İlk matbaamızda hangi kitaplar basılmıştı?

Vankulu Lugatinin ilk sayfası

Vankulu Lugati ile beraber toplamda 17 kitap bastırmış

1727 yılında padişah 3. Ahmed’den aldığı ferman ve şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi’den aldığı fetvalar ile çalışmalarına başlayan İbrahim Müteferrika, matbaasını Yavuz Selim semtinde kurmuş ve yaklaşık iki yıl süren çalışmalarının ardından 1729 yılında ilk kitabı olan Vankulu Lugati’ni neşretmiş. Bu tarihten itibaren, vefat ettiği 1745 tarihine kadar Vankulu Lugati ile beraber toplamda 17 kitap bastırmış.

Basılan kitapların isimleri, yazarları ve basım tarihleri ise sırasıyla şöyledir;

2- Hacı Halife [Katip çelebi]. Tühfet ül-kibar fi esfar il-bihar, 1141 [1729]

3- Krusinski, Judasz Tadeusz, Tarih-i seyyah der bayan-i zuhur-i Agvaniyan ve-inhidam-i devlet-i Safeviyan, 1 Sefer 1142 [26 ağustos 1729]

4- Tarih ül-Hind il-Garbi el-müsemma bi-Hadis-i nev. 1142 [1729].

5- Ibn Arabşah, Ahmad ibn Muhammed, Tarih-i Timur Gurkan : li-Nazmizade Efendi. 1142 [1730].

6- Holdermann, Jean Baptiste Daniel, Grammaire turque, ou, Méthode courte & facile pour apprendre la langue turque : avec un receuil des noms, des verbes, & des manières de parler les plus nécessaires a sçavoir [sic], avec plussieurs dialogues familiers. 1730.

7- Ibn Zunbul, Ahmad ibn `Ali, Tarih-i Misr al-cadid : Tarih-i Misr al-kadim / li-Su heyli Efendi. 1142 [1730].

8- Nazmizade, Murtaza, Gülşen-i hulefa. 1143 [1731].

9- Ibrahim Müteferrika, Usul ul-hikem fi nizam il-umen. 1144 [1731]

10- Ibrahim Müteferrika, Füyuzat-i miknatisiye. 1144 [1731].

11- Hacı Halife [Katip Çelebi]. Cihan-numa 1145 [1732].

12- Hacı Halife [Katip Çelebi]. Takvim üt-tevarih . 1146 [1733].

13- Na'ima, Mustafa, Tarih-i Naima. 1147 [1734].

14- Bosnavî, Ömer. Ahval-i gazevat der diyar-i Bosna, 1154 [1741]

15- Küçükçelebizade, Asim, Tarih-i Çelebizade Efendi, [1741].

16- Râsit, Mehmet, Tarih-i Rasid. 1741

17- Su’uri, Hasan, Farhang-i Su`uri va al-musammat bi-naval al-fuzala va lisan al-ajam : Hasan Su`uri.1155 [1742].

Cihannüma'dan bir sayfa

Dinî kitapları basmasının yasak olduğu bu matbaada Müteferrika, görüleceği üzere ilim ve tarih ağırlıklı bir “yayın politikası” izlemiş. Müteferrika tarafından kurulan bu matbaa ve basım yapma imtiyazı, vefatından sonra kendisinin yetiştirdiği Rumeli kadısı İbrahim Efendi ile Anadolu kadılarından Abdullah Efendi’ye verilmiştir. Fakat bu ikilinin de erken vefatı nedeniyle, kendi dönemlerinde sadece Vankulu Lugati’nin tekrar baskısı yapılabilmiş.

Müteferrika Matbaası ve dolayısıyla kitab tab etme imtiyazı, bu isimlerden sonra Raşid Efendi’ye verilmiş, Raşid Efendi’nin himayesinde basılan 6 kitaptan sonra, 1797 senesinde 3. Selim tarafından açılan Mühendishane-i Berri Hümayun’a devredilmiş, burada daha çok mühendishane’de okutulacak kitapları tab’etmiş.

Mehmet Erken yazdı

www.dunyabizim.com