Osmanlıca-Latin Harfli Safahat Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından yayınlandı

Mehmed Âkif’in anıt eseri Safahat 1911’den itibaren Osmanlı yazısıyla tek tek yayınlanmış, külliyat 7. kitap olan Gölgeler’le 1933’te tamamlanmıştır. Safahat’ın Latin harfleri ile basılması, Âkif’in vefatından 7 yıl sonra mümkün olabilmiştir.

Telif hakları serbest kaldıktan sonra çok sayıda Safahat neşredilmiş, fakat bunların çoğu daha önceki baskılardan alıntı-çalıntı şeklinde olmuştur. Ertuğrul Düzdağ’ın imzasını taşımayan bazı Safahat baskılarında ciddi hatalar görülmektedir. Safahat neşirleri içinde Orhan Okay’la Mustafa İsen’in hazırladıkları Safahat’ı farklı bir yayın olarak hatırlayabiliriz (1998). Aynı şekilde Vahab Akbaş’ın Safahat neşri de hatırlanabilir.

Ertuğrul Düzdağ neşirlerinde, Ömer Rıza Doğrul ve Tahir Olgun’un 1940’larda yaptığı şiir açıklamaları, muhtemelen telif hakları devam ettiği için, kitaba alınmamıştır. Ertuğrul Bey, metni tahkim ederken bugünün okuyucusu için daha fazla ihtiyaç olan açıklamalar yapmayı gerekli görmemiştir.

Son yıllarda resmî kurumlar, belediyeler, sendikalar ve hatta bazı ticari kuruluşlar çok sayıda “prestij” Safahat basmış ve dağıtmıştır. Bu baskıların bir kısmı metin ve açıklamalarıyla kusurlu, kusurlu olmayanları da bugünün okuyucusunun anlaması için gerekli düzenlemelerden yoksundur. Hatta bazıları internet ortamından aktarılmış, başına da Vikipedi’de Mehmet Âkif’le ilgili madde bütün yalan ve yanlışlarıyla sunuş olarak konulmuştur.

Evlerimizde en çok bulunan kitaplardan biri Safahat olmakla beraber, en çok okunanlar arasında olduğunu söylemek mümkün değildir. Fazıl Gökçek, Safahat’ı kitap kitap hazırlayarak yedi cilt halinde yayınlamıştır (Dergâh Yayınları). Bu yeni açıklamaları ile güzel bir neşirdir. Necmeddin Turinay, Âkif’in şiirlerini yeni bir tertiple, kronolojik olarak hazırlamış, bir sayfa orijinal metin, bir sayfa sadeleştirilmiş-şiir olarak yayınlanmıştır.

Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, TYB Mehmet Âkif Araştırmaları Merkezi Başkanı D. Mehmet Doğan’a üniversite için bir prestij baskısı hazırlamasını teklif etmiş, Doğan da bir yıl çalışarak geniş açıklamalar ve notlarla yeni bir Safahat yayını hazırlamıştır. Bu baskı 2013 yılında büyük kıt’ada resimli olarak yayınlanmıştır.

D. Mehmet Doğan’ın hazırladığı Safahat’ta günümüz okuyucusu için doyurucu, açıklayıcı bilgiler yanında metinle aynı sayfada kelime açıklamalarına da yer verilmiştir. Kitabın başında Doğan’ın “Bir Garibin ölümü, şairin yeniden doğuşu” başlıklı şairin hayatını, seciyesini ve sanatını anlatan bir bölüm bulunmaktadır.

Kitabın başına konulan İstiklâl Marşı’ndan sonra “İstiklâl Marşı-İslâm şairine yazdırılan millî marş” başlıklı bir yazı yer almaktadır.

Bu yeni neşir Safahat “Bu baskı hakkında” başlığı altında şöyle anlatılıyor:

“Son yıllarda Mehmed Âkif’e ve onun eserlerine ilgide hissedilir bir artış meydana geldi. Mehmed Âkif’le ilgili bir hayli kitap yayınlandı, Safahat’ın muhtelif baskıları yapıldı. Bir taraftan “prestij baskısı” denilen parlak kâğıda, ciltli, kutulu Safahat’lar yapıldı ve bazı belediyeler ve kurumlar ve hatta ticarî kuruluşlar tarafından dağıtıldı. Diğer taraftan da ilk ve orta öğretim öğrencilerine yönelik “Safahat’tan seçmeler” mahiyetinde bir hayli kitap yayınlandı.

Millî Eğitimce “temel eserler” arasında sayılmasından dolayı basılan “Safahat’tan seçmeler” kitaplarının birçoğu, diğer “temel eserler” gibi ehil kimseler tarafından hazırlanmadı. Ömründe Safahat’ı baştan sona okumamış, Mehmed Âkif’i doğru dürüst bilmeyen tüccar takımı bir hayli “seçmeler” kitabı piyasaya sürdü.

“Prestij baskıları”na gelince: Son yıllara kadar üçüncü hamur kâğıda basılan özensiz Safahat’lardan sonra el ve göz dolduran baskılar yapıldı. Ne yazık ki bunların önemli bir kısmının dışı güzeldi! İç, metin birçok baskıda önemsenmemiş, daha önce yayınlanmış Safahat baskıları taranarak zahmetsizce elde edilmişti. Hatta internetten indirilmiş yalan yanlış Safahat’lar da yayınlandı. Bu metinlerin birçoğu 1943 baskısının açıklamalarından dahi yoksundu. Oysa, aradan yarım asırdan fazla zaman geçmiş, dilde yaşanan aşınma dolayısıyla Âkif’in zamanında kolaylıkla anlaşılan şiirlerinin birçoğu kolayca anlaşılamaz hâle gelmişti.

Bir yıllık sıkı bir mesaiden sonra, Safahat’ın açıklamalı, notlu bir baskısını hazırlamaya muvaffak olduk. Sözlük işleriyle uğraşmamızın çalışma sırasında çok faydasını gördük. İlk altı kitabın metninde 1928 baskısını, son kitap için ise Mısır’da yayınlanan eski harfli metni esas aldık. Elbette bunu yaparken, 1943’ten itibaren yayınlanan Ömer Rıza Doğrul’un hazırladığı metni, daha sonra Ertuğrul Düzdağ’ın 1928 ve 1943’ün şartlarında çıkarılan-değiştirilen kısımları düzelten çalışmalarını, M. Orhan Okay-Mustafa İsen neşrini ve nihayet Safahat’i ilk yayınlanışında olduğu gibi müstakil kitaplar hâlinde hazırlayan Fâzıl Gökçek’in yayınını da dikkate aldık.

İmlâ-yazım konusunda bu yayınlardan ayrılmak düşüncesini çalışmamız belli bir noktaya gelince terk ettik. Safahat’ın bugünün “yazım kuralları” ile yayınlanması halinde, ses ve anlam yetersizlikleri olacağı düşüncesiyle metni eldeki alfabenin imkânlarıyla mümkün olduğunca yansıtıcak bir imlâ ile yayınlamayı doğru bulduk.

Safahat öyle bir anıt eser ki hem metniyle, hem de şiirinin, vezninin özellikleriyle bizi bu günün ses ve âhenk dünyasının ötesine çağırıyor. Okuyucu, bu sesi ve âhengi yaşatarak Mehmed Âkif’i daha iyi anlayabilir ve sevebilir diye düşündük.

Şairin Safahat’a almadığı metinler konusunda çok ileri gitmek istemedik. Elbette “milletin malı” olarak addettiği İstiklâl Marşı’nı başa aldık. Sona da ek bir bölüm koyarak şairin ilk yayınlanmış şiirlerinden son kitabının yayınlandığı 1933’ten sonra yazdığı şiirlere kadar bazı karakteristik örnekleri burada topladık.

Şairin notlarını metinden addettik, şiirleri açıkladığımız gibi, onları da açıklama yolunu seçtik. Metinde geçen ve bu günün nesilleri tarafından zor anlaşılacağını tahmin ettiğimiz kelimeleri, kavramları, terkipleri, tamlamaları metnin yanına konulmak üzere açıkladık.”

Osmanlıca-Latin Harfli Safahat

Bu yeni Safahat neşri hakkında sunuşta şu bilgiler verilmektedir:

İstiklâl Marşı Yılı dolayısıyla Konya Büyükşehir Belediyesi, bizden Osmanlıca metni de ihtiva eden bir Safahat hazırlamamız talebinde bulundu. Safahat’ın aslî harfleriyle yayınlanmasının gerekliliği bir yana, orijinal metinle Latin harfli metnin birlikte neşrinin sayısız faydaları vardı. Son yıllarda Osmanlı harflerini öğrenmeyi merak edenlerin sayısındaki artış böyle bir baskıya olan ihtiyacı da artırmıştı. Bir cümle ile: Konya Büyükşehir Belediyesi’nin bu ihtiyaç gözeten talebi olmasa idi, Osmanlıca ve Latin Harfli Safahat kitabı gibi maliyetli bir yayının gerçekleşmesi imkânsızdı. Bütün ilgililere, yetkililere teşekkür ediyoruz.

Osmanlıca metinli Safahat her şeyden önce okuyucunun eserin dilinin şiiriyetini hissetmesine yardımcı olacaktır. Gençlerin, bu yazıyı öğrenmeye yönelik çabalarının Âkif’in şiirindeki edebî zevki tatmaya da vesile olacağını düşünüyoruz.

Safahat’ın Osmanlıca imlâ tercihinde, müellifin sağlığında ve Osmanlı hurufatıyla tab edilmiş olmasından ötürü 1928 nüshası esas alındı. Safahat’ın Osmanlıca metnine âşina olanlar birçok kelimenin imlâsının farklılık gösterdiğini de fark etmişlerdir. Merhum Âkif’in, dönemin konuşma dilini Safahat’ın imlâsına yansıtmakta bir sakınca görmediği anlaşılmaktadır. Mesela dönemin sözlüklerinin hemen hepsinde kardeş kelimesiقرداش  imlâsıyla yer almasına rağmen Âkif bu kelimeyi bazen قاردەش bazen de قاردش şeklinde yazarak o günün telaffuzunu şiir diline yansıtmaktadır. Biz bu tür farklılıkları gidermek sûretiyle standart bir imlâ oluşturmaya çalıştık.

Noktalama işaretlerinin kullanılmasında şahsî tercihe bağlı farklılıkların yaygın olduğu bir dönemde, Âkif’in duygularını ifade etmesi itibariyle, bugünkü standartlara göre aşırı sayılabilecek ölçüde kullandığı ünlem, noktalı virgül ve sair noktalama işaretlerini büyük ölçüde muhafaza etmeye dikkat ettik.

Dönemin imlâsında yaygın olarak (ك) harfiyle gösterilen kâfî nûnî (ڭ) ve ‘g’ harfini karşılayan sembollerine yer vermeyi de günümüz okuyucusu için faydalı gördük. Metinde a/e sesleri )گ( genellikle (ه) harfi ile karşılanmakla birlikte, sonra )صوڭرا - صوڭرە( örneğinde olduğu gibi, aynı kelimenin yazımında söz konusu olan farklılıkları gidermek amacıyla dönemin sözlüklerindeki teamüle uyarak, a sesi için (ا), e sesi için ise (ە) harfini kullanmayı genel geçer bir usûl olarak kabul ettik. İmlâ farklılıklarını gidermeye yönelik bu tercihlerde esas maksadımız, Âkif merhumun imlâsının dışına çıkmak değil, tercihlerinden birini ön plana çıkararak Osmanlıca metnin yazılışında standart bir imlâ oluşturmaya çalışmaktır.

D. Mehmet DOĞAN