandığı kavram ve kaynaklar, Müslüman alimlerden istifade ettiğini gösteriyor. Onun arkadaşları ile toplandığı grubun adı bile Muhammed'in Dağ Kelebekleri'dir.
Spinoza, beş altı dil bilen bir entelektüeldir. Ama hem Yahudiler hem de toplum tarafından kaderine terk ediliyor. Hegel, Marx, Nietzsche gibi Alman filozofları etkilemiştir.
Üstadımız Nurettin Topçu, İsyan Ahlakı'nda eleştirel özün kaynağı olarak Spinoza'yı gösterir. Ama yine de ne yazık ki ülkemizde Spinoza'nın kitapları kaynak olarak çok sık kullanılmıyor.
Spinoza'nın Hürriyet Anlayışı
Etkinliği yöneten Uluçay ise Genel Başkan Arıcan’a ‘Spinoza’nın Hürriyet ve Akıl-İman İlişkisi’ hakkında yönelttiği soruyu Arıcan şöyle açıkladı:
Spinoza, varlığı kendinden olan zorunlu, mutlak varlığın Tanrı yani Farabi'nin bahsettiği Vacib-i Vücud olduğunu söylüyor. İnsan, bu mutlak varlıkla diğer varlıklar arasındaki varlıktır. Mutlak hürriyet aşkın varlıktır. İnsan, bu aşkın varlıktan hürriyet alır.
Spinoza, insan bir potansiyel imkân alanına sahip, bu potansiyel ile aşkın varlığına ulaşır. Muhammed İkbal de Allah'ın her an yaratmasının sürdüğünü söyler. İkbal'in Spinoza'dan etkilendiğini düşünüyorum.
Spinoza, insanın kendi tercihlerinde özgür olması gerektiğini savunur. Spinoza'nın Endülüs'e uzanan köklerine bakıldığında bu görüşlerinin anlaşılabileceğini tahmin ediyorum.
İnsan, aklını ne kadar kullanırsa aşkın olana o kadar kolay ulaşır. Ayrıca akıldan sonraki ikinci önemli unsur da hür olmasıdır.
Uğradıkları akıbet açısından ve düşünceleri bakımından Hallac ile benzerlikleri vardır.
Akıl İman İlişkisi
Spinoza, gerçek din ile gerçek felsefenin çelişmeyeceğini söylüyor.
Bu konuda Spinoza'nın İbn Rüşd'ün yeni bir yorumu olduğunu düşünüyorum. Spinoza, ilkin Descartes'in felsefesi üzerinden başlar. Ama daha sonra onu da çok eleştirir. Akıl iman ilişkisi çerçevesinde itiraz eder. Bu konuda Hristiyanlığa reddiyeler sunar.
Spinoza'nın, akıl iman ilişkisinde Müslüman filozoflara benzerlikleri vardır. Onun sahih bir Allah arayışında olduğunu düşünüyorum. O, Yahudiliği teolojik anlamda değil, sosyolojik anlamda bir kimlik olarak görüyor. Yahudilerin bununla var olduğunu düşünüyor.
Programın sonunda, Arıcan okurları için kitaplarını imzaladı.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.