Elmalılı Hamdi Yazır salt mealci değildir

Cumhuriyet Türkiyesinde örtülmek istenen âlimlerden, kanaat önderlerinden biri de şüphesiz Elmalılı Hamdi Yazır. En azından bu haberi okuyanların, bir kez bile olsa, ömürlerinde Kur’an merkezli meal-tefsir çalışmalarında tesadüf ettiği bir mukim-i sabit Elmalılı. Kurân meali ile Rabbimizin kelamını Türkçe işitmemize vesile olan Elmalılı, devrindekilerin kahir ekseriyeti gibi Abdülhamit muhalifi. İttihat Terakki’nin ilim şubesinden. “Şeriata ve memleketin geleneklerine uygun” bir meşruiyet isteklisi. Abdülhamit’in ha’l edilmesi fetvasını verenlerden. İstiklal Mahkemesinde yargılanmasından sonra inzivaya çekilenler arasında. Ama inzivada eser vermeye devam eden bir muazzep.

Hatta torunu Ömer Faruk Topbaş, dedesinin inziva zamanında pencereden bile bakmadığını söyler. Bunu öğrenince, şunu düşündüm bir an: Bu pencereden bile bakmamak Abdülhamit’in hal edilmesi sırasında hissettiklerini anlama cehdi mi? Sonuçta kendisi de bir hal’ sonucu siyasal, sosyal yaşamdan derdest edilmiş bir isim.

Elmalılı, fıkıh ve tabiat bilimleri arasında da metodik irtibatlar kurmuş

Elmalılı üzerine Türkçede pek çok yüksek lisans ve doktora tezi ya da kitap hükmünde makaleler mevcut. Bunlara Klasik Yayınları tarafından bir yenisi daha eklendi. Cüneyd Köksal ve Murat Kaya, II. Meşrutiyet sonrası dergileri titizlikle tarayarak Elmalılı’nın dinî makalelerin yanında felsefe, siyaset ve hukuk sahalarındaki makalelerini de derleyerek bir eser meydan getirmişler: Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Makaleler.

Makalelerin ilki Meşrutiyet’in ilanının hemen akabinde Beyanü’l-Hak’ta yayımlanmış. 1909-1910 arası Elmalılı için bir üretim dönemi. Sırasıyla makaleler Beyanü’l-Hak, Sebilürreşad, Ceride-i İlmiye, Tesisat, İkdam ve Tasvir-i Efkar’da yayımlanmış. İlk makaleler siyasi içerikli. Cumhuriyet döneminde ise fıkhî ve felsefî makaleler yazmış. “Ulum-ı İslamiye”, “Siyaset-i Medine”, “İslamiyet’le Medeniyet-i Cedide Birleşebilir mi?”, “İslamiyet ve Hilafet ve Meşihat-ı İslamiye”, “31 Mart”, “Donanma İanesi Zekat Yerine Geçer mi?”, “Diplomaside Diyanet Manevraları”, “Müslümanlık Mani’-i Terakki Değil, Zamin-i Terakkidir”, “Seferilik Bahsi” makale başlıklarından bazıları. Salt makale başlıkları bile Elmalılı’nın zihinsel haritası için bize çok şeyler söyleyebilecek kıratta.

Makalelerde Elmalılı, insanı merkeze almış. Ona göre tabiat bilimleri azametin görülmesi için bir vesiledir. İrade ve ilim kavramları arasındaki muhkem bağa atıfta bulunmuş. Ona göre, biraz da fıkıhçı olması hasebiyle, fıkıh insanın ilahi nizamla modern çağın icabatına uygun yaşamasını sağlayacak bir bilgidir. Elmalılı, fıkıh ve tabiat bilimleri arasında da metodik irtibatlar kurmuş.

Devrinin önemli kıraatlerinden olan terakki mefhumuna önce lugavi yaklaşan Hamdi Yazır, terakkiyi izafi bir gerçeklik olarak görür. Ona göre terakki, “….mazideki kıymetlerden istigna değil, onları tadilat ve keşfiyyat-ı cedide ile daha mütekamil kıymetlere” ulaştırmaktır.

Elmalılı’nın Kuran meali ile buluşan her dimağ ve kalp için makaleler, Kur’an hadiminin kıraatına biraz daha yakın gelmek adına hayırlı birer vesile. Biri çıksa ve makalelerle Hak Dini Kur’an Dili’ni birlikte okusa, biz de intibalarından yararlansak? Bence bu hepimizin ödevi olsun, öncelikle de benim.

Zeki Dursun

www.dunyabizim.com