Kasaba Sineması ve İftarlık Gazoz Filmi

Yüksel Aksu, Dondurmam Gaymak ile dimağlarda bir lezzet bırakmış ve “kasaba sineması” kavramının oluşumunu bu filmiyle tetiklemişti. Arkasından bol küfürlü Efe Köy, Entel Köye Karşı filmini yaptı. “Kasaba sineması” üçlemesinin sonuncusunu da 2015’te çekti; film geçtiğimiz günlerde perdelerdeydi.

Yüksel Aksu, “kasaba sineması” tanımını geçen sene üniversitedeki bir konuşmasında kullanmıştı. Başka yerde yazdı veya kullandı mı bilmiyorum ama, bence tam yerinde bir tanım. Çünkü, “sosyal gerçekçilik” ve “sosyalist sanat” anlayışları, köy sineması bataklığından çıkamamışlar; Türk köylüsünden de bir devrimci sınıf yaratamamıştı. Şehir sineması da ya mafyacılığa soyundu veya masalsı melodramlara. Arada, bizim modernleşme maceramızın mayalandığı yerler, yani kasabalar unutuldu. 

Kasabalar şiirde yok, romanda yok, hikâyede yok, müzikte yok… Heykel, resim, sahne sanatları… Hiç birinde yok… (Hikâyede Mustafa Kutlu, romanda Tarık Buğra’yı atlamayalım ama.)

70’lerde sosyal gerçekçiliğin karamsar havası, 80’lerde “sanat filmleri” adı altında “şehir sineması”na evrilmişti ama gene “kasaba sineması” yoktu.

Çağan Irmak’ın Babam ve Oğlum, bu anlamda ve bilinçli bir “kasaba sineması” eseridir. Irmak bu vadiden çok çabuk ayrıldı fakat Yüksel Aksu, başka yapımlara da imza attıysa da üç filminde de, “kasaba sineması”nın kavramsal alanını doldurmaya çalıştı. 

Aksu’nun “Kasaba sineması” üçlemesinin ikisinin mekânı (Dondurmam Gaymak, İftarlık Gazoz) tam olarak Muğla’nın Ula kasabası. İkisinde de bir kasaba insanının duyarlılıkları, korkuları, endişeleri, sevinçleri günlük hayat şeklinde yansır perdeye. Günlük hayat… Teoriyi de pratiği de içinde yoğuran günlük hayat. (Zaten bu 3 filmde karmaşık ve çözümü zor entrik unsurlar değil, yerel zenginliklerin beslediği duygusallıklar oluşturur ana yapıyı.) Aksu, filmlerin kurgusunu günlük hayatın rahatlığı tadında yaptığı için, film boyunca aşırı kırılmalar falan yaşanmaz.  İftarlık Gazoz’da beklenmeyen final (Maupassant tarzı  hikâye kurgusu), filmi diğerlerinden ayırmış.

İftarlık Gazoz’un hikâyesi basit: Ula’da bir yaz Ramazanı ve dini bilgilerin yoğunlaşması, gazozcu çırağı Adem, tütün işçileri, komünist Hasan (Aksu filmleri komünistsiz olmayacak mı acaba hiç?) İyi kalpli bir imam, esnaflık geleneğinin iyi bir temsilcisi gazozcu Cibar Kemal (Cem Yılmaz oynuyor.)… 

Film, oruç ile gazoz gerilimi üzerine kurulmuş. Çırak Adem’in camide öğrendiği bilgilerle gerçek hayatta çatışması… Din, devrimcilik ve gerçek hayat çelişkisi… Çocukluğun getirdiği masumiyetler ve endişeli tavırlar…

Aksu, filmine komünist Hasan’ı boşuna koymamıştır. Hasan, Adem’i komünist yapacak ve çocukken Ramazan orucu tutan Adem, 1980 darbesinden sonra müthiş bir “devrimci” olarak ölüm orucuna yatacaktır ve 61 günlük kefaret orucu gibi, ölüm orucu 61. gününde sona erecektir; Adem de tam o gün gazoz sayıklaya sayıklaya can verecektir.

Sonuna kadar din referanslı giden ve hiç de iğreti durmayan bu yapı, sonunda ânî bir kırılmayla “devrimci tavır”a dönüşür. Aksu, artık dinî referanslar için devrimciliği mi kullanmıştır; devrimcilik için dinî referansları mı pek belli değil. Fakat şurası bir gerçek ki, Aksu bu tavrıyla, toplumun gelenekleriyle barışık bir aydın profilini idealize etmektedir.

Önceki filmlerinde “komünistlik” dozu düşük olan Aksu, “mahalle baskısı”na uğradı ve ona “Öz eleştirini yap yoldaş” mı demişler ne, bu filminde “komünistlik” mesajının altını kalınca çizmiş. Eh… Ne yapalım… Biz de katlanacağız… O kadarlık mesaj kadı kızında da bulunur.