Prof. Dr. Recep Duymaz: Estetik Süje/Sanatkâr

Mehmet Âkif’i ve eserlerini yakından tanımamıza yardımcı olan bü­tün çalışmalar, kuşkusuz faydalıdır; çünkü o, bizim ortak metinleri­mizden biri olan İstiklal Marşı’mızı yazmıştır. İstiklal Marşımız bizim din, dil, vatan, millet, bayrak ve bağımsızlık gibi ortak değerlerimizi ifade eden bir metindir. Bu değerlerimizi, asıllarına uygun olarak anladığımız, sahiplendiğimiz ve yücelttiğimiz gün, karşılaşmakta olduğumuz bireysel, toplumsal ve siyasal sorunlarımızı kuşkusuz daha kolay ve daha çabuk aşabileceğiz.

Mehmet Âkif Ersoy, Türk edebiyatı tarihinde her şeyden önce şiirle­riyle öne çıkmış bir şahsiyettir. Onunla ilgili çeşitli vesilelerle yapı­lan hemen her toplantıda şiirlerinden söz edilir ve mutlaka birkaç şiiri okunur. Öğrenciler, öğretmenler ve şiir severlerce ezberlenen şiirleri de vardır. Bu basit gözlem bile gösteriyor ki o, daha çok şiir­leriyle tanınan ve yaşamaya devam eden bir sanatkârımızdır.

Bununla beraber şiirlerinin toplandığı Safahat’ındaki manzumele­rinin yanında, hacim bakımından onlardan daha fazla nesirlerinin de bulunduğunu artık biliyoruz. Çağdaş İslâm düşünür ve edebi­yatçılarından yaptığı çevirileri de bu kapsamda düşünmek müm­kündür. Makale, deneme ve eleştirme gibi edebiyat türleriyle ad­landırabileceğimiz nesir yazılarında din, eğitim, kadın, toplum ve daha pek çok konunun yanında sanat, edebiyat, bediiyat, günü­müz diliyle söyleyecek olursak, estetik disiplinine ait düşüncelerini de yazmıştır.

Kabul etmeliyiz ki onun nesir yazıları, şiirleri kadar okunmamış, in­celenmemiş ve üzerlerinde analitik çözümlemeler yapılmamıştır. İlk, orta ve yükseköğretim kurumlarında öğrencilere bazı şiirleri ezberlettirilirken o şiirlerdeki duygu, düşünce ve havanın beslen­diği, tüttüğü zemini gösteren sanat, edebiyat ve bediiyat/estetik yazıları ise hep ihmal edilmiştir. Bu ihmalkârlığın akademik çevrelerdeki araştırmacılara varıncaya kadar yükseldiğini de söyleyebiliriz.

Halbuki şiirlerinin içeriği, biçimi, dil ve üslubunun kökleri, nesir yazılarında açıkça ortaya koyduğu düşünceleri, inançları ve idealleridir. Şiirlerindeki o coşkun duygular, umutlar, kırılışlar, hüsranlar... dilin ifade imkânlarıyla vücuda getirdiği güzellikler... hep o kökler­den gelir, o zeminden beslenir ve tüterler. Onun ilerlediği sanat yolunu şimdilik:

İman/ideal - Sanat eseri - Estetik/bediiyat kuramı

Şeklinde ilerleyen bir çizgi halinde gösterebilir ve kendi içinde tam bir bütünlüğe ve tutarlılığa ulaştırdığını söyleyebiliriz.

Mehmet Âkif, hayat hikâyesi, şahsiyeti, düşünceleri ve şiirleriyle Cumhuriyet dönemi ne­sillerini derinden etkilemiş bir sanatkârımızdır. Hemen her nesil, her şeye rağmen, onun hayat hikâyesini okuya okuya, şiirlerini dinleye dinleye büyümüş, kendi kişiliğini dokur­ken onun eserlerinden birkaç iplik parçası daima almıştır. Onun bu kadar besleyici ve yoğurucu olmasının sebebi, yukarıda sadece adlarını yazarak gösterdiğimiz estetiğinin/ bediiyatının köklerinin bu topraklardan beslenmesi, ideali, eseri ve estetiğini, kişiliğinde tam bir uygunluk ve bütünlük içinde birleştirmiş olmasıdır. Biz bu çalışmamızda, onunla ilgili araştırmalarda ihmal edildiğini veya lâyık olduğu ölçüde üzerinde durulmadığını düşündüğümüz estetiğini ele almaya başlayacağız.

Mehmet Âkif Ersoy’un Sanatına/Estetiğine Bakışlar

Mehmet Âkif’in hayatı, eserleri, düşünceleri ve İstiklal Marşı’mız üzerine çok sayıda ki­tap yazıldığını az yukarıda söylemiştik. O kitaplarda şairimiz ve İstiklal Marşı’mızla ilgili kuşkusuz faydalı bilgiler bulunmaktadır. Bununla beraber araştırmalarımıza göre o çalış­malarda sanatkârımızın bir yönü hep ihmal edilmiştir. O da “estetik yönü”dür. Gerçi bazı dergilerdeki yazı veya kitapta bölümlerde onun, estetiğiyle diyemesek de, sanatıyla ilgi­li bilgi ve düşüncelere rastlanmaktadır. O yazı veya kitapta bölümlerde “Mehmet Âkif’in sanatı” başlığı altında şiirlerinin içeriği, nazım biçimleri, kullandığı vezin kalıpları, dil ve üslubu hakkında öğrenciler için faydalı bilgiler verilmekle yetinilmiştir. Sanatına dair bu tür bilgiler verilirken estetik disipline dâhil edebileceğimiz görüşler de kuşkusuz yer yer serpiştirilmiştir; ancak hemen belirtmeliyiz ki estetik disiplinden ve bütünlükten yoksun olan o yazılardan yola çıkarak Mehmet Âkif’in estetiğini ortaya koymak mümkün değil­dir. Yine de biz, hem Mehmet Âkif’in, estetiğe yakın bir kavram olan, sanatına şimdiye kadar nasıl yaklaşıldığını göstermek, hem de ileride onun estetiğiyle ilgili yazacakları­mıza bir zemin hazırlamak maksadıyla şairimizin sanatına dair zamanımıza gelinceye kadar sadece kitapta bölümlerde nasıl bakıldığını ve neler yazıldığını, zamandizinsel olarak, kısa kısa gözden geçireceğiz.

Mehmet Âkif’in ölümünden sonra hakkında ilk kitabı Eşref Edip hazırlamıştır^[1]. Mehmet Âkif Hayatı, Eserleri ve 70 Muharririn Yazıları adını taşıyan eserin başında “Önsöz” diyebi­leceğimiz başlıksız kısa bir yazıda, yazar, bu kitabı Mehmet Âkif’in candan dostu Mid- hat Cemal’in cesaret vermesiyle hazırladığını söyler. Mehmet Âkif’le otuz sene birlikte geçen hayata ait hatıralarını yazıya geçirdiğini ifade ettikten sonra, kitabının tasnifini, üstadın matbuat hayatını sırasıyla takip etmeyi kolaylaştıracak şekilde yaptığını bildirir. Ona göre zaman ve hadiseler, Mehmet Âkif’in şiirleri üzerinde çok etkili olmuştur. Birinci Safahat’ı oluşturan şiirlerin çoğu, İkinci Meşrutiyet’in (1908) ilan edilmesinden önceki nispeten sakin ve geniş zamanlarda yazılmışlardır. Bu sebeple onlar üzerinde daha fazla durulmuş ve daha çok “işlenmiş”lerdir. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra zaman ve hadiseler değişir ve büyük bir fitne kopar. Koca koca memleketler elden gider, milyon­larca vatandaş yerinden yurdundan olur. Başta Balkanlar olmak üzere Kuzey Afrika ve Kafkaslarda dayanılmaz acılar yaşanır... İçte ve dışta yaşanan bu ıstıraplar, Âkif’in ru­hunda dinmez sızılar yaratır. İkinci, üçüncü Safahatlarında bu hadiselerin ve yıkılışların izleri görülür.

Mehmet Âkif’in şiirlerinin ve hayatının tarih sırasına göre tespiti, Eşref Edip’e göre, şi­irlerini bilimsel yöntemlerle çözümleyecek araştırmacılar için son derecede önemlidir. Bu noktayı göz önünde bulundurmayanlar, Safahat hakkında “esaslı bir çözümleme” yapamazlar. Eşref Edip, şiirlerini ilham eden durum ve hadiseler, özellikle Balkan faciala­rı, Boğaz savaşları, istiklal mücadeleleri. göz önüne getirilirse onun “şiirlerinin yüksek kıymetleri daha ziyade anlaşılacak”tır der. Bu sebeple eserinde “onun daha ziyade bu cephesini göstermek istediğini” ifade eder. Yazar, bu zamanları Âkif’le birlikte geçirdik­lerini, bu sebeple bunları yazmayı kendisine bir “vazife” bildiğini ifade ederek önsözünü tamamlar.

Eşref Edip, kitabını on sekiz bölüm halinde düzenlemiştir:

1. Başmuharrirliği,
2. Balkan Harbinde,
3. Harb-i Umûmîde,
4. Mütarekede,
5. Harekât-ı Millîye’de,
6. Kur’an Tercümesi,
7. Mısır’da Yaşayışı,
8. Mısır’da Sevdiği Dostları,
9. Hastalığı ve Lübnan’a Seyahati,
10. Aziz Dostları,
11. Ahlâk ve Secâyâsı, Bazı Fikir ve Nükteleri,
12. Mütenevvi Hâtırât,
13. İstanbul’a Dönüşü ve Hastalığı,
14. Vefatından Sonra,
15. Memleket Mütefekkirlerinin İhtisasları:

“Safahat” Mübdii, Cenap Şehabettin,

İki Secde, Süleyman Nazif,

Demokrat Şair, Fuat Köprülü,

Şahsiyeti, Evsâf-ı Mümeyyizesi, İsmail Habip, Dev ile Cüce, Ercüment Ekrem Talu,

Türk Halkının Gönlünü Terennüm Eden Şair, İbrahim Alaettin, Türk Edebiyatına Erkek Sesi Getiren Şair, Orhan Seyfi, Adı Türk İstiklaline Bağlı Şair, M. Turhan Tan, İstiklal Harbi’nin Manevi Cephesi Kahramanı, Abidin Daver, Vatan Şairi Şehit Mehmet Âkif, Peyami Safa, Türkçe Yaşadıkça Anılacak Şair, Hakkı Süha, Müşterek Taraf, Falih Rıfkı Atay, Cennet Gibi Yurt, Naci Sadullah, Milleti Terennüm Eden Şair, Hasan Ali Yücel, Âkif’in Hayatı Daha Büyük Bir Şiirdir, Hüseyin Cahit, İdeal Kahramanı, Sadri Ertem, Türkçü, Cemiyetçi, İslamcı, Son Posta, Asıl Kıymeti ve Yüksek Ahlakı, Orhan Seyfi, Şiirlerinde Hâkim Vasıflar: İçtimaî, Millî, Dinî, Refik Ahmet, Bütün Türk Irkına Taziyet, Nizamettin Nazif, Âkif’in Mümtaz Vasıfları, Esat Adil Müstecabî Oğlu, Mehmet Âkif’in Ölümü, Hasan Rasih Tanay, Büyük Şair, T. N. Uygur, Büyük Vatan Şairi Mehmet Âkif, Mükip Kutadgu, Edebiyatımızda İçki Düşmanlığı, Süleyman Nehip Ulukut, Âkif Edirne’de, Şeref Aykut, Yaşayan Âkif, Kadri Öz Yalçın, Moralist Şair, Aziz Taşan, Asırların Nadir Yetiştirdiği İnsan-ı Kâmil, Tahir Harimi, Hakiki Dost, Ferit, Büyük Âkif, Tahir Olgun, Âkif’in Omuzlarını Çökerttiği Ağır Yük, Mühendis Salim, Şiirde Dindarlık, Yakup Kadri, Yüksek Seciyesi, Büyük İmanı, Abdülfeyyaz Tevfik, Mehmet Âkif Sanatı, Ali Ekrem,

Mehmet Âkif Şahsî ve Aile Hayatı, Ömer Rıza Doğrul, Mehmet Âkif Lisanı, Nazmı, Şiiri, Sanatı, Mehmet Behçet Yazar, Mehmet Âkif Zihniyeti ve Düşünce Hayatı, Nevzat Ayas, Mehmet Âkif İslamcılığı ve Milliyetçiliği, Halim Sabit,

Eşsiz Şair, Fahri Zeki Önal,

Âkif’e Ait Bazı Hatırat, Aksekili Ahmet Hamdi,

Âkif ve Safahat, Ispartalı Hakkı,

Âkif’in İdeolojisi, Agâh Sırrı Levent,

Âkif’e Vatan Ağlar, Abdürrahman Şeref,

Ömrü Feryatlarla Geçen Âkif, Mehmet Ali Aynî,

En Büyük Türk Şairi, Kazım Nami Duru,

Eşi Olmayan Şair, İbrahim Alaettn,

Mehmet Âkif, Doktor Mazhar Osman,

Tanıdığım Âkif, Doktor Fahrettin Kerim,

Davasına Candan Bağlı Şair, Kazım Karabekir,

Temiz Mayelerle Yoğrulmuş Şair, Doktor Cemal Zeki,

Heyecanlı, Faziletli Şair, İbrahim Aşkı Tanık,

Fazilet Nümunesi Âkif, Hasan Hikmet,

Nazmın Şahikasına Yükselen Şair, Mustafa Nihat,

Mehmet Âkif Memleket Aşkı, M. Şemsettin Günaltay,

16. Gençliğin Teessür ve İhtisasları,
17. Bestelenmiş Şiirleri,
18. Yazdıkları ve Söyledikleri.

Bu bölümler arasında 15’incisini teşkil eden “Memleket Mütefekkirlerinin İhtisasları” başlığı altında Ali Ekrem’in “Mehmet Âkif Sanatı” ile Mehmet Behçet Yazar’ın “Mehmet Âkif Lisanı, Nazmı, Şiiri, Sanatı” başlığını taşıyan iki yazı, konumuzla ilgili oldukları için üzerlerinde kısaca durmamız uygun olur. Eşref Edip, Ali Ekrem’in yazısının başına koy­duğu açıklamada, onun Sebilürreşad dergisinde Safahat hakkında “birçok yazılar yazdı­ğını” belirtmiş, o yazılardan buraya ancak “bazı kısımlarını nakil ile” yetindiklerini ifade etmiştir.

Ali Ekrem, bir konuyu anlatmak için önce duymak lâzım geldiğini ifade ederek Mehmet Âkif’in şiirlerinde “tasvir” ve “teshir” kudretinin bulunduğunu söyler. “Selma”, “Hasta”, “Meyhane” ve “Seyfi Baba” şiirlerinin kendince güzel yönlerini anlatır. Ona göre başta “Hasta” şiiri olmak üzere bir sanat eserinin güzelliğini, “Müteessir” oluşu sağlar.

Mehmet Behçet Yazar, konusunu, 1) Nasıl Tanıştık, 2) Şiirlerinde Mevzu, 3) Şiirde Mes­leği, 4) Âkif’in Nazmı, 5) Âkif’i Kimler Beğenemez, 6) Coşkun ve Geniş Kaynak, şeklinde sırlayarak anlatmıştır. Görüldüğü gibi bunların arasında şairimizin estetiği bir yana, sa­natıyla ilgili olanı bile yoktur.

Bir yıl sonra bu kitabın ikinci cildi basılmıştır. İkinci cilt, altı kısma ayrılmıştır:

1. İhtifaller,
2. İhtifallere Dair Yazılar,
3. Münakaşalar,
4. İlk Şiirleri,
5. Hatırlar,
6. Tenkit ve Tahliller^[2].

Eşref Edip, kitabının Önsöz’ünde yazdıklarına uygun olarak Mehmet Âkif’in hayatını, dönemin olayları ve dostları arasında anlatmış, arkadaşlarının hatıralarını almış, ölümü üzerine onu şahsen tanıyan ve tanımayan yetmiş yazarın yazılarına yer vermiştir. Adla­rını yukarıda verdiğimiz o yazılar, şairimizin hayatına, eserlerine, şahsiyetine, mizaç ve karakterine dair bilgiler verirlerse de estetiğine ait hiçbir bilgi ve düşünceye yer ver­mezler. Kitabın birinci ve ikinci cildinde Mehmet Âkif’in estetiğine dair bir kısım/bölüm olmadığı gibi, bu disiplin hakkında müstakil bir yazı da yoktur. Sadece Ali Ekrem ile Mehmet Behçet Yazarın yazı başlıklarında estetiğe yakın bir kavram olan sanat kelimesi kullanılmakla yetinilmiştir.

Ölümünü takip eden yıllarda, can dostu Midhat Cemal Kuntay, yazdığı Mehmet Âkif Ha­yatı - Seciyesi - Sanatı adlı eserini üç bölüme ayırmıştır:

1. Hayatı,
2. Seciyesi,
3. Sanatı.

Mehmet Âkif Ersoy’un sanatıyla ilgili ilk önemli tespitleri Midhat Cemal Kuntay yapmış­tır. Kuntay, kitabının Üçüncü Bölüm’ünde onun sanatının çeşitli yönlerini şu başlıklar altında anlatmıştır:

Sanatının Rengi,

Bir Mısraı,

Sanatının Tebliği,

Yerlilik,

Osmanlıca’nın Türkçe Olması,

Aruzla Resim Yapan Adam,

Kafiyeleri,

Nazmındaki Natıka,

Şahsî Aruz,

İstihza Şiirleri,

Hicivleri, Kendi Olmak,

Sesi,

Yanlış Anlaşılan Adam,

Bir Mecmua,

Muterizleri,

Şiire Neyle Başladı?

Ali Ekrem ve Âkif,

Çalışmak,

Üç Beyit,

“Vitam İnpedere Vero”^[3].

Midhat Cemal, Mehmet Âkif’in sanatıyla ilgili çoğu yerde isabetli düşünceler ortaya koy­makla beraber, estetik bir disiplinden yoksun olduğu için verdiği bilgiler darmadağınık­tır. Burada, estetiğe dair bir terim olması sebebiyle şairimizin sadece “sanatkâr” yönüy­le ilgili olarak söylediklerine dokunmakla yetineceğim. Ona göre sanatkâr, rüyası olan insandır. Rüya, yaşanmakta olan reel zaman ve mekânı aşma arzusunun bir ifadesidir. Rüya, sahibini sürekli olarak uzaklara, bilinmezliklere, hatta karanlıklara davet eden bir peri, bir sevgili veya bir hayaldir. Rüyası olan şair, hesabı, kitabı, çevresindeki realiteyi yok saymasa bile, onları hep aşmaya, daha doğrusu onları rüyasının sisli ve bulanık ha­vasında görmeye eğilimlidir. Bir adım daha ileri giden sanatkâr, ortaya koyduğu metin­lerle kendisini, duygusal olarak anlamalarını beklediği okuyucularına, muhataplarına da aynı rüyayı gördürür, en azından gördürmeyi ister.

Mehmet Âkif’in de bir “rüya”sı vardır; fakat o, “sanatın büyük rüyasını gözleri açık olarak” görmeyi ister. Gözleri açık olarak görülen bir rüyanın, hele onun anlatımının ise bütün büyüsü ve çekiciliği kaybolur. Ona göre Mehmet Âkif’i hem büyük bir “nâzım” yapan, hem büyük bir “şâir” yapmayan şey, “rüya”sını gözleri açık olarak görmek istemesidir. Neyse ki şiir yazarken ifadeyi ilk gelen şekliyle kabul etmeyip daima daha iyisini ve gü­zelini aramaya devam etmesi, onun metinlerini, bir emeğin ve titiz bir işçiliğin ürünü olarak görmemizi sağlar. Yerli olmak, Kur’an ve hadis dillerini anlamak, samimi olmak ve sanatı tabiide aramak, Midhat Cemal Kuntay’ın Mehmet Âkif’in şahsında, sanatkârda gördüğü özelliklerin başlıcalarıdır.

Fevziye Abdullah Tansel, Mehmet Âkif Hayatı ve Eserleri adlı kitabını, “ Önsöz”den sonra dört bölüm halinde düzenlemiştir:

1. Hayatı ve Eserleri,
2. Eserlerinin Hususiyetleri,
3. Tenkitli Bibliyografya,
4. Safahat’ta Bulunmayan Şiirleri^[4].

Araştırmacımız, “Eserlerinin Hususiyetleri” başlığını taşıyan İkinci Bölüm’ünü,

Şiirlerinin Mevzuları,

Nazım Şekilleri,

Dil ve Tekâmülü,

Başka Hususiyetleri,

Şöhret ve Tesiri.

adlı alt başlıklara ayı­rarak inceler. Başlıklarda görüldüğü gibi, araştırmacı, burada sanatkârımızın şiirlerinin mevzuları ile nazım şekilleri ve eserlerinin dil özellikleri üzerinde durur. Edebiyatı, birey, aile ve topluma faydalar sağlayan bir vasıta olarak gören Mehmet Âkif, hikâyeyi düşün­celerini yaymaya en elverişli edebiyat türü olarak görmüş ve bunun doğal bir sonucu olarak çok sayıda manzum hikâye yazmıştır. Tansel, onun hikâyelerini, içtimaî hikâyeler, hayatından alınma hikâyeler ve tarihî hikâyeler olmak üzere gruplandırır. Araştırmacı­mız, onun şiirlerini ise:

Dinî didaktik şiirler,

Dinî lirik şiirler, olmak üzere kabaca ikiye ayırır. Edebiyatı, birey, aile ve topluma faydalar sağlayan bir vasıta olarak gören bir sanatkârın temalarının toplumla ilgili olması kadar doğal bir şey olamaz. Aşk, ihtiras ve melankoli gibi şahsî mevzular onun şiirlerinde çok az yer tutmuştur. Onlar da sanat hayatının daha ziyade ilk yılları ile Mısır’daki son yılla­rında yazdığı manzumelerinde karşımıza çıkan temalardır.

Fevziye Abdullah Tansel, Âkif’in, şiir, mana bakımından kıymet ifade etmiyorsa, hece veya aruz vezniyle yazılmış olmasının ona bir değer kazandıramayacağına dair isabetli görüşünü ifade ettikten sonra, Âkif’in aruzu tercih ettiğini söyler ve kullandığı aruz ka­lıplarının listesini verir. Nazım şekli olarak da başta mesnevi ve kıt’a olmak üzere daha başka nazım şekilleri kullandığını yazar. Dilinin edebiyat anlayışına uygun olarak sanat hayatında gittikçe sadeleştiğini, yerel unsurlara, deyim ve atasözlerine geniş yer verdiği­ni örneklerle anlatır. Araştırmacımız, Mehmet Âkif’in estetiğine diyemezsek de, sanatına dair en isabetli görüşlerini “Başka Hususiyetleri” başlığı altında “Realistliği”, “Mahallilik”i, “Tabiilik ve samimilik”i ve “Sehl-i Mümtenilik”i yan başlıklarını kullandığı sayfalarda an­latır. Bunların arasında en dikkat çekici ve tartışmaya değer olanı, Mehmet Âkif’in “par- nassien” edebiyat akımına mensup olduğunu ileri sürdüğü görüşleridir. Mehmet Âkif parnasyen miydi? Bunu ileride tartışacağımızı haber vererek, şairimizin sanatına, kitapta bölümlerde, nasıl bakıldığını araştırmaya devam edelim.

Cemil Sena Ongun, Mehmet Âkif Hayatı, Eserleri ve İdealleri adlı kitabını, “Sunarken” baş­lığından sonra,

A - Mehmet Âkif’in Hayatı,

B - Safahat’ın Tahlili,

C - Mehmet Âkif’in Şahsiyeti, Değeri ve İdealleri.

yan başlıklarını taşıyan bölümlere ayırmıştır^[5]. Cumhuriyet döneminde estetik üzerine ilk kitabı yazmış olan Cemil Sena Ongun’un^[6], Mehmet Âkif gibi bir sanatkâr hakkında yazdığı kitabında onun estetiğine dair bir bölüm ayırmaması bir eksikliktir, talihsizliktir. Bununla beraber Safahat’ı tahlil ettiği bölüm ile şahsiyeti, değeri ve ideallerini anlattığı bölümlerde şairimize dair estetik yargılarını yer yer serpiştirmiştir.

Birinci Safahat’tan başlayarak şairimizin eserini şiir şiir değerlendiren Cemil Sena, “Küfe” hakkında şunları söyler. “ Küfe”de yine kadere isyan etmek isteyen bir temayül görü­nür. Trajik bir hayat sahnesi, hamal olmaya mahkûm bir çocuğun hal ve istikbali hikâye edilmiştir. Manzum bir hikâye bu kadar güzel yazılabilirdi. Muhavere canlı, görüş kuv­vetli, lisan temizdir”. Ona göre “Meyhane”, Âkif’in şaheserlerinden biridir. “Seyfi Baba” ise onun büyük şahsiyetinin bir müjdecisidir. “Dirvas” kaynağı tarihî, fakat savunduğu fikirler modern anlayışa uygun bir metindir. “Mahalle Kahvesi” şairimizin şöhretini hazır­layan en başarılı eseridir. Asım’daki Çanakkale savaşına dair olan şiir “muhteşem”dir. Son Safahat’taki “Sanatkâr” şiiri, “bir musikişinasın taltifi”dir.

Âkif’in şahsiyeti, değeri ve ideallerini anlatırken Eşref Edip’in kitabında Âkif hakkında görüş bildiren şahsiyetlerin genellikle olumlu düşüncelerine temas ettikten sonra, onu sevmeyenlerin de bulunduğunu ifade eder ve bu ayrılışın sebebinin daha çok sanatın mahiyet ve gayesini anlayış bakımından “aynı düşüncelerde birleşmemekten” doğdu­ğunu söyler. Ongun, Âkif’i, Osmanlı Devleti’nin devam ve bekasını sağlamak için ge­rekli tedbirleri nazım yoluyla öğretmeye çalışan bir “mütefekkir” olarak görür. Siyasal ve toplumsal davaların nazım yoluyla anlatılmasını, sanat için hoş görmeyenler, bu tür eserlerde “estetik bir cazibe” bulamazlar. Cemil Sena, daha da ileri giderek şunları söyler: “Halbuki Âkif esasen sanat için sanatın aleyhinde olduğu gibi, yazılarında estetik gaye­ler takip etmeye de özenmiş değildir”.

Araştırmacımız, daha Birinci Safahat’tan itibaren:

“Moruk, kaçıncı kadeh? Şimdicik sızarsın ha!”

yolunda küfür, hakaret, alay ve müstehcenlik ifade eden kelimelerin dökümünü verir ve Âkif’in bunları bol bol kullanmakla, milletin hoşlanmadığı insanların davranışlarını eleştirmek, onları küçük düşürmek yoluyla kendilerinden bir bakıma intikam aldığını söyler. Bu tür kelime, deyim ve sözler, Âkif’in şiirlerinin halk arasındaki etkileyiciliğini, yaygınlığını arttırmış ve yeni bir şiir anlayışının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Cemil Sena, bu yeni şiir anlayışına “demokrat estetik” adını vermiştir.

Cemil Sena’ya göre Mehmet Âkif’in şiirlerinde mutlaka bir “gaye” vardır. Bu gayenin anlaşılması uğrunda sadelik, tabiilik ve gerçekliği de korumak ister. Bu yolda o kadar ileri gider ki estetik anlamda “sanatçılık”tan bile vazgeçer. Onun şiirlerinde soru, şüphe, tereddüt ve kapalılık değil, okuyucunun idrakini zorlamayan tam bir açıklık ve netlik vardır.

Zahir Güvemli, Mehmet Âkif Hayatı Sanatı Şiirleri adlı eserini, adına uygun olarak üç bö­lüm halinde düzenlemiştir:

1. Hayatı,
2. Sanatı,
3. Şiirleri^[7].

Güvemli “Sanatı” başlığı altında Mehmet Âkif, hakkında pek fazla yazı yazılan bir şair olduğunu ifade ettikten sonra, Namık Kemal ve Tevfik Fikret gibi onun da hayranları­nın çokluğundan söz eder. Hayranlarının yazılarının çoğu “hissî” dir. “Sanatının iç ve dış yapısıyla pek az müellif” uğraşmıştır. Güvemli, onun sanatını, dört yan başlık altında in­celemiştir:

1. Nazım Tekniği: Mehmet Âkif, yedi cilt tutan “Safahat”ında aruz veznini ve bu veznin en yaygın birkaç kalıbını kullanmıştır. Nazım şekli olarak da en çok mesnevi tarzını tercih etmiştir. O da nazmı, nesre yaklaştıranlardan biridir. Güvemli’ye göre bu çığırın bütün hüneri, “nesir dilinin cümle yapısını muhafaza ederek vezinli söz söylemekten ibarettir”.

olmadığını ifade ederek sözlerine devam eder. Ona göre âlim, düşüncesinin dünyasına kapanabilir; fakat sanatkârın buna hakkı yoktur; çünkü o, hayatımıza ve dünyamıza dair iddiası ve ihtirası olan bir şahsiyettir. Topçu, sanatkârları ikiye ayırır:

Sanatkâr

Hayata Koşanlar

Özellikleri:

Sıradan insanlardan ayrılmak. Hayata güzellikler getirmek, Hayatı sevmek.

Hayatta tatmin aramak. Zevkleri hayat ile sınırlandırmak.

Edebiyat tarihimizde örnekleri, Nedim ile Yahya Kemal'dir

Topçu, her sanatkârın dehasının kaynağının başka başka olduğunu söyler: “Shakespeare feryadını şüpheden aldı. Michalange ilahî kudrete musallat olmuştu. Yu­nus, Rabb’inin temaşasına vurgundu ve onun hasretiyle yanıyordu. Nietzsche şiddete tapındı. Bethoven benliğine kavuşmak için tabiat kuvvetlerini parçalamak istiyordu. Ceanne’ın aşkı ona güneşten gelmişti. Baudalaire varlıklara küfretmede kutsal bir vecd duyuyordu. Namık Kemal hamiyetin kahramanıdır. Sinan, gök kubbeyi duaya açılan el­lere yaklaştırdı”. Mehmet Âkif’in sanatının kaynağı ise Kur’an’dır. Onun ruhundaki feryat­lara Kur’an “karışmış”tır.

Topçu, Mehmet Âkif’in sanatının gelişmesini, Mimar Sinan’ın sanatının gelişmesiyle pa­ralellik kurarak anlatır:

Araştırmacımız, üslubun sanat eserindeki esaslı rolüne temas ettikten sonra, onun “hal duygusu” ile “sanatkârın şahsî tarihinden” oluştuğunu ifade eder ve şairimizin üslubunu anlatmaya geçer. Nurettin Topçu, Mehmet Âkif’in sanatına dair yazanlar arasında onun bu yönünü ilk defa estetik disipline en yakın bir içerik ve terminolojiyle anlatmıştır.

Sezai Karakoç, Mehmet Âkif adlı eserini, bölüm adını kullanmamakla beraber,

1. Hayatı, İnanç ve Düşünce Oluşumu,
2. Şiiri,

olmak üzere iki ana başlık altında toplamıştır^[9]. “Şiiri” başlığı altında onun şiirini, dolayı­sıyla sanatını değerlendirmiştir. Ona göre Türk edebiyatında Âkif kadar “hayatı şiire ve şiiri hayata sokmuş” başka bir şair yoktur. Ancak buradaki hayat/zaman, felsefe ve meta­fizikteki soyut hayat/zaman değil, belli bir milletin, Osmanlı Devleti’nin, tarihin akışı için­de belli bir döneminde yaşadığı yıkılışların ve yeniden kuruluş umutlarının birbirleriyle çarpıştığı sancılı, çalkantılı ve altüst olduğu, adeta somut, bir zaman dilimidir.

O, Âkif’in şiirinin, iki unsurdan kurulduğunu söyler:

Âkif’in şiiri = Realite + İslâm

Buradaki realite, Osmanlı Devleti’nin İkinci Meşrutiyet’in ilan edilmesini takip eden yıl­larda yaşadığı Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde ha­zin yıkılışıdır. Bu yıkılışın belirtilerini şairimiz toplumun hemen her kesiminde, mektep ( “Hasta” şiiri) , sokak ( “Küfe” ), ev ( “Seyfi Baba” ), Bayram yeri, ( “Bayram” ), “Meyhane” ve “Mahalle Kahvesi”inde görmüş, bir sanatkâr sorumluluk duygusuyla bunların sebepleri­ni düşünmüş ve tekrar dirilmenin yollarını kafasında kurmuştur. Bu özelliklerinden onun şiirinin ikinci unsuru ortaya çıkar. O unsur “İslâm”dır. Âkif’e göre umut ve tekrar diriliş, İslâm’ı “asrın idrakine söyletmek” düzeyinde önce algılamak, sonra da bilim ve sanatla anlatmaktır.

Karakoç’a göre Âkif’in şiirinin biçim alışı şu şartlarda bulunabilir:

“1) Klasik kültür ve Sadi’de mükemmel örneğini bulan ve ahlâkî bir sonucu hedef tutan doğu manzum hikâyeciliği,

2. O günün sanat okulları içinde birinci planda bulunan Batı Realizmi,
3. İslâm ideali,
4. Tarihin en trajik günlerini yaşayan bir devlet ve millet,
5. Realiteye objektif ve tahlilî bakma alışkanlığını veren müspet bilgiler tahsili”^[10].

Karakoç, Âkif’in şiirinin temel özelliklerini anlatırken yaptığı iki benzetme açıklayıcıdır: “Âkif’in şiiri bir nevi günlük (jurnal) tür”. Buradaki günlük, şairin günlük hayatını, onun iç benliğini oluşturan eşya ve yakın çevresindeki insanlarla münasebetlerini anlatan değil, içinde yaşadığı milletin birey, aile, toplum yapısını ve o toplumdaki bütün kurumları altüst eden sarsılış ve yıkılışları anlatan bir günlüktür.

“Âkif’in şiiri dalgalı, coşkun, şelaleler yaparak akan bir nehirdir”. Şiir, normal zamanlarda sakin sakin akan bir nehir gibidir. Mehmet Âkif’in şiirlerini yazdığı zaman dilimi ise, bi­rey, aile, toplum ve devlet kurumlarının altüst olduğu olayların yaşandığı bir dönemdir. Âkif’in şiiri de bu dalgalanmaya uygun olarak düz bir çizgi halinde akıp giderken, bazen birden bire coşan ve şelaleler yaparak akıp giden bir nehre dönüşüverir:

Mehmet Âkif’in Şiiri

İkinci Meşrutiyet’in ilanını takip eden Trablusgarp, Balkan, Birinci Dünya Savaşı ile Türk milletinin canını dişine takarak verdiği var olma mücadelesi, bu nehrin coşmasının, dal­galanma ve şelaleler yapmasının görünürdeki başlıca sebepleridir.

Millî Mücadele başarıyla sona erikten, yeni bir devlet kurulduktan ve devrimler başla­dıktan sonra Mehmet Âkif susar. Nehir, yatağına çekilir, coşmak, dalgalanmak ve şelale­ler yapmak bir yana, sakin sakin bile akmaz olur... Bu susma bile anlayana anlamlı bir mesajdır.

M. Ertuğrul Düzdağ, Mehmet Âkif adlı eserini, Birkaç Söz’den sonra yedi bölüm halinde düzenlemiştir^[11]:

1. Bölüm: Hayatı,
2. : Eserleri,
3. : Ahlâkı ve Şahsiyeti,
4. : Şiir ve Sanatı,
5. : Yazılarından Seçmeler,
6. : Şiirlerinden Seçmeler,
7. : Mehmet Âkif’e Dair Hatırlar.

Bunların arasında konumuzla ilgili olanı, “Şiir ve Sanatı” başlığını taşıyan dördüncü bö­lümdür. Araştırmacı, bu bölümü kendi içinde üç alt başlığa ayırarak incelemiştir:

1. Kendi Kaleminden Edebiyat ve Sanat Görüşü: Mehmet Âkif’in “Edebiyat” ve “İntikad” adlı makalelerinden parçalar almıştır.
2. Şiir ve Sanatı Hakkında: Mehmet Âkif’in sanatı, şairliği ve Safahat’ı üzerine, henüz kendisi hayattayken birçok yazı kaleme alındığını ifade ettikten sonra, Ömer Seyfettin, Süleyman Nazif, İsmail Habip Sevük, İbrahim Alaattin Gövsa ve Hakkı Süha Gezgin’in yazılarından kısa kısa alıntılar yapmıştır.
3. Midhat Cemal’in Tahlil ve Tespitleri: Araştırmacımıza göre Mehmet Âkif’in şiirini en iyi anlayabilecek durumda bulunan ve en yakından takip eden zat, Midhat Cemal Kuntay’dır. Kendisi de iyi bir şair, romancı ve edebiyat tarihçisi olan Kuntay, bu değerlen­dirmeyi yapmaya ehil ve muktedir bir yazardır. Düzdağ, onun Mehmet Âkif adlı eserinde, şairimizin şiir ve sanatını da ele alarak değerlendirmelerde bulunduğunu söyler ve o değerlendirmelerden bazı parçalar aktarır.

Orhan Okay, Mehmet Âkif Bir Karakter Heykeli’nin Anatomisi adlı eserini, Önsöz’den son­ra,

M. Âkif’in Resmî Biyografisi,

Karakteri,

Tarihî ve Siyasî Şahsiyeti,

Edebî Hayatı ve Sanatı,

Safahat,

Cemiyet Meseleleri Karşısında,

İslâm İdeali,

Kader ve İrade Meselesi Karşısında,

Destan ve Hamaset Şairi Âkif,

Dinî Lirizm yahut Duanın Şiiri,

başlıklarını taşıyan bölümlere ayırmıştır^[12]. Bunların arasında konumuzla ilgili olanı, “Edebî Hayatı ve Sanatı” adını taşıyan bölümdür. Orhan Okay, Mehmet Âkif’in ilk şiir ki­tabı Safahat'ı otuz yedi yaşındayken bastırdığını söyler. Bu kitabına 1908 - 1911yılları arasında yazdığı 44 şiirini almıştır. Eşref Edip’in, Mehmet Âkif için yazdığı hacimli kita­bında bir gün onun ağzından şu sözleri işittiğini aktarır:

“Gençlik devrinde idi. Gazeliyata dair çok şiirler yazdım. Müteaddit defterler doldurdum. Bir aralık bunların birini kaybettim. Buna çok yandım yakıldım. Fakat bilahare şiirimi iç­timaî mevzulara tahsis edince o defterin kaybolmasına hiç acımadım. Diğer defterle­rimi de kendi elimle imha ettim. Neşretmediğim şiirler pek çoktur”^[13]. Nitekim Ertuğrul Düzdağ, Safahat’ın yeni basımına “Safahat Dışında Kalmış Şiirlerinden Bazıları” başlığı altında yaklaşık 2000 mısra civarında tutan o manzumelerinden bir kısmını ilave etmiş­tir. Bu örneklerden Mehmet Âkif’in 1904 yılından hayli önce şiirler yazdığı ve o şiirlerin Ziya Paşa, Muallim Naci ve Abdülhak Hamit yolunda eski tarz gazeliyat türünden man­zumeler olduğu anlaşılmaktadır.

Şiir/Sanatının Gelişmesi:

Okay, Mehmet Âkif’in şiirinin/sanatının gelişme çizgisini kabaca üç devreye ayırarak anlatır. Başta “Destûr” olmak üzere birinci devreye ait şiirlerinde aşk, tabiat ve bireysel temalar baskın bir şekilde öne çıkmıştır. 1900’lü yılların başlarından itibaren toplum­sal temalara doğru bir yönelme başlamıştır. Bu yönelme 1911 yılından itibaren Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin birinci devresinin sonuna kadar gittikçe artarak devam eder. Bu dönemde milletin yaşadığı olaylar da bu yönelmeyi kuşkusuz beslemiştir.

Halkalı Baytar Mektebi’ndeyken Ispartalı Hakkı’nın teşvikiyle Fransızca’yı öğrenen Âkif, Victor Hugo, Ernest Renan, Anatole France, Alfred de Musset, Lamartene, Roussesu, Sienkiewicz (Fransızca’sından), Alphonse Daudet, Emile Zola, Duma Fils’i severek okur. Bu okumalar onun başta Fransız olmak üzere Batı düşüncesini ve edebiyatını yakından tanımasının yolunu açar. Bu yoldan ilerleyerek romantizm ve realizm akımlarını tanır.

Okay, onun yerli sanatkârlarımızdan da okuduklarının listesini verir:

Süleyman Çelebi, Bakî, Nef’î, Nedim, Şeyhulislam Yahya, Şeyh Galip, Âkif Paşa, Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Recai zade Mahmut Ekrem, Osman Şems, Muallim Cûdî, Abdülhak Hamit, Eşref, Midhat Cemal ve Faruk Nafiz. Âkif Doğu’yu da ihmal etmemiş­tir: İbn-i Fariz, Feyzî- i Hindî, Nâbiga, Mütenebbî, Ebu Temmam, Buhturî, Muhteşem-i Keşânî, Ebû Firâs ve Muhammet İkbâl beğenerek okudukları arasındadır.

Araştırmacımız, Âkif’in realistliğini 1911 yılında Safahat adıyla neşrettiği daha ilk kitabı­nın adından başlayarak anlatır: “Yüz manasına gelen safha kelimesinin çoğulu olan bu isimle, hayatın çeşitli yüzlerini göstermek istiyordu. Yalnız bu isim bile onun edebiyat­taki realist görüşünü aksettirir”. Devamında Mehmet Âkif’in kendi şiirlerini değerlendir­diği üç şiirinden parçalar aktarır.

Birincisi, Safahat’ın manzum önsözü diyebileceğimiz,

“Bana sor sevgili kari sana ben söyleyeyim”

mısrasıyla başlayan şiirdir. Buna göre şiirde tasannu/yapaylık şairimizin gazeliyat ve Servet-i Fünun döneminde kalmış bir uğraşıdır. Artık şiir için yeni bir yol tutmak ge­rektiğini düşünür. “ O da gerçeği şiirle dile getirme yoludur” . Bu yeni şiirin hüneri ise “samimiyet”tir.

İkincisi, “Süleymaniye Kürsüsü”ndendir:

“Hayır, hayal ile yoktur benim alışverişim

Buna göre Âkif’in şiirinde hakikat uğruna, sözün “sanatkârane” olması feda edilebilir.

Üçüncüsü, “Asım”dandır. “Asım”da Köse İmam ile Âkif’i temsil eden Hocazade arasında şöyle bir konuşma geçer:

“Hangi bir fende teâli edebildin evlât

Hangi san’atta rüsûhun göze çarpar? Anlat!

Ulemâdan mı sayıldın, fukahâdan mı?

- Hayır!

Ya siyâsî mi nesin? Kendine bir meslek ayır!

-Şairim.

-Olmaz olaydın: O ne yüzler karası!

Bence dünyadâki işsizlerin en maskarası

-Affedersin onu!

-İmkânı yok etmem, ne demek!

Şi ’re meslek diye oğlum, verilir miydi emek?”^[14]

görüldüğü gibi Âkif, Köse İmam’ın dilinden şairlere, bu arada kendi şairliğine ciddi eleş­tiriler yöneltir.

Buna göre, az yukarıda şiirinin/sanatının gelişme çizgisinde gösterdiğimiz gibi, Âkif, şiire bireysel temalarla başlamış, toplumsal temalarla devam etmiş, sonunda tasavvuf rengi ağır basan yine bireysel temalı şiirlere dönmüştür. Bu dönüşlerin sebebi, kuşkusuz Osmanlı Devleti’nin içinden geçmekte olduğu tarihsel ve toplumsal çalkantılardır. Buna göre Âkif’in şiiri, yaşadığı dönemin tarihsel ve toplumsal olayların sadık bir aynasıdır.

Kâzım Yetiş, Mehmet Âkif'in Sanat - Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler adlı kitabını, Önsöz’den sonra iki bölüm halinde düzenlemiştir^[15]:

1. Bölüm: Sanat ve Edebiyat,
2. Bölüm: Devrin Meseleleri İçinde Âkif.

Başlığından da anlaşıldığı gibi Birinci Bölüm, konumuzla ilgilidir. Araştırmacı, bu bölü­mü kendi içinde şu başlıklar altında işlemiştir:

1. Edebiyat Anlayışı ve Sanattan Beklediği,
2. Muhayyileyi İşletme ve Konu Bulma,
3. Edebî Eserin Planı,
4. Edebî Eserde Tasvir,
5. Şiir Okuma,
6. İntikad - Tenkid,
7. Yabancı Dil ve Edebiyatlarla Türk Dili ve Edebiyatı Hakkındaki Görüşleri.

Yazar, Âkif’in edebiyat anlayışını anlatırken estetiğin ilk unsuru olan sanatkâra dair dü­şüncelerine, dağınık da olsa, yer yer temas etmiştir: “Sanatkâr, kendisinin değil cemiyetin malıdır. Mutlaka her cemiyette hastalıklar, hasta ruhlar vardır. Sanatkârın vazifesi iyiyi ve doğruyu bulmak ve cemiyeti bunların etrafında toplamaktır. Yoksa cemiyeti daha hasta hale getirmek değildir” (...) “Darılmasınlar, gücenmesinler ama sanatkârız diye meyda­na atılan birçoklarını biz âdî birer simsar bulduk! Âdî kaydını ilave ediyoruz; çünkü ekle­rini belli etmeyecek kadar maharet gösteremiyorlar” (...) “ Ona göre şâir veya sanatkâr, “Hüsran” şiirinde ifade ettiği gibi cemiyetin önünde giden ve ona yol gösteren, iman ve heyecan veren bir kimsedir. Bu şâir “ruh-i millîmizi” tatmin etmelidir. Bunun için de:

“- Hayır, hayal ile yoktur benim alışverişim;

İnan ki: her ne demişsem görüp de söylemişim”

diyebilmekte, kendisini ve şiirini gerçeğin acı yüzü ile karşı karşıya bırakmaktadır:

Şudur cihanda benim en çok beğendiğim meslek:

Sözüm odun gibi olsun; hakikat olsun tek!”

Araştırmacımız, estetik terminolojiyi kullanmamakla beraber, Mehmet Âkif’in bazı ma­kalelerinden yola çıkarak estetiğin diğer unsurlarına dair görüşlerinden de yer yer bah­setmiştir.

Fazıl Gökçek, Mehmet Âkif’in Şiir Dünyası adlı eserini, Önsöz ve Giriş’ten sonra üç bölüm halinde düzenlemiştir:

1. Mehmet Âkif’in Şiir Anlayışı,
2. Mehmet Âkif’in Şiirinde Muhteva,
3. Mehmet Âkif’in Şiirinde Şekil ve Üslup^[16].

İkinci ve üçüncü bölümler, konularının gerektirdiği birçok alt bölümlere ayrılmıştır. Gerek bölüm ve gerek alt bölüm başlıklarında sanat ve estetik kelimelere geçmemekle beraber, araştırmacımız, “Birinci Bölüm”de Mehmet Âkif’in şiir anlayışını anlatırken, es­tetiğin alanına giren konulardan da dolaylı olarak söz etmiştir. Bu sebeple biz de “Birinci Bölüm” üzerinde kısaca duracağız.

Fazıl Gökçek, şairimizin şiir anlayışını anlatmaya başlarken, şairin temel malzemesinin “dil” olduğundan bahisle, Mehmet Âkif’in dil hakkındaki görüşlerinden söz eder. O, şiir yazmaya başladığı yıllarda edebiyatımıza Servet-i Fünun’un dil anlayışı hâkimdir. Servet­i Fünuncular, Tanzimat’ın ilk döneminde İbrahim Şinasi’yle başlayan dilde sadeleşme hareketine ilgisiz kalmışlardır. Günlük hayatta Konuşulan dili aynen şiire yansıtmak ona bir estetik değer kazandıramayacağı gibi, toplumun konuşma dilinden kopuk yapay bir dilin de şiire bir sanat değeri kazandıramayacağı açıktır. Bu sebeple “konuşma dili ile yazı dili ve daha özel olarak şiir dili arasında” bir “denge” kurulması gerekir. Araştırmacımıza göre, “Âkif’in bu dengeye riayet eden şairlerden olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz”. Âkif, lisanı “tasfiye” edelim diyenler ile etmeyelim diyenlerden ikisine de karşı çıkarak şiirin “işlenmiş bir dil”le yazılabileceğini düşünür. Türkçenin “şîve-i millî”sinin hem Doğu, hem Batı’dan gelen yabancı dil unsurlarına karşı korunması ister.

Gökçek, Âkif’in, toplumcu şiir anlayışına sahip olduğunu söyler. Doğu’da, Batı’da kalıcı eserler vermiş sanatçıların eserleri incelenirse, her birinin yazdığı eserlerde “mutlaka bir gaye takip ettiği” görülür. Mehmet Âkif, edebiyat eserleri vasıtasıyla “toplumun ahlaken yükseltilmesi” gayesini tercih etmiştir. Araştırmacımız, onun edebiyat anlayışını anlatır­ken “tehzip” etmek, “irşad” etmek, “yerli” olmak, “fayda”cı olmak, “hakikat” ve “tabiat”a uygun olmak kelimelerini kullanır ve onun şiirlerinin hayalî değil, hakikî olduğunu kendi cümleleriyle aktarır: “Ben şiirde hayale dalmam. Ben âdî şeylerden bahsederim”.

Araştırmacımız, Mehmet Âkif’in sanat eserine dair görüşlerini anlatırken hem isabet­li alıntılar yapmış, hem de isabetli yorumlarda bulunmuştur: Onun “Şiirin ilhamı azdır. Şiir çalışmakla, uğraşmakla olur” cümlelerini, “Şiir sürekli üzerinde çalışmak gereken bir sanattır; ilhamla değil, işçilikle meydana gelir” cümleleriyle geliştirir. Devamında Âkif’in şiirin biçimine dair görüşlerine yer verir ve şairimizin hece karşısında aruz veznini tercih ettiğini söyler.

Sonuç

Mehmet Âkif Ersoy’un ölümünden itibaren zamanımıza gelinceye kadar hayatına, eser­lerine ve şahsiyetine dair pek çok eser yazılmıştır. Bu eserlerden bazılarında onun sanat, edebiyat ve diğer güzel sanat dallarına dair görüşlerine de yer yer temas edilmekle be­raber, hiçbirisinde estetiği bir bütün olarak ele alınmamıştır.

Biz bundan sonraki çalışmalarımızda onun ihmal edildiğini düşündüğümüz bu yönünü ele alacağız.

Kaynaklar:

Düzdağ, M. Ertuğrul, Mehmet Âkif Ersoy, Ankara 1988; T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara 2002.

Eşref Edip, Mehmet Âkif Hayatı, Eserleri ve 70 Muharririn Yazıları, Asar-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, İstanbul 1938.

Gökçek, Fazıl, Mehmet Âkif’in Şiir Dünyası, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005.

Karakoç, Sezai, Mehmet Âkif, İstanbul 1968; Diriliş Yayınları, İstanbul 1979.

Kuntay, Midhat Cemal, Mehmet Âkif, Semih Lûtfi Kitabevi, İstanbul 1939; Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1986.

Okay, Orhan, Bir Karakter Heykelinin Anatomisi, Akçağ Yayınları, Ankara 1989.

Ongun, Cemil Sena, Mehmet Âkif, Hayatı, Eserleri ve İdealleri, Tefeyyüz Kitabevi, İstanbul 1947.

Tansel, Fevziye Abdullah, Mehmet Âkif Ersoy, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1945; Mehmet Âkif Ersoy, Hayatı ve Eserleri, İrfan

Yayınevi İstanbul 1973.

Topçu, Nurettin, Mehmet Âkif, Hareket Yayınları, İstanbul 1970.

Yetiş, Kâzım, MehmetÂkif'in Sanat - Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler, Atatürk, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1992.