D. Mehmet Doğan’ın Vefat Yıldönümünde Kırklara Karışan Hatıralar

Kendisiyle yetmişli yılların başında Hareket/Dergâh yayınlarında tanıştım. İlk yazılarımız Hareket dergisinde, ilk kitaplarımız Dergâh yayınları’ndan çıktı. Onun, Batılılaşma İhaneti,(1975) benim Tekkeler ve Zaviyeler.(1977)

Prof. Dr. Mustafa Kara

D. Mehmet Doğan tarafından 07. 08. 1978 tarihinde Ankara’da kurulan Türkiye Yazarlar Birliği Derneği’ne ne zaman üye oldum? Tam olarak hatırlamıyorum. Ancak kuruluşundan itibaren davet edildiğim faaliyetlerine bazen konuşmacı, bazan düzenleyici bazen dinleyici olarak katıldığımı,1990’lı yıllarda bir dönem Yönetim kurulu üyeliği görevi verildiğini hatırlıyorum.  Birlik’teki arkadaşlarımızın yarım yüzyıla yaklaşan bir zaman dilimi içinde istikrarlı olarak yürüttükleri faaliyetlerden biri de tertiplenen sempozyumlar/bilgi şölenleridir. Çok farklı konularda değişik şehir ve ülkelerde gerçekleştirilen sözkonusu etkinlikler bu gün de devam etmektedir. Türkçenin Uluslararası Şiir Şöleninin 1. si 1992 yılında Bursa’da gerçekleştirilmişti. Doğan’ın o gece otelde, yeni yeni alıştığı bilgisayarda tebliğine son şeklini verirken yaşadığı heyecanın bizzat şahidiyim.

Burada size Türkiye Yazarlar Birliği’nin tertiplediği ilk sempozyumla ilgili bazı hatıralarımı kısaca takdim etmeye çalışacağım, sonra sözü bugüne getireceğim.

Birliğin kurulduğu günlerde bizim cenahta konuşulmaya başlanan konulardan biri de Hicrî 1400’ün, bir diğer ifade ile Hicrî XV. asrın yaklaşması sebebiyle “neler yapabiliriz?” sorusu ile ilgili idi. Yeni bir yüzyıl, yeni bir müceddit, yeni bir hamle.. Taze bir umut.. Tarih belli:  1 Muharrem 1400, yani 21 Kasım 1979

Kitap ve dergi yayınlayanlar, üniversitede özellikle tarih bölümlerinde görevli olanlar, kültür kuruluşlarına emek verenler sözkonusu soru ile az veya çok ilgileniyorlardı. Nitekim bugünden düne doğru bakılınca 1980 ve takip eden yıllarda  bir çok faaliyet yapılmış, dergiler özel sayılar çıkarırken  asra ithaf edilen eserler yayınlanmış, İslâm dünyasının meseleleri bu vesileyle yeniden ele alınıp, farklı açılardan enine boyuna tartışılmıştır.  Mesela, Samiha Ayverdi’nin Hicri 1400 için kaleme aldığı kitap Kölelikten Efendiliğe ismini taşıyor.  Hekimoğlu İsmail’in Müslüman ve Para adlı kitabının alt başlığı şöyle: Hicrî 15. Asır İçin. Bendenizin Necmeddin Kübra’dan tercüme ettiğim Tasavvufî Hayat isimli eserin ilk sayfasında yayınevinin düştüğü şöyle bir  not vardır: “Hicrî 1400’ün manevî değerine…”

Suriye’li Fethi Yeken’in 1981 de basılan ve on sene sonra Türkçesi yayınlanan eserinin adı ise şöyle: Hicrî 14. Asırda Beynelmilel Tuzaklar Karşısında İslâm Alemi.

Diyanet ve Nesil dergilerinin  Hicret özel sayılarını hatırlıyorum/saklıyorum.

Yazarlar Birliği de, sözkonusu etkinlikler çerçevesinde  “Hicrî On Beşinci Asrı Kutlama Toplantısı” başlığıyla 29 Mayıs 1982 Cumartesi günü Ankara’da Odalar Birliği Konferans salonunda İlmî Seminer tertiplemişti.  Muhsin Mete kardeşim telefonla arayarak bir tebliğ ile katılmamı teklif ettiler. Eyvellah dedim. O günlerde meşgul olduğum konuyu biraz daha geliştirerek sundum. Aynı metin ufak değişikliklerle 1985 tarihinde yayınlanan Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi’ isimli eserinde yer aldı.

Burada sempozyum kelimesinin kullanılmadığına dikkatinizi çekmek isterim. Bu tip toplantılara ne ad verelim, panel mi, seminer mi,  sempozyum mu?. Yoksa bu yabancı kelimeler yerine daha yerli bir kelime mi bulalım sorusu o gün bugün sorulmaktadır. Birliğin çıkardığı broşürün başlığında “toplantı” kelimesi var, aynı sayfada “ilmi seminer” ifadesi de var. Zamanla sempozyum yerine bilgi şöleninde veya tartışmalı ilmî toplantı’da karar kılanlar da oldu.

TYB’nin tertiplediği –bildiğim kadarıyla- ilk sempozyum bu olduğu gibi benim de tebliğ ile katıldığım ilk akademik toplantı budur.

Oturum başkanları, tebliğ sahipleri ve tebliğ başlıklarını elimizdeki efemeradan sıralayalım. Vefat edenleri rahmetle yaşayanları hürmetle analım:

1.Oturum

Başkanlar: Yavuz Bülent Bakiler-H.Rıdvan Çongur

Şerafeddin Gölcük (Doç. Dr.) Erzurum İslâmî İlimler Fak. Öğretim Üyesi

Kur’ân-ı Kerim’de Hicret

Ahmet Debbağoğlu (Dr. İstanbul İ.T.İ.A. Öğretim Ü.)

Hz. Peygamber’in İktisatla İlgili Hadisleri

Süleyman Hayri Bolay (Doç. Dr. A.Ü. İlahiyat F. Öğretim Ü.)

Yabancılaşma Karşısında İslâm

Ahmet Gürtaş (Diyanet İşleri Başkan Yrd.)

15. Hicrî Asrın Başında  Türkiye’de Din Eğitiminin Durumu ve Geleceği

2. Oturum

Başkan Prof. Dr. Şaban Karataş

Erol Güngör (Prof. Dr. İ.Ü. Edebiyat Fak. Öğretim Ü.)

15. Hicrî Asrın Başında Türkiye’de Gelişmekte Olan Tasavvuf Hareketi

Mustafa Kara (Bursa Yüksek İslâm Enstitüsü Öğretim Ü[1].)

Tasavvuf Tarihinde Hicretin Yeri ve Tasavvuf Eğitiminde Seyahatin Değeri

Ahmet Kabaklı (Yazar, Türk Edebiyatı Vakfı Başkanı)

Ahmet Cevdet Paşa’da Hicret

D. Mehmet Doğan (Yazarlar Birliği Genel Başkanı)

15. Hicret Asrında Yazarın Sorumluluğu

Mehmet Hatiboğlu (Prof. Dr. A.Ü. İlahiyat Fak. Öğretim Ü.)

15. Hicrî Asırda Oryantalizmin Hedefleri

Tertip Heyeti

M. Cemal  Çiftçigüzeli (Genel  Başk. Yard.)

Necmeddin Turinay (Genel Sekreter)

Muhsin Demirel (Mali sekreter)

Diyanet İşleri Başkanı Tayyar Altıkulaç ve Merkez Bankası Başkanı Osman Şıklar’ın başarı dileklerini ifade eden telgrafların okunmasından sonra Doğan’ın yaptığı  açış konuşmasının son cümlesi şöyle idi: “Sözü kıymetli konuşmacılarımızın tebliğlerine bırakma konusunda fazla gecikmek istemiyorum. Bu toplantı onların ilmî gayretlerinin sonucudur. Hepsine huzurlarınızda teşekkür ediyorum. Sözlerimi şu anda Afganistan’da Filistin’de veya dünyanın neresinde olursa olsun cihad üzre olan müslümanlara Allah’ın yardım etmesini dileyerek bitiriyorum”

Kimler Vardı?

Sempozyuma dinleyici olarak Ankara’dan birçok insanın/bürokratın/üniversite öğrencilerinin katıldığını, salonun dolu olduğunu söyleyebilirim. Tebliğ sahipleri, oturum başkanları ve Yönetim kurulu üyelerinin dışında kimler gelmişti diye bir soru sorulursa fotoğraflara bakarak birkaç isim verebilirim: Beşir Ayvazoğlu, İhsan Sezal, Mustafa Ruhi Şirin, Mehmet Çınarlı, Hulusi Kılıç. Rıfkı Kaymaz ise  Bakır üzerine Hat ve Tezhip Sergisi” açtı.

Tebliğ başlıklarında görüldüğü gibi alanımla ilgili olan tek tebliğ, Erol Güngör’e ait. Erol Güngör o günlerde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde sosyal psikoloji alanında en genç ve istikbal vadeden en meşhur profesörlerinden biri idi. 1981 yılında neşrettiği  İslâm’ın Bugünkü Meseleleri isimli eseriyle konu üzerinde düşünmek isteyenlere geniş bir ufuk ve bazı konularda tartışma alanı açmıştı. O günlerde ise üzerinde çalıştığı konu Tasavvufun Bugünkü Meseleleri idi. YÖK’ün kurulmasıyla birlikte Selçuk Üniversitesi Rektörlüğüne atanan Güngör,  ne yazık ki kısa bir müddet sonra vefat edecektir. (24 Nisan 1983) Tebliği de sözkonusu kitabın sonunda yer alacaktır.

Sempozyum başladığında tebliğlerin özetleri elimizde idi. Güngör, Özet’e şöyle başlıyordu: “ Bu tebliğ İslâm tasavvufu hakkında sosyolojik açıdan yapılan bir araştırmanın son bölümünü teşkil etmektedir. Araştırmanın esas tezi şudur: Tasavvuf hareketleri, tarihte ya çok dünyevî bir hayatın yarattığı huzursuzluklara karşı manevi ihtiyaçların şiddetle hissedildiği zamanlarda yahut bir dinin çok şekilci bir manzara kazanması üzerine onu spritüel kaynaklarına çekme maksadıyla gelişmektedir. İslâm tasavvufu bu genel şemanın özel bir halini teşkil eder”

Sempozyuma sunular tebliğler daha sonra Arapça ve İngilizce özetleriyle, fotoğraf ve değişik  hüsn-i hat örnekleriyle  süslenerek  İsmet Keten’in kapak kompozisyonu ile yüz küsür sayfalık bir kitap olarak basılmıştır. (1983) Erol  Güngör’ün  ayrıca İstanbul’da yayınlanan Millet gazetesinde 1 Haziran 1982 tarihinde “Yeni Bir Anlayış” başlığıyla  bir değerlendirme yazısı çıkmıştır. Ahmet Kabaklı’nın sempozyumla ilgili yazısı ise 5 Temmuz 1982 tarihli Tercüman gazetesinde yayınlanmıştır.

Doğan ile dostluğumuz kırk yıl devam etti. Bazan Bursa’da, bazan İstanbul’da bazan Ankara’da buluştuk. Bazan birlikte Taceddin Dergâhını bazan Hafız’ın, Firdevsî’nin kabrini ziyaret ettik. Mehmet Doğan ile katıldığım son Bilgi Şöleni ise Ahmet Hamdi Tanpınar’la ilgili idi ve 14-15 Ocak 2022 tarihinde Yıldırım Belediyesi ile Türkiye Yazarlar Birliği’nin Bursa’da tertiplediği toplantıda oldu. Tebliğimin başlığı şöyle idi:  : “Bursa’da Zaman”ın Dervişleri Yahut Cemâlî Celâlî Tecelliler Bildiriler Yahya Aydın’ın editörlüğünde basıldı.

Merhum dostumuz ise tebliğine Tanpınar’ın, ömrünün son günlerinde tamamladığı anlaşılan mısraları ile başlamıştı. Biz de onunla, o hüzün dolu mısralarla sona doğru yaklaşalım. (Doğan’ın, ülkemizde  katıldığı son sempozyum  bu mu yoksa?)

SELÂM OLSUN

Selâm olsun bizden güzel dünyaya

Bahçelerde hâlâ güller açar mı?

Selâm olsun sonsuz güneşe, aya

Işıklar, gölgeler suda oynar mı?

Hepsi güzeldi kar, tipi, fırtına

Günlerin geçişi ardı ardına.

Hasretiz bir kanat şakırtısına

Mavi gökte kuşlar yine uçar mı?

Uzak, çok uzağız şimdi ışıktan,

Çocuk sesinden, gül ve sarmaşıktan,

Dönmeyen gemiler olduk açıktan,

Adımızı soran, arayan var mı?...

 *

Bir 10 Temmuz Günü

10 Temmuz tarihi bizim için önemlidir. Çünkü ikimizin de fikir ve düşünce dünyasını  etkileyen Nurettin Topçu’nun âlem-i cemâle intikal ettiği gündür. Önceki yıllarda konu ile ilgili birçok programa beraber katılmış, tebliğ sunmuştuk. Pandeminin olduğu günlerdi. Toplantıların açık mekânlarda yapılması isteniyordu. 10 Temmuz 2020 tarihinde Topçu Hoca’yı anmak için bu sefer Bursa’da Yıldırım Beyazıt türbesinin avlusunda yaptığımız panelle Hoca’mızı anmıştık. Üçüncü kişi Mehmet Fatih Birgül idi. “Yıldırımın Huzurunda” isimli hikâyesini baştan sona okumuştum. Editörlüğünü yaptığım ve Yıldırım Belediye’sinin bastırdığı “Yıldırımın Huzurunda” isimli eseri imzalayarak kendilerine takdim etmiştim.

10 Temmuz 2025 ise Hoca’mızın vefatının 50. yılı. Kimbilir neler düşünüyordu bu yıl için? Ama arkadaşları her konuda olduğu gibi bu konuda da gereğini yapıyorlar. 10 Temmuz 2025 günü Topçu hakkında AYA Vakfı’nda konuşmak üzere Üsküdar’a intikal ettiğimde Dergâh yayınlarında bir sürpriz beni bekliyordu: Hoca’nın bütün makaleleri krolonojik bir sıralama ile iki büyük cilt halinde basılmıştı: Tarih Sırasına Göre Bütün Yazıları.  Hüzün ve sevinç bir aradaydı. Ne demiş erenler: Celâl içre cemâl vardır.

Son not:

2023 yılının Kasım-Aralık aylarında  “Buhara’dan İpek’e[2] Mehmet Akif 150 Yaşında”  ismiyle  Buhara, Baku, Kosova, Makedonya, Burdur ve Ankara’da toplantılar  yapıldı.  Mehmet Doğan Buhara’ya gitmeden önce bendenizi aradı ve bu güzel yolculuğa davet etti.  Bursa dışında, İzmir’de idim. Teşekkür ettim, özür beyan ettim. “Mustafa’cığım bu fırsat kaçmaz” dedi.  Evet, gerçekten büyük bir fırsatı kaçırdım. Nereden bilebilirdim ki yarım asırlık bir dostluğun Buhara-İpek hattında son sohbetlerini  ve son celselerini yaşayacağımı..

İkinci teklifini yaptı. “TYB’nin kuruluşunun 45. yılında ilk 45 üye ile Ankara’da sohbet proğramları yapıyoruz. En kısa zamanda sizi de bekliyoruz”. Bu teklife itiraz edemem dedim anlaştık. Gününü tesbit edip bana bildirecekti.

Bir noktada daha anlaştık “Üstad benim imzalı kitaplar koleksiyonumda bazı  kitaplarınız eksik” dedim. Tamam dedi Ankara’da önümüzdeki ay buluştuğumuz zaman o imza işini de hallederiz. Son telefon görüşmemiz de bu oldu. İmzalı kitaplar da şimdilik kaldı.

Son konuşma Akif ile ilgili:

Akif ile ilgili son konuşmasını  Ankara Hacettepe Üniversitesi’nde yaparken hastalandı. Rektör beyin teklifi ile hemen hastahaneye kaldırıldı. Hastalığı da Akif’in hastalığı: Karaçiğer.

Akif’in vefat günü olan 27 Aralıkta hastahaneye yattı. 11 Ağustos 2024 te âlem-i cemale intikal eyledi. Yıllarca Mehmet Akif  ve İstiklâl Marşı toplantıları yaptığı Taceddin Dergâhı hâmuşânesinde sırlandı.

Vefatına Tarih

Okur Mehmet Doğan

Yazar Mehmet Doğan

Kalem çıktı dedi dedi:

“MERHUM MEHMED DOĞAN”  1446

Evvel giden ahbaba rahmet olsun erenler!