Mehmet Âkif 1. Dünya Savaşı yıllarında Almaya'da -Hilal Kapmında- esir olarak kalan müslümanların durumlarını yerinde incelemek için Şeyh Salih el-Tunusi ile Berlin'e gitmişti. Berlin Hatıraları'nı buradaki gözlemleri sonucu yazmıştı.
Bu bulunuşun 100. yılı vesilesi ile TYB 2014 yılında Berlin'de bilgi şöleni gerçekleştirmiş. Berlin Türk Evi’nde 19-21 Aralık'ta yapılan şölene Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı destek vermiş. Berlin'e giden heyet, müslümanların 100 sene evvel kaldıkları terk edilmiş kamp bölgesini de gezmiş.
2015 yılında basılan sempozyum kitabında ise açılış konuşmaları, program, şölen haberi, tebliğler ve fotoğraflar yer almış. Toplantıya Türkiye’den ve Almanya’dan ilim ve fikir adamları bildirilerle katılmış ve bildirileri de bu kitapta yer almış.
TYB’nin gerçekleştirdiği Mehmet Âkif bilgi şölenleri gerçek bir ilim ziyafeti olarak meydana getiriyor, ardından hazırladığı kitaplarla da Mehmet Akif araştırmaları külliyatına mütevazi de olsa bir katkı sunuyor.
Mustafa Gencer'in “Dinleri var, işimiz gibi, işleri var dinimiz gibi”: Mehmet Âkif’in, Avrupa ve Osmanlı Modernleşmesi Hakk’nda Düşünceleri başlıklı bildirisini aşağıya aktarırken Kitapta yer alan isimler ve bildirileri ise şöyle sıralayabiliriz:
D. Mehmet Doğan: İstiklal Marşı ve Şairi Mehmed Âkif
Mustafa Özçelik: Birleştirici Bir Değer Olarak Mehmet Akif ve İstiklal Marşı
Turan Koç: Sanatını Aşan Şair Âkif
Mustafa Orçan: ”Aydın ve Toplum Ekseninde Mehmet Akif Ersoy”
Nazım Elmas: Berlin’de Bir Milli Şair Mehmet Âkif
Kadir Kon: Mehmet Âkif’in Berlin Seyahati
Hüseyin Taş: Mehmet Âkif’in Almanya Günlerinin Eserleri Üzerindeki Etkisi
Mustafa Gencer: “Dinleri var, işimiz gibi, işleri var dinimiz gibi”: Mehmet Âkif’in, Avrupa ve Osmanlı Modernleşmesi Hakk’nda Düşünceleri
Kadir Akkaya: Eşit Özne Olamamak ve Aynı Göz Hizasında Konuşamamak: Mehmed Âkif Örneği
Caner Arabacı: ”Mehmet Akif’in Yurtdışı Seyahatlerinde Pekişen Batı Medeniyeti Algısı”
İsmail Çetişli: Mehmet Akif’in Berlin Hatıraları’nda Endişe ve Eleştirileri
Fazıl Gökçek: Bir Yazar, Bir Şair, Bir Şehir: Ahmet Mithat Efendi ve Mehmet Akif'in Berlin İzlenimleri
Alaaddin Karaca: Üç Tarz-ı Siyaset (Osmanlıcılık, Tükçülük ve İttihad-ı İslam) ve Mehmet Akif Ersoy
Mehmet Törenek: Mehmet Akif'in karakterine ait bazı özellikler ve şiirne yansımaları
Levent Bayraktar: ”Mehmet Akif’ten Nurettin Topçu’ya İsyan Ahlakı”
Cengiz Karataş: “Akif ve Fikir Hayatı”
Ahmet Kazım Ürün: Mehmet Akif Ersoy'un Şiilerinde Gurbet Teması
Mark Feuerle: Modern Öncesi Dönemde Türk-Alman Diplomasisi
Alexander Will: Birinci Dünya Savaşı Dönemi Osmanlı-Alman İlişkilerinde Cihad Propagandası Etkisi ve Problemleri
Ferhat Koç: 100 Yıl Sonra Mehmet Akif'in İzinden Berlin
Sunuş
1914 Osmanlı Devleti ile Almanya arasındaki tarihi münasebetlerin Çanakkale ve Birinci Dünya Savaşı yıllarını kapsayan en yoğun kısmının başladığı yıldır. Başlangıçta silahlı tarafsızlık siyaseti takib eden Osmanlı Devleti, çok geçmeden, kasım ayında kendini savaşın içinde bulur.
Osmanlı Devleti, Almanya’nın müttefiki olarak Birinci Dünya Savaşı’nda Rusya, Fransa ve İngiltere’ye karşı savaşmıştır. Bu savaşta İngiltere ve Fransa sömürgelerindeki gençleri orduya almış, ekseriya Müslüman olanları Almanlara karşı, Müslüman olmayanları da Osmanlı Devleti’ne karşı cepheye sürmüştür. Ruslar da aynı şeyi yapmış, Almanlara karşı çoğunlukla Tatar, Başkırt ve Türkmenleri cepheye göndermiştir.
Savaş esnasında Almanlara esir düşen Müslüman askerler Berlin yakınlarındaki Halbmondlager (Hilâl) adlı kampta toplanmıştır. Müslüman esirlere yapılan muameleyi yerinde görmek, onları bilgilendirmek ve aydınlatmak için heyetler istenmiştir. Osmanlı Devleti adına Berlin’e giden heyetlerin birinde Mehmet Âkif Ersoy da bulunmuştur. Millî şairimiz Mehmet Âkif Ersoy 1914 yılı Kasım ayı sonlarında Osmanlı Devleti adına Şeyh Salih El-Tunusî ile Berlin’e gitmiş ve 1915 yılı Mart ayında Türkiye’ye dönmüştür. Safahat’ın beşinci kitabı olan Hatıralar/Berlin Hatıraları buradaki gözlemler sonucu yazılmıştır.
Esir kampında Afrika ve Asya kıtasından ve Rusya’dan Müslüman esirler bulunmaktadır. Almanlar onların ibadetlerini yapabilmeleri için kampa minareli bir ahşap cami yaptırmıştır. Esirleri bilgilendirmek için de Cihad adlı bir dergi çıkarılmıştır.
Safahat’ın 5. Kitabı Hâtıralar Bakara sûresinin 286. âyetinin bir bölümünün tefsiri mahiyetindeki şiirle başlar: “Takat getiremeyeceğimiz yükü bize yükleme Allah’ım...” Bu şiir Âkif’in Almanya’da olduğu günlerde yayınlanmıştır. Muhtemelen yine Berlin’de yazılmış ve oradan dergiye gönderilmiştir. Kitabın ikinci şiiri “Uyan” Allah’a yakarıştan sonra müslümana ikaz mahiyetindedir:“Baksana kim boynu bükük ağlayan/Hakk-ı hayatın senin ey müslüman!” Mehmed Âkif’in Berlin’de yazıldığından şüphe edilmemesi gereken şiiri meşhur “Berlin hâtıraları”dır. Şair Berlin intibalarını bu şiirle bize yansıtır. Bir taraftan doğu-batı kıyaslamaları ve yorumları, diğer taraftan devam eden bir savaşın zaferle sonuçlanacağına dair kuvvetli inanç...
Berlin Hatıraları şiiri 18 Mart 1915’te tamamlanmıştır. Bu tarih dikkat çekicidir. Düşmanın deniz gücünün Çanakkale sularına karıştığı gün! Deniz zaferinin kazınıldığı tarih! Âkif bu zaferden o günün şartlarında hemen haberdar olmuş olabilir mi? Bu ihtimal zayıf görünüyor. Fakat onun üstün sezişiyle şiirini bugün noktalama ihtimali kuvvetlidir. Eğer şiirin sonunu hatırlarsak, Âkif’in zafer ümidini nasıl güçlü bir dille haykırdığını görürüz:
-Korkma!
Cehennem olsa gelen göğsümüzde söndürürüz
Bu yol ki Hak yoludur, dönme bilmeyiz yürürüz!
Mehmed Âkif bilgi şölenlerini 2006’da Ankara’da gönüllü kuruluşlarla işbirliği halinde başlatmıştık. Beş yıl üst üste Mehmed Âkif bilgi şölenleri yapıp, kitaplarını yayınladıktan sonra bir süre ara verdik. Evvelki sene (2013), Gölgeler kitabının Mısır’da yayınlanışının 80. yılı dolayısıyla “Gölgeler bilgi şöleni”ni yaptık ve akabinde bildirileri kitap halinde yayınladık.
2014’te Mehmed Âkif’in hayatında iki önemli yıldönümü dolayısıyla iki bilgi şölenini ard arda gerçekleştirdik. Önce büyük şairimizin 1. Dünya Savaşı sırasında Berlin’de bulunuşunun 100. yıldönümünde Almanya’nın başkentinde “100 yıl sonra Mehmed Âkif Berlin’de” bilgi şölenini, ardından da İstanbul’da Halkalı Ziraat Mektebi’nde (şimdi Sabahaddin Zaim Üniversitesi) Âsım’ın yayınlanışının 90. yılı dolayısıyla “90 yıl sonra Âsım bilgi şöleni”ni yaptık.
“100 yıl sonra Mehmed Âkif Berlin’de” toplantısı Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı’nın desteği ile gerçekleştirilmiştir. Faaliyetin icrası sırasında Berlin Büyükelçiliğimizin, Başkonsolosluğumuzun ve Berlin Yunus Emre Merkezi başkanlığının yakın ilgilerini gördük. Hepsine ayrı ayrı teşekkür ediyoruz.
Bu kitap, Mehmed Âkif’in Berlin günleri ile ilgili yeni bilgiler ihtiva eden metinlerle ve büyük şairimizin hayatının ve eserlerinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak mahiyette tebliğlerle Mehmed Âkif kütüphanesinde yerini alacaktır.
D. Mehmet Doğan
Türkiye Yazarlar Birliği Vakfı
Mehmed Âkif Ersoy Araştırmaları Merkezi Başkanı
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.