Âşık Paşa’nın Eserleri: Garibnâme ve Diğerleri

Garibnâme

Âşık Paşa Garibnâme’yi mesnevi nazım şekliyle, aruz vezninin “Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilün” kalıbıyla kaleme almış ve altmış yaşında iken 730/1330 yılında tamamlamıştır. Eserin dört nüshasını mukayeseli ve tenkitli olarak neşre hazırlayan Prof. Kemal Yavuz’un sayımına göre Garibnâme’de 10.613 beyit bulunmaktadır (2000: XLVI). Bu hâliyle 14. asrın en hacimli eseridir. Telif bir eser olması kıymetini daha da artırmaktadır. En eski nüshası 15. asırda istinsah edilen Garibnâme’nin 115 nüshası tespit edilmiştir. Bunun yanında Garibnâme’den yapılan seçkilerle Esrar-ı Hakayık ve Rumuz-ı Dekayık, Zübdetü’l-Esrar, Tasavvuf Risalesi gibi adlarla birtakım risaleler de derlenmiştir (Yavuz, 2017: 266). Bu veriler Garibnâme’nin çok okunan muteber bir eser olduğunu göstermektedir.

Garibnâme on baptan oluşur. Giriş bölümünde, her babın ikişer beyit ile tanıtıldığı bir kısım vardır; sonra tevhid, münacat, naat ve ashaba övgüler yer alır. Her bap sırasıyla birden ona kadar bir sayıya tahsis edilmiş ve her bapta o sayıyla ilgili on destana yer verilmiştir. Âşık Paşa’nın dâsitan olarak adlandırdığı bu bölümlerde meseller anlatılır; bazen doğrudan bazen temsil yoluyla öğütler verilir ve yer yer ayet-i kerime ve hadis-i şeriflerin tefsiri yapılır. Garibnâme birinci baptan onuncu baba kadar genişleyerek katman katman büyür; birinci bap 374 beyti barındırırken, beşinci bap 815 beyti, onuncu bap 1714 beyti içerir. Garibnâme’nin birinci babında birlik kavramı etrafında bir olanlar anlatılır; birlik hem vahdet hem beraberlik anlamında kullanılır ve birlikten doğacak kuvvetin ehemmiyeti vurgulanır. İkinci babında zıtlıklar etrafında dünya ile ahiret, yer ile gök, cismanilik ve ruhanilik gibi iki olanlar anlatılır. Üçüncü babında zaman, para ve sultanlık gibi konular üç başlık altında anlatılır. Dördüncü babında anâsır-ı erbaa ve cennetteki dört ırmak gibi nesneler anlatılır. Beşinci babında ceviz, âlem, sofra gibi temsiller beş başlık altında anlatılır. Altıncı babında âlemin altı günde yaratılması, ekin ekmek, tevazuun önemi gibi konular anlatılır. Yedinci babında yedi yıldız, insanın yedi uzvu, ruhun yedi konağı gibi yedi olanlar anlatılır. Sekizinci babında sekiz cennet, Hz. Hızır’ın kerametleri ve zenginlik gibi konular anlatılır. Dokuzuncu babında dokuz felek, sözün mahiyeti ve alplığın şartları gibi konular anlatılır. Onuncu babında aşere-i mübeşşere, ilmin üstünlüğü gibi konular anlatılır ve son dasitanda kitabın niçin on bap olarak tertip edildiği açıklanır. Âşık Paşa’ya göre hesabın aslı bir, haddi ondur. Allah Kur’an-ı Kerim’de dostlarını on kez övmüş, düşmanlarına on kez lanet etmiştir. Hz. Musa’ya on emir göndermiştir. Fakirlere verilen öşür, mahsulün onda biridir. Bu ve benzer sebeplerle kitabını on bap, her babı da on dasitan üzere tertip ettiğini açıklar.

Âşık Paşa’nın eserini nasıl bir anlayışla kaleme aldığını, hangi ilimlerden istifade ettiğini veya ilmi nasıl algıladığını anlamak adına beşinci babın üçüncü dasitanına dikkat kesilmek gerekir. Bu dasitanda ilimler tasnif edilir ve hangi ilmin neye yaradığı açıklanır. Buna göre Allah’ın insana verdiği beş ilim vardır ve bunlar insan bedeninde beş yere bağışlanmıştır: Zahir, ibret, hikmet, esrar ve kudret ilimleri.

Zahir ilmi nefis içindir, nefiste yer tutmuştur; ona doğru yolu göstermek ve onu şeytanın yağmasından kurtarmak için verilmiştir. Bu ilim olmasa nefis karanlıkta kalacaktı.

İbret ilmi akıl içindir, akılda yer tutmuştur; bu ilim sayesinde akıl görmediğini görür ve hayrete düşer, ibret âlemin üstüne yazılmış, ilmi de aklın içine gizlenmiştir.

Hikmet ilmi gönül içindir, gönülde yer tutmuştur; hikmet gönülden kaynayıp coşarak dile gelir.

Devamı: https://www.edebifikir.com/kitap/asik-pasanin-eserleri-garibname-ve-digerleri.html