Edebiyatla Coğrafyayı Okumak

Giriş

İnsanoğlu yeryüzündeki varlığına, inancı, değerleri, hayata bakışı gibi yaşadığı coğrafya / mekan / toprak üzerinden de anlamlı katkılar yapmayı başarmıştır. Varlığının ise en uç ve en anlamlı hali o coğrafyada devlet olmaktır. Bu bir ütopya değil görevdir de. Bir devletin kurulabilmesi üç temel unsura dayanır çünkü: toprak, millet ve hâkimiyet… Bir toprak parçasına aidiyet duymak, yaşadığı o toprak parçasını vatan yapmaktır. İnsan ve vatan arasındaki ilişki en geniş kapsamıyla kültürde görülür. Bu ilişki, insanın tüm etkileşimlerinin toplamı olan kültürü tanımlar. Medeniyetin nüvesi de işte o kültürdür. İbrahim Kafesoğlu'nun yaklaşımına göre, medeniyeti meydana getiren kültürel değerleri üreten "coğrafî çevre, insan unsuru ve cemiyet" olmak üzere başlıca üç değişken rol oynar.

Medeniyet tanımında istisnasız olarak "kültürlerin toplamı" ifadeleri bulunur. Medeniyetin ortaya çıkışı, zeminin bir kültürel birikime bağlı olmasıyla açıklanabilir. Dolayısıyla coğrafya, insan, devlet unsurları hem bir milletin temel dinamikleri hem de bir medeniyet için zemin teşkil edecek kültürün çıkış noktasıdır.

Edebiyatımızda vatan sevgisi ve özlemi temalarını içeren pek çok şiir vardır. Vatan bazen sevgiliye benzetilir, bazen de dert dinleyen bir anaya. Bu neviden kurulacak bütün cümleler bizi coğrafyaya götürür. Bu noktada edebiyatın coğrafya ile kesişmesine kısaca bakmak gerekiyor.

Edebiyat-Coğrafya ilişkisinde ilk baktığımız husus, anlatma esasına dayalı metinlerdeki temel unsurlardan biri olan mekandır. Anlatının üretildiği ve anlatıdaki olayın geçtiği bir yer-mekân vardır. Olaylar, bir mekânda ortaya çıkar ve o mekânın özellikleri metne yansır. Bazı edebi metinler belli bir coğrafyayı öne çıkarmak ve tanıtmak gibi bir yazılış amacıtaşır. Gezi yazıları, egzotik romanlar bu türden eserlerdir; bunlar coğrafya ve edebiyat bilimleri için önemli kaynaklardır.

Hikâye veya romanın akışı içinde, yazar isterse hayal ürünü isterse gerçek mekânlardan söz edebilir. Dolayısıyla coğrafya mekân kurgusunda kendini göstermektedir. Betimleyici anlatımla o coğrafyayı bize aktarır ki gözümüzde canlandıralım. Olaylar anlatılırken o bölgenin coğrafi özellikleri de esere yansır. Çünkü olaylar o bölge içinde tasarlanmıştır. Sait Faik metinlerinde sahil köyleri-kahveleri, deniz ve denizcilerin sıkça karşımıza çıkması bu meyandadır.

Roman Ve Coğrafya