Akif Emre'den: Turgut Cansever ve dini düşünce

Her şeyden önce Turgut Cansever'in bir mimar ya da mimarlık üzerine sözleri olan bir isim olarak sınırlandırılmasının, anlaşılmasının önünde en önemli engel olduğunu belirtmemiz gerekiyor. Hayata Müslümanca bakmanın varlık meselesi olduğu şuuruyla hareket edenler nezdinde o, her şeyden önce bir mütefekkir olarak kabul gördü. Bu yönüyle mimarlığı aşan hayata Müslüman bir düşünür olarak bakan ve bu yönde fikir üreten bir değer olarak algılandı. Bu yaklaşımın isabetli olduğunu, Turgut Cansever'e dair yazılıp çizilenlerin şimdiden yekununa bakıldığında mimarlık düşüncesinden öte Müslümanca bir hayatın, şehrin, daha geniş anlamda medeniyetin ipuçlarını bulmamızdan anlayabiliriz. Cansever hocaya dair ilk söylenecek söz onun bir mimar olmaktan öte İslam düşüncesi üzerinde gelenekten beslenerek ufuk açıcı perspektif sunmuş olmasıdır. Mesleğinin hakkını vererek uygulayıcı olması hem söylediklerinin ayağını sağlam bir zemine basmasını sağlıyor hem de buradan hareketle daha geniş bir düşünce ufkuna açılma imanı veriyordu. Bu nedenle mimarlık mesleğinden gelenlerle sınırlı kalmayıp hatta çok daha farklı ilgileri olan, mesele sahibi, düşünen insanların ilgi alanına girebilmiştir.

Turgut Cansever'in; sıklıkla vurguladığı, İslami düşünceye dair kafa patlatan, söz söyleyen herkesin dikkatinden kaçırmaması gereken, anlamlandırılması, açımlanması ve anlaşılması gereken tespitini hatırlatmakta yarar var. Dinin en önemli misyonlarından birinin "dünyayı güzelleştirmek" olduğu, sanat tarihi bilinmeden dinin de tam anlaşılamayacağı; önemli bir kalkış noktası olarak mütalaa edilmesi gereken tespitleridir.

Hem dinden ne anlaşılması gerektiğine dair hem de dini düşünüşün kapsamı, insan hayatını kuşatan çerçevesi ile mimari arasında kurduğu ilişkiye dair tespitleri anlaşılmadan Turgut Cansever'in ne demek istediği tam anlaşılamaz.

"Özünde, ekonomik ve pragmatik matrislerin optimizasyonuna dayanan modern Batılı" mimarlık yaklaşımı ile İslam mimarisi arasındaki temel farka işaret eder. Dini düşüncenin yani tevhit ilkesinin, "kutsal sanat" anlayışının sükunet içinde hareket yaklaşımı, dinin dünyayı güzelleştirme amacı çerçevesinde anlam kazanıyor. Mimar olarak düşünce inşa etmeye çalışan Turgut Cansever'in dini düşünce bağlamında bu yaklaşımının açımlanması, tartışılması gerekiyor.