Mustafa Özcan'dan: Federalizm salgını

Libya’da Barka şehrinin kendine buyruk bir şekilde bölgeyi özerk ilan etmesi Arap Baharı ülkelerinde ve ötesinde ayrılık rüzgârları veya federalizm meselesini yeniden gündeme taşıdı.  Barka Özerk Bölgesi, Bingazi’yi de kapsayarak doğuda Mısır ve güneyde Çad hududuna kadar yayılıyor. Bu ilan eski eğilimleri ve özlemleri yeniden depreştirdi. Libya Hükümeti bu tarz eğilimlerin önüne geçmek için ülkeyi vilayetlere ayırma kararı aldı. Libya’da tartışma hâlâ dinmedi, aksine sıcak. Elbette meselenin bir teknik düzeyi bir de ideolojik zemini var.  Meseleye teknik zemininden yaklaşanlar Libya’nın beş milyon nüfuslu ama bir milyon kilometrekareden daha büyük bir yüz ölçüme sahip olduğunu ve tek bir merkezden yönetilmesinin imkânsız olmasa bile zor olduğunu söylüyorlar. Bu idari gerekçeler karşısında Libya yönetimi, ülkeyi idari olarak vilayetlere bölecek. Bununla birlikte bu taleplerin gerisinde ideolojik veya bölgeci yaklaşımların olduğuna dair kuşkular da var. Bingazi ve Barka’nın özerklik talep etmesinin ardında servetle ilgili boyutlar da var. Bu açıdan Kaddafi’nin merkezi idaresinden kurtulan Bingazililer geçmişte bedel ödediklerini ve mahrumiyet ve hatta mağduriyet çektiklerini ve bu nedenle de  özerklikte ısrarcı olduklarını ifade ediyorlar. Özerklikle ödüllendirilmelerini istiyorlar! Başbakan Ali Zeydan ise bu talepler sözde kalırsa ilişmeyeceklerini fiiliyata geçerse dokunacaklarını söylüyor. Bu açıdan Libya’daki federalizm talepleri Irak’taki gelişmeler ışığında okunuyor. Libya’daki gelişmeler üç cihetle Irak’ta yaşananlara benzetiliyor. Bilindiği gibi Saddam’ın devrilmesinden sonra Kürtler gibi etnik milliyetler ile Hekim grubu gibi bazı Şii gruplar federalizm modelini benimsemişlerdi.
*
Bunun nedenlerinden birisi Bingazi ve Barka gibi Kerkük ve Irak’ın kuzeyinin petrol bölgesi olması ve Kürtlerin bunun imtiyazına konmak istemeleridir. İkincisi, Saddam döneminden yaka silkiyor ve bu dönemin mahrum veya mağduru olduklarını savunuyor ve dolayısıyla meseleye siyasi bir veçhe kazandırıyorlardı. Elbette bunun altında Kürtçülük damarı da var.  Bunu da nedenlere ideolojik bir boyut olarak ilave edebilirsiniz. Irak’ta federalizme geçişi iki şey kolaylaştırmıştır. Bunlardan birisi işgal sonrası yeni anayasayı hazırlayan Yahudi asıllı Noah Feldman’ın anayasa maddelerinden birisinde ‘servet bölgesine aittir’ kaydını düşmesidir. Bu özellikle fırsatçıların iştahını açmıştır. Dolayısıyla servet ülkenin geneline ait olmaktan çıkmış bölgeselleştirilmiştir. Bu da federalizm eğilimlerini güçlendirmiştir. 
Kerkük Irak petrollerinin üçte birisine yataklık ederken Bingazi ise yaklaşık olarak Libya petrollerinin üçte ikisini barındırmaktadır. Irak ve Libya’da federalizm eğilimlerini keskinleştiren hususlardan birisi servet ise ikincisi de işgal veya devrimden sonra milli orduların tasfiye edilmiş olmasıdır. Milli orduların yerini dağınık milisler almıştır. Bu da ülkenin kırılganlığını beraberinde getiriyor. Yemen ordusu da devrim sürecinde zayıflamış ve etkinliğini kaybetmiştir. Libya ve Irak gibi ülkelerde milli ordulara denge unsuru olarak bakılırken Mısır’da ordu konumunu kötüye kullanmış ve darbe yapmıştır. 
*
Libya, Irak ve Yemen gibi ülkelerde milli orduların zayıflığı federalizm ve bölünme eğilimlerini güçlendirirken Tunus’ta ise ordunun zayıf olması darbe ihtimalini imkânsız olmasa da düşük seviyede tutmaktadır. Bu durum Arapların dediği gibidir: Mesaibu kavmin inde kavmin fevaid. Bazlarının zararına olan şey bazılarının yararınadır. Arap Baharı ülkelerinde temel mesele eski düzenin bir biçimde yeniden üretilmesidir. Ya da yeni düzenle eski düzen arasında karma bir yapının ortaya çıkmasıdır. Bizde 1950 sonrasında böyle olmuş ve uzun süre yeni dönem eski döneme yama yapılmıştır. Libya’da devrimin sekteye uğramasının temel nedenlerinden birisi devrimin merkezinin alelacele Bingazi’den Trablusgarb’a taşınmasıdır. Bu sembolik olarak birlik beraberliği somutlaştırsa da devrim başkente taşınarak devrim dışı unsurların eline geçmiştir. Ya da yurtdışında olan kadroların ülkeye gelerek bakan ve müsteşar olmaları çözümü getirmemiş bilakis eski kadroların yandan çarklı bir biçimde istihdamı suretiyle yeni sisteme entegre olmalarını sağlamıştır. Lakin bunlar istikrarsızlık unsuru haline gelmişlerdir. Bu durum, ‘el azl siyasi’ dedikleri eski sisteme ait kadroların tasfiyesini sancılı ve tutarsız hale getirmiştir. Dışarıdan gelen kadrolar icrayı eski sistemin adamlarıyla yürütmek zorunda kalmışlar bu da kargaşayı artırmıştır. Tunus’ta da devr-i sabık yapılamamış olması kademe kademe eski yapının devrim kazanımlarını tasfiye etmesine neden olmaktadır. Sıddik Gaysi gibi bazı isimler Barka ve Bingazi’deki federalizm akımını eski sistemin kendini yeniden üretmesi olarak görüyor. Elbette eski sistem merkeziyetçi idi lakin federalizm üzerinden kartları karıştırarak bu suretle yeniden etkin olmak istediği tasavvur ediliyor. Bu bir mücerret suçlama veya hesaplaşma da olabilir.  Fırsatçılar da federalizm akımını körüklüyor olabilirler. 
Bununla birlikte, Libya Müftülüğü ve Libya Âlimler Birliği ayrı ayrı açıklamalarıyla Barka’da federalizm eğilimine karşı çıkmış ve hürmetine (haram oluşu) dair fetva vermiştir. Bunun birlik beraberliği pekiştirmek yerine, ülkeyi geriye götüreceğini ifade etmiştir.