200 Yıl Önceki Dedenizi Merak Ediyor musunuz?

Gümrükönü Yazıları-16

 

200 YIL ÖNCEKİ DEDENİZİ MERAK EDİYOR MUSUNUZ?

KAYNARCA 1894 YILI GENEL NÜFUS SAYIMI ANALİZİ

 

Fatih hocam, öncelikle sizi tanıyabilir miyiz?

1976 Adapazarı doğumluyum. Babamın memuriyeti nedeniyle Kaynarca’da büyüdüm. 1998 yılında Afyon Kocatepe Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih bölümünü bitirdim. Aynı yıl Sakarya Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Yeniçağ Tarihi alanında yüksek lisansa başladım. 2000 yılında Ağrı Hamur ilçesi Gültepe İ.Ö.O.’de öğretmenliğe başladım. Yüksek lisansımı dondurdum. 2003’te Adapazarı’nda İsrail Prefabrik İ.Ö.O.’na tayin edildim. Ara verdiğim yüksek lisansa yeniden döndüm. Yüksek lisans tezim ‘1881 -1895 Şeyhler (Kaynarca) Nahiyesi Şer’iyye Sicillerinde Ekonomik, İçtimai ve İdari Hayat’tı. Yüksek lisansımı 2006’da tamamladım.  Şu anda Güneşler Lisesi’nde tarih öğretmeni olarak görev yapıyorum. Aynı konu üzerine Tarih doktorası da yapmak istiyorum.

 

Fatih bey, halen üzerinde çalıştığınız ‘1894 Kaynarca Genel Nüfus Sayımı’nın mahiyeti nedir?

2006 yılıydı. Tezimi bitirken, o dönemde siz Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi başkanıydınız, size tezimi gösterdim. Siz o zaman bana, Kandıra Nüfus Müdürlüğü arşivinden aldığınız aile kütüğünüzün kopyasını göstermiştiniz. Bana bu belgelerin asıllarını gösterebileceğinizi, aslında tüm Kaynarca için böyle bir çalışma ile ilçe halkının 200 yıllık hafızasının kamuoyuna sunulabileceğini söylediniz. Kalktık, sizinle beraber öğretmen Nadir Gürel, öğretmen Mustafa Erdoğan, öğretmen İsmail Tekdal; beşimiz Kandıra’ya gidip belgelerin asılları gördük. Ailesi de Kaynarca nüfusuna kayıtlı dönemin Kocaeli Valisi Gökhan Sözer’in tavassutuyla Kandıra İlçe Nüfus Müdürlüğünden izin de alarak fotoğraflarını çekip bana verdiniz. Ben de yaklaşık üç yıllık bir çalışma ile söz konusu belgelerin transkripsiyonunu, yani eski Türkçe harfleriyle yazılı belgeleri, günümüzde kullandığımız Latin alfabesine çevirmiş oldum.

 

Bu çalışmanın bugün Kaynarca’da yaşayan insanların hayatındaki pratik faydası nedir? Örneğin ben kaç yıl önceki dedemi öğrenebilirim?

Tabii hemen bakayım; Mesela sizin aile Fahri ağbi, o günkü adıyla Muhsine divanı Okçular köyünde 3 numaralı hanede kayıtlı hicri 1261 miladi 1845 doğumlu Okçuoğlu Ahmet’in soyundan geliyorsun. (not: Benim rahmetli kardeşim de oğlum da adını bu büyüğümüzden almaktadır. F.T.) Ahmet dedenizin babasının adı İbrahim. İki ağbisi daha var: 13 yaş büyük olan Okçuoğlu Mehmet, 5 yaş büyük olan Okçuoğlu Osman. Bir de Feyyaz amcasının oğlu Abdülkadir var ondan 7 yaş küçük. Bunlar 4 haneler ve köyün kurucuları, köy adını bu aileden alıyor zaten. Orta boylu buğday çehreli olan Ahmet dedeniz, Fatma ile evli, iki oğlu iki kızı var: Aziz, Zehra, Halide, Raif. Aziz 4 yaşındayken vefat etmiş. Böylece sizin ailenin yaklaşık 1800’lerin başına kadar olan bilgilerine detaylı olarak ulaştık, gördüğün gibi. Bu tür bilgiler, bugünkü Kaynarca ilçe merkezi ve köylerinde 1388 hanede yaşayan (o tarihte 10.023 kişi) bugün ise yaklaşık 20.000 kişi için geçerlidir. Meselâ Rıfatbeyzade Edip bey; 23 nüfuslu bir ailenin reisi. Kölesi, iki cariyesi bile kayıtlı. Soyadları Saner. Orgeneral Necip Torumtay’ın, Semih Saner’lerin dedesi. Kısaca her Kaynarcalı fert; ister baba, isterse anne soyundan ortalama 175 ile 200 yıl önceki, kısaca 7 göbek önceki büyükleriyle ilgili en küçük detaylara kadar bilgi sahibi olabilir.

 

Bu sayım ne zaman kim tarafından ne amaçla yapılmıştır? Bu sayım Osmanlı devletinin tamamında II. Sultan Abdülhamit Han tarafından-muhtemelen- 1894 yılında yaptırılmıştır. Bu çalışma kayıtlarda Sicill-i Nüfus Defteri olarak geçmektedir. Bu çalışmada görüyoruz ki, bu defterlere 1320 yani 1904 yılına kadar doğum / ölüm vakalarının da ilendiğini görüyoruz. Biz biliyoruz ki II. Abdülhamit döneminde hem 1894’te hem de 1904’te iki kez nüfus sayımı yapılmış olup, bizim incelediklerimiz kuvvetle muhtemel 1894’te yapılanlar. O dönemde yaşayan insanların doğum ve ölüm tarihleri dışında lakapları, nam ve şöhretleri, kısmen eğitim ve mesleki durumları, göz ten boy detaylarına kadar fizikî yapıları, askerlik durumları, evlilik ve boşanmışlık durumları, köyden köye, şehirden şehre, ülkeden ülkeye göç-nakil durumlarına kadar detaylara rastlıyoruz. Kısaca Sultan II. Abdülhamit’in böyle detaylı bir çalışma ile sanki Osmanlı tebaasının sosyolojik fotoğrafını çektirdiğini söyleyebiliriz.

 

Kaç divan köy ve haneyi kapsamaktadır?

Aslında o günkü Kandıra kazasına Şeyhler nahiyesi, bugünkü Kaynarca ilçesine ek olarak Söğütlü, Ferizli, Karasu, Kocaali ilçeleriyle Adapazarı merkez ilçesine bağlı Salmanlı, Hataplı, Karadere, Acıelmalık, İkizce, Korucuk, Camili, Karaman mahallelerini de kapsamaktadır. Neredeyse Sakarya’nın tüm kuzeyini içine almaktadır. Biz bu çalışmayla sadece bugünkü Kaynarca ilçesine dahil olan 22 divanın 142 köyündeki 1.388 hanede yaşayan 10.023 kişiyi incelemiş bulunuyoruz. Tabi bunlar ham bilgiler. Bizzat köylere gidilerek bu bilgilerin aile aile dolaşılarak bugünkü soyadlarının işlenmesi, güncellenmesi gerekiyor.

 

Peki Kaynarcalılar bu bilgilere nasıl ve ne zaman ulaşabilirler?

Bu çalışmayı bana yaptıran, takip eden Kaynarca Fikir Adası adında yaklaşık 15 kişilik bir grup. Amaçlarının bu bilgileri kitap halinde yayımlayarak kamuoyuyla paylaşmak olduğunu biliyorum. Sanırım 2011 sonbaharı, 2012 ilkbaharında çalışma tamamlanarak yayımlanmış olur. Aslında bu işin yayımında Valiliğin veya Kaymakamlığın devreye girmesi, yayımlaması gerekiyor kanaatindeyim.

 

Fatih bey, bu çalışma aslında tüm Sakarya için yapılmalı değil mi?

Tabii. Bugün Sakarya’mız 16 ilçe 835 bin nüfus. 1894 sayımındaki bu bilgiler 16 ilçe için de mevcut. Aslına bakarsanız benzeri çalışmanın bütün ilçeler için yapılması gerekir. Bu da ancak Sakarya Valiliği’nin altından kalkabileceği bir yük. Böylece Adapazarı’nda adeta bir şehir efsanesi olarak konuşulan bir çok bilginin de gerçek olup olmadığı ortaya konmuş olur. İlin 1810’lardan başlayarak 200 yıl önceki fotoğrafı da ortaya konmuş olur.

 

 

Divan Adı                            Köy Adı                                Hane      Nüfus

Akarca Divanı 4 köy, 17 hane, 127 nüfus

Bektaşlar                 3            26

Hamzalar                3            27

Müezzinler              7            43

Şaştılar                     4            31

 

Canos Divanı 7 köy, 49 hane, 378 nüfus

Akmerli                    3            32

Balcılar                 20          150

Kadı                         4            50

Küçükkışla              6            31

Mollaibrahimler     3            25

Reisler                      8            72

Sarıahmetler           5            18

 

Eğrioğlu Divanı 7 köy, 45 hane, 368 nüfus

Akbaşlı                   7            73

Davutlar                                 8             61

Eğrioğlu                   7             49

Kalburcu                 9             74

Kalyoncuoğlu        4             20

Sarıoğlu                  4             31

Tömekler                6           60

 

Doğancı Divanı 4 köy, 41 hane, 257 nüfus

Aşağı                       9           50

Aydeşler                18           127

Doğancı                                10             47

Mahmutlar             4             33

 

Dudu Divanı 8 köy, 112 hane, 850 nüfus

Çolakoğlu             17           117

Divanlı                    2               9

Gürcüköyü           10             37

Hacıoğlu                 7             54

Hocaköyü            53           459 (Kaynarca)

Küçükkaynarca  18           140

Maksutlar               1               9

Mollalar                                  4              25

 

Gölce Divanı 2 köy, 17 hane, 154 nüfus

Gicikli                      4             55

Gölce                     13             99

 

İskenderli Divanı                4 köy, 23 hane, 183 nüfus

Hasanbey               7             53

İskenderli                4             27

Kertil                        9             75

Tefekler                  3             28

 

Karaçalı Divanı 3 köy, 46 hane, 266 nüfus

Fırka                      12             69

İnanlı                     16             77

Yukarıkaraçlı      20           120

 

Kayacık Divanı 11 köy, 124 hane, 936 nüfus

Bezirciler                 7             60

Cemşitler                4             23

Cinler                     14             98

Çoraoğlu                 4             43

Hacımustafalar  15           120

Kadı                      22           136

Kulaklı                  25           210

Kalaycıoğlu           2             19

Kayacıklı               4             36

Topçu                    19           151

Yutular                   8             50

 

Kertil Divanı 7 köy, 73 hane, 547 nüfus

Çakallar                               12            76

Çolaklar                                 1             10

Hacı                      15           122

Hatipler                 18           125

Hayallar                               10             63

Kertil                        8            80

Şıhlar                       9             71

 

Kırktepe Divanı 8 köy, 79 hane, 635 nüfus

Hayaller                                 4             20

Kabaklar                8             82

Kadısan                                20           138

Karamanlar         13           103

Kırktepe                               14           124

Kuloğlu                   6             53

Manavlar               8             66

Sarıköy                   6             49

 

Kızılcaali Divanı 15 köy, 155 hane, 961 nüfus

Ahmetoğlu           12             85

Delihasanoğlu        1             18

Hacımahmutlar    7             41

Hacımuharremler                 8             65

Haslar-Sıraköy    18          119

Hatipoğlu               6             47

Hocaoğlu                8             51

Karadiken              8             47

Kazmandırası       4             16

Kışla                        6             27

Kurtağa                   3             13

Lazlar                    12             90

Ömerağa               22           180

Teberikli                22             89

Tokat                    17             73

 

Muhsine Divanı 4 köy, 30 hane, 219 nüfus

Belen                       5             39

Çavuşoğlu              3             19

Karametli               3             25

Okçular                 19           136

 

Osmanlı Divanı 3 köy, 38 hane, 298 nüfus

Alaflı                     10            74

Kadı                      16           122

Sucaflı                  12           102

 

Sabırlı Divanı 6 köy, 43 hane, 383 nüfus

Congalar               6              58

Çubuklu                               5              55

Emirler                  13           122

Gaziemir                 4             33

İmamlar                                 8             68

Keçili                      7             47

 

Sarıbeyli Divanı  4 köy, 50 hane, 395 nüfus

Arabacılar              6             56

Mehter                  13             87

Tekneler                  8             65

Sarıbeyli               23           187

 

Şeyhtimarı Divanı 15 köy, 129 hane, 1164 nüfus

Akınhanlar             9             79

Bayramoğlu           7             46

Berkadı                   4             57

Çelikler                    8             79

Dedeler                  15           134

Eyüpler                   7             51

Gökçeler                 7             49

Habibler                                 6             36

Hatipler                 15           134

Kabaklar                6             65

Kadımuharrem     5             37

Kelbesen               17           136

Muharremler          5             43

Yakupkalfalar       8             76

Zadeler                  10           122

 

Taşoluk Divanı 1 köy, 31 hane, 200 nüfus

Taşoluk                 31           200

 

Topçu Divanı 15 köy, 134 hane, 905 nüfus

Apdipaşa                3             20

Büyükkaynarca  14           113

Cedid                     18             95

Cedid Kışla          11             81

Dırmanlar               2             21

Dirmaniiler             5             36

Eferler                     4             22

Habipler                                 3             24

Kadı Dağağzı      29           188

Kurudere               11             73

Mevcutlar               6             50

Muharremler          3             18

Nalbantlar              6             46

Ömerpaşaoğlu     14             83

Yahşioğlu               5             35

 

Turnalı  Divanı 1 köy, 8 hane, 27 nüfus

Turnalı                    8             27

 

Yanıkkebir Divanı 5 köy, 48 hane, 250 nüfus

Cedid                     14             94

Ciyaklar                                 6             52

Terzioğlu                 4               9

Yanıkkebir           21            77

Zıngıl Kışla            3             18

 

Ziamet Divanı 9 köy, 96 hane, 620 nüfus

Abdurrahmanlar   4             19

Cebek                    15           111

Dokuzoluk             7             51

Gırgırlar                  9             66

Göğendikli              4             23

İmamlar                               21           148

Karaağaç                3             18

Kayaoğlu              10             73

Uzunalan              23           121

-----------------------------------------------------------------------------------

22 Divan                              142 köy          1.388 hane 10.023 kişi

 

------------------

Fotoğraflar:

 

 

Fatih Kızılorman – Yüksek Tarihçi

 

Fatih Kıızılorman Fahri Tuna’ya çalışmasını anlattı. (Fotoğraf: Ömer Faruk

 

Okçuoğlu Ailesi’ne ait Sicill-i Nüfus kaydı -1894

 

 

Kaynarca’da 1800’lerin en popüler ismi Ahmet Edip Paşa (1858-1914)