Arnavutların ve Arnavutluk’un bizce pek bilinmeyen 20. Yüzyıl tarihi, en büyük acıları bu halkın ve ülkenin yaşadığını gösteriyor. Dün bir kahramandan, İşkodra müdafii Hasan Rızâ Paşa’dan söz etmiştim. Onu öldürten Esat Toptani’nin de kısaca bahsi geçmişti.
Dün “kahraman”ı tanıttık, bugün “hain”i tanıyalım!
Hain her yerde haindir! İstanbul’da Draç meb’usu olarak bulunurken etnik kahraman çalımlarıyla Abdülhamid’i tahttan indiren heyette yer alan Toptani, Arnavutların tarihinde meş’um bir rol oynadı.
Esat Toptani, İşkodra müdafii Hasan Rızâ’yı öldürttükten sonra Karadağ ve Sırbistan’dan da destek alarak16 Ekim 1913’te devletini ilan etti, fakat Avrupa kabul etmedi. 1913 Londra Anlaşması’na göre Avusturya-Macaristan, İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya ve İtalya’dan oluşan Avrupa güçleri, Arnavutluk’a istiklâl verirken, başlarına Alman asıllı bir kral göndermeyi kararlaştırdılar. Bütün hazırlığını Arnavut kralı olmak için yapan Esat Toptani’ye de bu kralı ülkeye dâvet “onur”unu bahşettiler!
Kısa süre sonra, Müslüman halk Hıristiyan krala karşı isyan etti. İsyanda eli olduğu kanaatiyle Esat Toptani idama mahkûm edildi. İtalya devreye girerek Toptani’nin hayatını kurtardı. O Roma sürgünündeyken de Hıristiyan krala karşı isyan devam etti.
Arnavutluk’un Alman kralı, 1. Dünya Savaşı yaklaşırken tahtını terk etti. Esat Toptani ise savaş başlayınca Paris’e gitti. Sırbistan’la müzakereler sonucunda, Kuzey Arnavutluk’u onlara vermeyi kabul etti. Ekim 1914’te Sırbistan yoluyla Arnavutluk’a döndü. Ardından Sırbistan ordusu ülkeyi işgale başladı. Sırplar Draç’a kadar ilerlediler ve Esat Paşa’ya destek vermeye başladılar. Esat Toptani, Sırp ordusuyla işbirliği yaparak Müslüman Arnavutların mukavemetini kırmaya çalıştı.
28 Haziran 1915’te Esat Toptanî, Sırbistan içişleri bakanı ile “Tiran Antlaşması”nı imzaladı. Buna göre kurulacak federal devlete Arnavutluk da katılacaktı. Bu federal devletin ordusu, gümrüğü, millî bankası ve dışişleri tek merkezden, Sırplar tarafından idare edilecekti. Sırbistan’ın desteği ile Arnavut aşiret reisleri meclisi toplanacak, meclis Arnavutluk için anayasa hazırlayacaktı. Esat Toptani ve sülalesinin Arnavutluk prensi, hanedanı olarak tanınması da bu anlaşmada hükme bağlanmıştı.
İtalya I. Dünya Savaşı’na “İtilaf Devletleri” safında girmeyi kabul etti. 1915 Gizli Londra Paktı’nın 6. ve 7. maddelerine göre İtalya’ya Sisone adası ile Avalonya ve civarı veriliyordu.
1. Dünya Savaşı sırasında Esat Toptani, Selanik’te Fransız siyasi yetkilileri ile görüştü. Bu görüşmeler sonunda Esat Toptani, “Sürgünde Aravutluk Hükümet Başkanı” olarak kabul edildi.
Dünya Savaşı bittikten sonra 1919’da Paris’te toplanan barış konferansında Arnavutluk heyetinin başkanı Esat Toptani idi. Bu konferansta İtilaf Devletleri, Arnavutluk meselesi ile fazla ilgilenmediler. Arnavutluk’ta İtalyan mandası kurulması kararlaştırılmışken, bu da görüşme konusu olmadı. İtalyanlar, Esat Toptani’nin ülkesine dönmesine izin vermeyince o da Fransa’ya sığındı.
Barış Konferansı’nda Arnavutluk’un ne olacağı tartışılırken, ülkedeki İtalyan işgaline karşı tepkiler yükseliyordu. 1920 başlarında Arnavutluk aşiret reislerinin katılmasıyla “Luşnce (Salushe)” şehrinde bir kongre toplandı. “Luşnce Kongresi” Draç’ta İtalyan işgali altında bulunan geçici hükümeti tel’in ederken, başkenti Tiran olan yeni bir Arnavutluk devleti kurulmasını kararlaştırdı. Esat Toptani taraftarları da Mart 1920’de bir “halk meclis” topladılar. Bu meclis de İtalyan işgalinin sona ermesi için sert kararlar aldı.
Esat Toptani, “Luşnce Kongresi” taraftarı bir Arnavut öğrenci olan Avni Rüstemi tarafından 13 Haziran 1920 tarihinde Paris’te kaldığı otelin önünde öldürüldü!
İşkodra müdafii Hasan Rızâ’nın intikamı böylece alınmış oldu…
Esat Paşa taraftarlarının kurduğu “halk meclisi”, öldürülmesinden birkaç gün önce onu Arnavutluk kralı olarak ilân etmişlerdi! Esat Toptani’nin cesedinin bir Müslüman mezarlığına gömülmesi mümkün olmadı! Askerî merasimle Paris’teki Sırp Askerî Mezarlığı’na gömüldü! (Balkanlar konusuna yarın da devam edeceğiz.)
15.04.2013 Yeni Akit
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.