Bu, faaliyeti karanlıkta kalıp aydınlığa kavuşamayan İstiklal Mahkemeleri’nin içyüzü nedir? Bu fevkalâde mahkemeler niçin kurulmuş, nasıl çalışmış ve o mahkemelerce hükme bağlanan davalara ait dosyalar ne olmuştur? Biz bu sualleri, en emin kaynak olan Büyük Millet Meclisi zabıt ceridelerinden istifade ile cevaplandırarak, bir zamanlar adı korkuyla anılan İstiklal Mahkemelerinin içyüzüne ışık tutmaya çalışacağız.
Bilindiği gibi Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920 Cuma günü Ankara’da açılmış ve bu meclis, açılışından hemen bir hafta sonra “Hıyanet-i Vataniye Kanunu”nu kabul etmiştir. Afyonkarahisar Mebusu Mehmed Şükrü (meşhur Şükrü Hoca) Efendi tarafından teklif olunan ve Meclis’in 29 Nisan 1920 günkü toplantısında kabul edilen 2 Sayılı bu kanunla,
“Büyük Millet Meclisi’nin meşruiyetine isyanı mutazammın kavlen veya fiilen veya tahriren muhalefet veya ifsadatta bulunan herkes hain-i vatan” kabul edilmiş, aynı kanunun ikinci maddesinde de bu çeşit kimselerin ölüm cezasına çarptırılmaları yer almıştır. Düşman sürülerinin Ankara önlerine kadar geldiği o acı günlerde mer’iyette olan bu “Hıyanet-i Vataniye Kanunu”na rağmen yurdun muhtelif mıntıkalarında yer yer isyanlar baş göstermiş, bu arada asker kaçakları çoğalmış, hatta Meclis zabıtlarına geçen korkunç bir hakikata göre mevcudu seksen, yüz olan bazı taburlardaki asker sayısı üçe, dörde kadar inmiştir. Bu vahim hâl karşısında hükümet yedi maddelik bir kanun teklifi hazırlamış ve bu kanunla bir milletin tehlike anlarında başvurabileceği en şiddetli tedbirler getirilmiş, mesela “Hükümetçe gösterilen müddet içinde geri dönmeyen kaçak ve bakaya efradın evleri yıkılır, malları ve hayvanları alınır.” hükmü kanunun birinci maddesinde yer almış, ancak bu madde, Millî Müdafaa Komisyonu’nca, “Ev yıkılması, memleketimizin esaslı bir servetini yok edeceğinden uygun bulunmamış ve zaten harap bir hâlde olan köylerin bu suretle yıkılması, yerinde görülmeyip muhacirlerin yerleştirilmesi için zorluklar içinde çırpınan hükümetin bu suretle alınacak evleri muhacirlere tahsis etmesi” uygun görülerek kanun maddesi değiştirilmiştir.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.