İsyan Ahlakının Nurettin Topçu Tercümesi Basıldı

İsyan Ahlâkı’nın bu baskısı Nurettin Topçu’nun 1934 yılında Paris’te, Sorbonne Üniversitesi’nde, felsefe kürsüsünde savunduğu ve aynı yıl içinde yine Paris’te basılan doktora tezinin[1] müellif tarafından yapılmış tercümesinin notlu olarak ilk neşridir.

Nurettin Topçu sağlığında tezini tercüme ettiğini bazı talebelerine söylemiş fakat Ezel Erverdi’nin taleplerine rağmen basılmasına (hatta görülmesine) razı olmamış, ısrar edilince de “benden sonra basarsınız” demişti. Beş sayfası “Sonuç” kısmı olmak üzere son altı buçuk sayfası hariç metnin tamamını aslına sadık kalarak tercüme ettiğine göre niçin basılmasına müsade etmemişti acaba? Bu sorunun cevabını tam olarak bilmiyoruz. Yine de akla gelebilecek bazı ihtimalleri sözkonusu edebiliriz: Topçu’nun dipnotlu akademik metinler yazmayı tercih etmediği, bu tarzı pek sevmediği bilindiğine göre gerekçe bu olabilir mi? Yine akademik ve dipnotlu bir metin olan doçentlik tezi Bergson’un[2]basılmasına bir şekilde rıza gösterdiğine göre tek gerekçe muhtemelen bu olamaz. Türkiye’nin o günkü şartlarında bu kitabın tam bir karşılık bulamayacağını düşündüğü de akla gelebilir. Fakat bu ihtimal de bizce zayıftır, çünkü yazdığı ve yayınladığı diğer yazılar ve kitaplar için de bu endişe (büyük ölçüde) geçerli olmalıdır.

Nihayet bu tezin gündeme getirdiği ve savunduğu temel fikirlerin müellif tarafından Türkiye’ye döndükten, özellikle deHareket’i çıkarmaya başladıktan sonra zaman içinde zaten yeniden yazıldığı, bir kısmının şerhedildiği, hatta tezin aşıldığı, bu sebeplerden dolayı sadece Topçu fikriyatının izini sürmek isteyenler için vefatından sonra basılmasının uygun görüldüğü düşünülemez mi? En kuvvetlisi gibi gözüken bu ihtimal de muhtemelen tam doğru olamaz çünkü bir bütün olarak Topçu’nun en önemli metninin hâlâ İsyan Ahlâkı olduğu, en azından Topçu fikriyatı açısından onun boşluğunu başka metinlerle doldurmanın mümkün olmadığı rahatlıkla savunulabilir…

Yazarı/mütercimi “benden sonra basarsınız” demişti ama basılmamış başka bir eseri olan Reha romanı ve bazı evrakıyla birlikte bu büyük eserin tercümesinin elimize, Dergâh Yayınları’na intikali için 1998 yılına kadar beklemek gerekecekti[3]. Bu arada sayın Mustafa Kök’le sayın Musa Doğan eseri Fransızcasından tercüme etmiş ve İsyan Ahlâkıadıyla 1995 yılında Dergâh Yayınları arasında yayınlanmıştı. Bu tercümenin 1998 yılı sonunda yapılan ikinci baskısında şimdi yayınladığımız müellif tercümesi gözönüne alınarak bazı tashihler de yapılmıştır. İkinci baskıya yeni bir Önsöz yazan Mustafa Kök Topçu Hoca’nın tercümesinin dilindeki değişme ve sadeleşmelerden yola çıkarak bazı tahminlerle şu değerlendirmeyi yapmaktadır:

“(…) Tercümenin üçte ikilik ilk dört kısmının nisbeten ağır olan diline bakarak Hoca tarafından Fransa’dan döner dönmez [eserin] çevrilmeye başlandığı anlaşılmaktadır. Merhumun 1939’da çıkan ilk Hareket dergisi yazılarındaki diline benzerliği bize bu tahmini yaptırmaktadır. (…) Bununla beraber zamanına göre Topçu’nun fevkalâde sade bir dil kullandığına işaret edelim. Beşinci kısımdan itibaren ise dilin daha çok sadeleşmesi Hoca’nın tercümeye 10-12 yıl ara verdikten sonra 1940’lı yılların sonunda yeniden başladığını düşündürmektedir. Çünkü onun [felsefe grubu] ders kitaplarının ilk baskıları bu yıllarda (…) yapılmıştır” (M. Kök metindeki sadeleşme temayülünü göstermek için kavramlar üzerinden bazı örnekler de veriyor).

Bu tesbit doğruya yakın gözükmektedir. Fakat orijinalinde kısmen görülebileceği üzere ne yazı ve tashihler ne de kullanılan kâğıt ebadı ve kalitesi, hatta kalemi uzun zamana yayılan maddi işaretler taşımıyor gibidir.

*

Nurettin Topçu’nun vefatının 40. yılı vesilesiyle yapılabilecek işler arasına iki yayın faaliyetini de dahil ettik; bunlardan biri bu önemli kitabın müellif tercümesinin çevirimyazısını eski harfli elyazısıyla birlikte basmak, diğeri de tam koleksiyonuna nerede ise artık hiç tesadüf edilmeyen Hareket dergisinin 1966 öncesindeki bütün sayılarının tıpkıbasımlarını 2 cilt halinde neşretmek.

Tercümenin çevirimyazısının ilk halini teklifim üzerine meslektaşım, Kelâm hocası, talebem Rıdvan Özdinç hazırladı. Bu metni okuyup yayına hazırladıktan sonra Topçu’nun entelektüel biyografisi ve fikriyatı üzerine önemli çalışmalar yapan[4]meslektaşım, İslâm Felsefesi hocası M. Fatih Birgül bu metne müellifin daha sonra yazdıklarıyla irtibatlandırmak merkezli bazı notlar koymayı teklif etti. Aramızdaki bazı müzakereler ve üzerinde konuştuğumuz birkaç denemeden sonra bu tür notların şekli ortaya çıktı. Birgül ayrıca kitabı değerlendiren ve bu neşrin başına koyduğumuz vasıflı bir metin de kaleme aldı. Bu çalışmalardan sonra da metni eklenen notlarla birlikte bütünüyle tekrar okudum ve nihai hale getirdim. Bu samimi çabaları ve ciddi katkıları için her iki arkadaşıma da müteşekkirim.

Okuyucunun da tıpkıbasımdan görüp takip edebileceği üzere müellifin tercüme metninde kitap adı olarak mütalaa edilebilecek herhangi bir başlık ve tercümenin başlama ve bitiş tarihlerine işaret edecek bir not ve işaret yoktur. Bununla beraber önceki tercümede olduğu gibi bu neşre de İsyan Ahlâkı demekte tereddüt etmedik. Sadece önceki tercümeden kolaylıkla ayırt edilebilmesi için altbaşlık koymayı tercih ettik. Zaten boy ve hacim itibariyle de iki ayrı neşir oldukları rahatlıkla farkedilebilecektir.

Doğrusu aynı kitabın bu iki farklı tercümesini, aynı yayınevinin neşretmesinin hem yayıncılık hem de muhteva ve muhatap kitle itibariyle istisnailikten ziyade bir imkân olduğu düşüncesindeyiz. (Topçu Hoca’nın tercümesini yayınlamak ayrıca her bakımdan bir vecibe idi). Doğrudan felsefe ve düşünce tarihiyle ilgilenenlerin müellif tercümesinden müstağni kalamayacakları tartışma götürmez sanırım. Fakat ilk okumayı önceki tercümeden yaptıktan sonra ikinci okumayı Topçu tercümesi üzerinden yapacakların da fazla olacağı kanaatindeyiz.

Eseri neşre hazırlarken yaptıklarımız şöyle özetlenebilir;

1. Topçu Hoca -son altı buçuk sayfa hariç- metnin tamamını aslına sadık kalarak tercüme etmiş olmasına rağmen eserin orijinalindeki kaynak dipnotlarının çok azına yer vermiş, buna karşılık bölümlerin sonunda seçme bir kaynak kitap listesi vermeyi tercih etmiştir. Tercümenin sonunda eserin orijinalinde yer alan Bibliyografya da yoktur. M. Fatih Birgül meslektaşımla birlikte bu tercihin kaynak takibinde bazı zorluklar çıkarabileceği kanaatine vardığımız için dipnotların tamamı ve sonundaki Bibliyografya metne dahil edilmiş, bunun tabii bir neticesi olarak da bölüm sonlarındaki seçme kaynak bilgileri ihmal edilmiştir. Hoca’nın tercihlerini tıpkıbasımda görmek mümkündür.

Dipnotlarda yer alan ve bu kitabı bazı bakımlardan Topçu Hoca’nın sonraki metinleriyle irtibatlandırmak, karşılaştırmak ve açıklamalarda bulunmak amaçlı notların sonuna (haz.) kısaltması konmuştur. (Benim küçük müdahalelerim hariç bu notların tamamı M. Fatih Birgül tarafından eklenmiştir). Bu işareti taşımayan çok az sayıdaki kısa açıklama notları metnin kendisine aittir.

2. Tercüme metnine elbette hiçbir müdahalede bulunulmamıştır. Sadece hem teknik hem muhteva takibini kolaylaştırmak maksadıyla köşeli parantez içinde bazı başlıklar ve arabaşlıklarla, ilk okunduğu zaman Fransızca hangi kavram ve terimin karşılığı olduğu hemen farkedilemeyecek bazı kelimelerin Fransızcaları yine köşeli parantez içinde yazılmıştır. Normal parantez içinde olan Fransızca kelimeler Hoca’nın koymayı uygun gördükleridir.

3. Tercüme metnin orijinalinin sayfa numaraları çevirimyazıda köşeli parantez içinde gösterilmiş, bu yolla isteyenler için tıpkıbasımı verilen eski harfli metni takip etmek kolay hale gelmiştir.

Sizleri mühim bir kitabın hususi bir tercümesi ile başbaşa bırakırken vefatının 40. sene-i devriyesinde Nurettin Topçu Hoca’yı rahmetle ve minnetle yâd ediyoruz. Umalım okunan fakat üzerinde yeterli ve vasıflı araştırmalar yapılmayan bu kitap elinizdeki neşirle daha verimli okumalara ve araştırmalara vesile olsun. Hem de insanlığın ve Türkiye’nin nazarî ve amelî ahlâka çokça muhtaç olduğu bir dönemde…

İsmail Kara, Bulgurlu, 22 Ekim 2015