Van Türkiye’nin doğusunda. Kırgızistan Türkistan’ın doğusunda… Onun da doğusunda Issık Göl var.
2013’te Türkçenin 10. Uluslararası Şiir Şöleni Kırgızistan’da yapılmıştı. Açılışı ve ilk iki günü Bişkek’te geçen şölenin son günü Issık Göl’ün kıyısındaki Çolpan Ata’da geçirilmişti. Yer yüzünde gördüğümüz göl güzelliklerine böylece Issık Göl’ü da dâhil etmiştik. Ohri gibi küçük ve güzel göllerin yanında böylece büyük bir gölün güzelliğini müşahede fırsatımız olmuştu.
Van Gölü’nü görmüşlüğümüz hayli eskidir. Son olarak üç yıl önce Malazgirt’te düzenlediğimiz bilgi şöleni dönüşü bir kıyısında oturmuş, dostlarla çay içip sohbet etmiştik. 2021 Aralık ayı başında Van’da idik ve bu defa iki günümüz Van Üniversitesi’nin kurulduğu Van Gölü sahillerinde geçti. Zaman zaman kendimizi deniz kıyısında hissettik, sabah vaktinde karşı sahilleri görmekte zorlandık. Araya pek fazla fâsıla girmeden bu defa Kırgızistan’da Manas Üniversitesi’nin bir faaliyetine katılmak için gitmişken, Issık Göl’e kadar uzandık. Karlı yüce dağların ortasında masmavi ve berrak bir su kütlesi. Daha resmi zihnimden silinmemiş Van Gölü mü Issık Göle benzer, yoksa şimdi karşımda duran Issık Göl mü Van Gölü’ne?
Türkiye’nin en büyük gölünden bahsediyoruz. Yüzölçümü 3.713 km2 imiş. Bu yüzden halk “Van Denizi” diyor. Evliya Çelebi ise “Van Deryası”! Sadece büyük değil, yüksek bir göl: Rakım 1646 metre! Van Gölü’nde temizlik garantisi var: Dünyanın en büyük sodalı gölü imiş. Bu yüzden tek bir tür balık, inci kefali yetişirmiş. Göl çevresi karadan 430 km., gölün ortalama derinliği 171 metre, en derin yeri ise, 451 metre…
Gölün doğu kısmında dört ada var: Akdamar, Çarpanak, Adır ve Kuş. Van Gölü, Nemrut yanardağının patlaması sonucu, bölgedeki tektonik çöküntü sahasının önünün kesilmesiyle ortaya çıkan bir volkanik set gölü… Gölün su sıcaklığı soğuk zamanlarda kara sıcaklığından 5-6 derece fazla imiş. Göl hiçbir zaman tamamen donmuyor. Ancak sert kışlarda sahile yakın bazı bölgelerde don görülüyor.
Bulutlu bir günde Van Gölü sahilinde…
Van gölünden 4 bin kilometre doğuda bulunan Issık Göl de yüksek rakımlı bir göl: 1608 metre. Ortalama derinliği 270 metre, uzunluğu 182 kilometre ve genişliği 60 kilometre. Kıyılarının toplam uzunluğu 988 km, yüz ölçümü 6.236 km.
Rakamlara bakılırsa, Van daha yüksek rakımlı bir göl. Issık Göl daha derin, yüzölçümü de neredeyse Van Gölü’nün iki katı. Bu itibarla Issık Göl dünyanın en büyük göllerinden biri…Issık Göl de Van gölü gibi tektonik bir göl. Issık göl tuzlu, Van gölü sodalı. Issık gölde bir hayli balık çeşidi var. Gölün Bişkek’ten gelirken başlangıç kısmında Balıkçı köyü var. Burada enva-ı çeşit kurutulmuş-tütsülenmiş balık satılıyor.
Issık Göl “donmayan göl” olarak biliniyor. Issık “sıcak” demek; elbette sıcak göl donmaz! Yaz aylarında ortalama 22 derece olan su sıcaklığı kısa sürede düşüyor ve suya girme sezonu kısa sürüyor. Van Gölü’nde kışın en soğuk zamanlarında su sıcaklığı 4-5 dereceye kadar iniyor, yazın en sıcak mevsiminde ise 25 dereceye kadar yükseliyor. Haziran, temmuz, ağustos, hatta eylül suya girmek için müsait görünüyor.
Issık Göl’ün etrafında Tanrıdağı silsilesinden Kırgızistan’ın kuzey bölgesindeki Küngey Ala, Terskey Ala, Kızıl-Ompul ve İçke Tasma dağları sıralanır. Van gölünün etrafını ise, Süphan, Nemrut, Yıldız, Petek, Alacabük, Erek, Davutağa, Eserük, Aladağlar, Ziyaret, Tendürek dağları çepeçevre sarmış. Süphan dağı 4 bin metre yüksekliği ile Ağrı ve Cİlo’dan sonra Türkiye’nin en yüksek dağı. Erek dağı 3.200 m. ile ve Tendürek dağı da 3.154 m. İle ülkemizin hatırı sayılır dağlarından.
Van Gölü havzası nüfus bakımından Issık Gölle kıyaslanmayacak yoğunlukta. Issık Göl’ün etrafında, Çolpan Ata 10 bin nüfuslu bir kasaba, tabii yazın kalabalık hayli artıyor. “Karakol” ise gölün doğusunda 75 bin nüfuslu bir merkez. Van’ın merkez nüfusu 5 yüz binin üzerinde. Edremit, Erciş yüz binin üzerinde, Gevaş 20 bin civarında. Kıyı şehirlerinden Bitlis’e bağlı Tatvan 50 binin üzerinde, Ahlat, Adilcevaz 20 bin civarında. Bu bayağı bir nüfus demek. Tarihî geçmişleri itibarıyla Erciş ve Ahlat bilhassa mühim…
Ahlatın Anadolu’nun Müslümanlaşma-Türkleşme tarihindeki yeri bilhassa dikkate değer. Ahlat kabristanı, tarihi bugüne getiren taşlarla dolu. Erciş de Karakoyunluların merkezi. Ayrıca Ercişli Emrah da hikâyesi olan büyük âşıklarımızdan.
Isık göl civarı destanlara göre, “Türk”ün yaşadığı yerdir. Oğuznameler Yafes oğlu Türk için böyle bir yer tayini yaparlar. Kırgızların efsanevi tarihinde hususen de Manas destanında asıl Kırgız vatanı Issık Göl çevresidir.
Issık Göl, 1986’dan beri bütün dünyanın bildiği bir göldür. Çünkü ilk “Issık Göl Forumu” bu sene yapılmıştır. Dünyaca meşhur Kırgız yazarı Cengiz Aytmatov’un öncülük ettiği buluşmaya dünyanın birçok ülkesinden ünlü yazarlar katılmıştır.
Bu kadar lâfı neden ettik, bu kadar malûmatı neden sıraladık?
Böyle edebiyat ve kültür faaliyetlerini bir tabiat harikasıyla birleştirmek yapılagelen bir şey. Van Gölü neden böyle faaliyetlerle anılan bir tabiat harikası olmasın?
Van Gölü’nün fon teşkil ettiği edebiyat, kültür, sanat faaliyetleri düzenlemek ne kadar geç kalınmış olsa da güzel bir başlangıç olabilir.
Üniversite, belediye, valilik ve gönüllü kuruluşların işin içinde olduğu kapsamlı bir faaliyetler dizisi. Böylece Issık Göl’le Van Gölü’nün bağlantısı kurulur, iki tabiat harikası göl birlikte anılır.
Teklifimizdir:
“Van Gölü şiir buluşmaları.”
“Hikâyecilerimizin Van seferi.”
“Efsaneden, masaldan, destandan romana Van Gölü buluşmaları.”
“Şehir Tarihi Yazarları Kongresi.”
“Türkiye Azerbaycan İran edebiyatçıları Van Gölü buluşması.”
Issık Göle sırtımızı vermişiz, güneşli bir gün. Aladağlar arkada “biz de varız” diyor!
M. Enes Kala, Mehmet Karakaş, D. Mehmet Doğan, M. Kâzım Arıcan ve Mustafa Orçan.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.