1900 yılında Kazan'ın kuzeybatısında Eski Ücüm'de doğan Reşid Rahmeti Arat, 1964 yılında İstanbul'da vefat etti. İlk tahsilini doğduğu yerde tamamladıktan sonra rüşdiyeyi bitirdi. Rusya'da ihtilâl olunca zorla lise son sınıftan alınarak askeri okulda eğitildi, ardından da cepheye gönderildi. 1919'da yaralı olarak Mançurya'nın Harbin şehrine nakledildi. Orada, Kazan Türkleri Derneği'nde birçok sosyal faaliyetlerde bulundu ve çeşitli dergilerin yayımına katıldı. Burada liseyi bitirdikten sonra Berlin'e geçti, Felsefe Fakültesi'ne kaydoldu ve Türkoloji derslerine başladı. Üniversiteyi bitirdikten sonra akademik çalışmalarına Almanya'da devam etti. Berlin'deki Türk talebe derneklerinde aktif görevlerde bulundu.
Türkiye'deki üniversite reformu üzerine 1933'te Maarif Vekâleti tarafından Türkiye'ye davet edildi ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne profesör oldu. Türk Tarih Kurumu üyeliği ve 1940-1950 yılları arasında Türkiyat Enstitüsü müdürlüğünü yaptı.
Nazik Hoca bakın neler söylüyor hocası hakkında...
Reşid Rahmeti Arat, Nazik Erik Hoca’nın üniversitede Türk Dili derslerine girer. Okulun ilk yılından itibaren hocası ile birçok çalışmalar yapan Nazik Hoca bakın neler söylüyor, hocası hakkında: “Reşid Rahmeti Arat aslen Kazanlı'ydı. Ülkesinin kurtulmasını, yükselmesini isteyen, büyük bir milliyetçi ve idealist bir insandı. O zamanlar daha yeni dikkati çeken Uygurca, Uygur medeniyeti ve Orta Asya şiveleri üzerinde çalışmalar yapmış değerli bir bilim adamıydı. Uygurca'nın dünya çapında tek bileni idi. Almanlar, Almanya'ya yerleşmesini çok istemişler ama O Türk çocuklarına bir şeyler öğretmeyi tercih etmişti.”
Nazik Hoca ile çalışmalar...
Birinci sınıfta Nazik Hoca, “Doğudaki Türk boylarının Anadolu'daki yerleşim yerlerini tespit etmek” konulu bir seminer verirken, Isparta ağzından söz eder, en sonunda Isparta ağzından örnekler verir. “ Cevüzü garga dikti. Kızılcık gendi bitti. Tarla buban malı mı?” Sınıf gülmeye başlar, hocada tebessüm eder. Ertesi gün Nazik Hoca’yı çağırır ve “ Seminerdeki sunumun devamını ister misiniz?” diye sorar. Kabul eden Nazik Hoca haftanın üç günü hocası ile birlikte çalışmaya başlar. Çalışmaya konuyla ilgili malzeme toplamak maksadıyla Isparta'ya giden Nazik Hoca, halk edebiyatı numuneleri toplar. Günün belirli saatlerinde bir araya gelen ikili, dilin fonetiği üzerinde çalışmalar yapar. O dönem ses kayıt cihazları olmadığı için Nazik Hoca telaffuz eder, Rahmeti Arat beynine işler. Böylece Isparta ağzı üzerine ince bir çalışmaya girişirler.
Rahmeti Arat, Nazik Hoca’nın Almanya'ya gitmesini, çalışmalarını orada sürdürmesini ister fakat II. Dünya Savaşı’nın çıkması bu rüyanın gerçekleşmesini engeller. Almanya'dan bir uzman getirtmek isteseler de başarılı olamazlar. Bütün bu olumsuzluklara rağmen çalışmalarına devam ederler. Rahmeti Arat, Nazik Hoca’nın dil konusunda ilerlemesini istemiş, bu konuda onun en büyük destekçisi olmuştur. Üç yıl birlikte çalışmalarına rağmen hedeflerine ulaşamazlar ama Nazik Hoca, “Ona çok şey borçluyum. Hocalığımın temellerini atan odur.” diyerek onun hayatındaki yerini anlatır.
Arat Hoca’nın nadide eserleri
Türkçe'nin, hem tarihî lehçelerini hem de bugünkü şivelerini en iyi bilen Ord. Prof. Dr. Reşid Rahmeti Arat, Türkiye'de mukayeseli Türkoloji araştırmalarının kurulup yerleşmesinde öncülük etmiştir. Türk ilim hayatında önemli bir yeri olanİslâm Ansiklopedisi'nin, tercüme ve telif yoluyla neşredilmesine büyük emek sarf etmiş, ömrünün son yıllarında ise yakın arkadaşlarıyla birlikte Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü'nü kurmuş ve kitaplarını bu enstitüye bağışlamıştır.
Alanında birçok eserler veren Reşid Rahmeti Arat'ın en büyük çalışmalarından biri, Kutadgu Bilig'i günümüz Türkçesine çevirmesidir. Günümüzde kullanılmakta olan en kapsamlı Kutadgu Bilig çalışması, hâlen onun imzasını taşımaktadır. Kutadgu Bilig'den sonra Atebetü'l-Hakâyık’ı da yayıma hazırlamıştır.
Türk Dili ve Türk Lehçeleri Bilgini olarak ismini tarih sayfalarına yazdıran Reşid Rahmeti Arat'ın bugün ölüm yıldönümü. Bir davaya gönül vermiş büyüklerimizi birkaç cümle ile anlatmak elbette ki mümkün değil. Sadece bu güzel insanı hatırlamak, hatırlatmak adına birkaç cümle yazmaya çalıştım. Bu vesileyle ebediyete intikal eden tüm büyüklerimize Allah'tan rahmet diliyor, en azından bugün dualarımızda bu büyük insana yer açmamız gerektiğine inanıyorum...
Şakir Gönülce yazdı
Dünya Bizim
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.