Sefa Saygılı: Hafızamız nasıl işliyor?

Hafızamızla elde ettiğimiz becerilerin listesini yapmak güçtür. Oysa her birimiz adlarını tam hatırlamasak bile binlerce yüzü, yeri, sesi, kokuyu bilir, ayırt ederiz. Daha önce bir filmi (sayısız görüntüsüne rağmen) gördüğümüzü, bir espriyi duyduğumuzu veya bir yazıyı okuduğumuzu hemen söyleyebiliriz.

 

Her birimiz genellikle çok eski benzer özelliklerini biraz saçın, iki gözün, iki kaşın, bir burnun, bir ağzın, bir çenenin, bir ten renginin biraz değişikliklerle yeniden düzenlemesiyizdir. Ancak, her insanın yüzü bir telefon numarasından daha iyi hatırlanır. Bir oda, bir resim ve bir sokak da böyledir. Buralarda bir şey değişmişse neyin değiştiğini söylememiz güç olsa bile, değişmeyi hemen fark ederiz. Bunlar pasif hafıza faaliyetine dayanır. Bir de tecrübe ile kazanılanlar, (nasıl konuşulacağını, nasıl davranılacağını, nasıl yemek pişirileceğini veya bir işin nasıl yapılacağını bilmek) vardır.

 

Hafızada depo edilen bir bilgiyi çekip çıkarma belki de daha şaşırtıcıdır. Eğer hafıza daha çok bir kitaplık gibiyse ihtiyaç duyulan bir bilgiyi hemen bulup ortaya çıkarmada beyin bu kadar olağanüstü yetenekte nasıl olabilir? Buraya hiç gelmiş miydin? Hayır. Bu sizin paltonuz mu? Hayır. Kavun sever misiniz? Evet. 48.647'den sonraki sayı nedir? Bu gibi sorulara cevap o kadar çabuk gelir ki, çoğu defa cevabın daha ağzın açılmasından önce verilmiş olduğundan şüphelenilir.

 

Hafıza deposundan devamlı olarak uygun kelimeleri çekip çıkararak yapılan konuşmanın kendisi de muhtemelen şaşırtıcıdır. Cümleler, yazıldığından çok daha hızlı olarak söylenebilir. Hızlı bir konuşmacı saniyede üç kelime kullanırken bütün bunlar dil bilgisine uygun ve anlam dolu bir şekilde ağızdan dökülürler. Gerçekte aynı anda başka bir konuşmacının sözleri de bu konuşmacının kulağına geliyor; o da uygun cevap verebilmek için düşünmek, yeni cümleler hazırlamak ve yeniden konuşmak üzere bu seslerin yorumunu yapmak zorunda kalıyor olabilir. Hafızadan bilgileri çekip çıkarma bir kitaplık görevlisinin o kaynaktan bu kaynağa koşuşturup durması şeklinde değil, sakin bir şekilde çalışarak; randımanlı, etkili ve şaşırtıcı bir hızla gerçekleştirilir. Bu faaliyet bir yerde tökezler ve bir kelime yerine başka bir kelime söyler veya belli bir adı hatırlamakta başarısızlığa düşersek hemen kendi kendimize kabahat bulup güceniriz. Oysa devamlı kendi beyin gücümüze şaşkınlık duymamız gerekir. Hepsini 1400 gramlık beynimizle gerçekleştirmek üzere, (hemen hemen) hiç hata yapmadan konuşur, hatırlar, tarif eder ve hafızamızdaki bilgileri çekip ortaya çıkarırız. Saydığımız bu beynin yapacak başka görevleri (sözgelişi düşünme, bedenin kontrolü ve hissi idrak gibi) olduğundan, beynin henüz tam olarak tespit edilmemiş bir bölümüyle yaparız. Hafıza faaliyetine ne kadar beyin dokusu ayrılmış olduğunu ve beynin hangi bölümlerinin bu işe etkili şekilde karıştığını kimse bilemez. Her bilgi depolanmaz.