Gümrükönü Yazıları - 5

Adapazarı’nda 1934 Yılı Aile Lakapları

Adı Sevim Türkoğlu.

Sevim hanımefendi örnek bir Adapazarlı. Nereden mi anlıyoruz bunu?

Hayır işleriyle, vakıflarla uğraşmasının yanında büyük bir hayra daha imza atmış durumda.

Nasıl mı? Bir şehrin hafızasının kazanılması için büyük bir çaba, gayret içerisinde de ondan.

Sevim hanımefendi, soyadı/lâkap bağlamında milat olan bir tarihte, 1934 yılında Adapazarı’nda doğmuş. Hacıberberler ailesinin kızı. Güzel ve şirin bir ilçenin, 25.000 nüfuslu Adapazarı’nın mutlu mu mutlu hanelerinden birinde dünyaya gözünü açmış. O tarihte herkes, her aile ‘lâkapları’yla bilinir, anılır, çağrılırmış. Zira o günkü Nüfus Hüviyet Cüzdanı, ‘aile ismi, yani lâkap ve şöhreti’ bölümüyle başlarmış.

LAKAPLAR ‘OUT’, SOYADLARI ‘İN’

Yüzünü ‘Batı’ya dönen; takvim, ölçü, alfabe, giyim-kuşam gibi günlük hayatını etkileyen alanlarla, anayasa ve yasalarını ‘Batı’ya göre ayarlayan genç Türkiye Cumhuriyeti, -bugün yaygın kullanılan deyimle - bir bakıma ‘AB’ye uyum yasaları’ çerçevesinde, yeni yeni yasalar yürürlüğe koymuş. TBMM, 21 Haziran 1934 tarihinde ‘soyadı’ kanununu çıkartarak ‘Doğu’nun kast sistemini hatırlatan, bir tür feodal yapıyı ayakta tutan, zâdegan sınıfının (zâde Farsça’da ‘oğlu’ anlamına gelmektedir) güçlü argümanlarından  ‘lâkapları’da kaldırıp çöpe atmış.

Mustafa Kemâl’e genç Türk Cumhuriyeti’nin ‘atası’ anlamında ‘Atatürk’ soyadı verilmiş bir başka yasayla. On yıllık bir sürede on yedi milyon Türk vatandaşı Türkçe sözlüğü kapmış, on binlerce kelime arasından adının arkasına bir ‘eş’ seçmiş kendine; ‘kara’ olmuş, ‘uzun’ olmuş, ‘güler’ olmuş; ‘hızlı’ olmuş, ‘yavaş’ olmuş, ‘Türk’ olmuş, ‘eskiler’ out, ‘yeniler’ in olmuş.

AFA’YI HERKES BİLMİŞ DE AHMET FAİK ABASIYANIK’I BİLEN KALMAMIŞ

Günler günleri, aylar ayları, yıllar yılları kovalamış; aradan üç çeyrek asırdan fazla zaman geçmiş, Balkanlardan Karadeniz’e, İç Anadolu’dan Güney Doğu’ya, ‘Akova diye bir ova, Adapazarı diye bir şehir var, taşı toprağı altın, haydi oraya’ diye bir duyuru varmış gibi binler, on binler yüz binler ‘Ada’ya koşmuş, yetmiş beş senede ‘Ada’nın nüfusu tam on altı kat artarak 400.000’lere ulaşmış. Orhan Camiinin 1326’da, Ağa Camii’nin 1734’te, Tozlu Camiinin 1837’de inşa edildiği şehir, birden kalabalıklaşınca ‘dünü’ bilmez olmuş kalabalıklar; ‘AFA’yı herkes  bilmiş ama bunun 1935-45 arası on yıl Adapazarı Belediye Başkanlığı yapan Abasızların (Abasıyanıkların) Veteriner oğlu Ahmet Faik Abasıyanık’ın adının kısaltılmışı olduğunu bilene rastlanmaz olmuş. Sipahizade Hamit Beyle (Mensucat Santralın kurucusu) Adembeyzade İbrahim Beyin (1902-04 yılları arasında Adapazarı Belediye Başkanlığı Boşnak İbrahim Begoviç) ve on üç arkadaşının bir araya gelerek 1913 yılında kurduğu, Türk/İslam tarihinin ilk özel bankası olan ‘Adapazarı İslam Ticaret Bankası’ndan söz ettiğinizde, Adalılar sanki masal dinler gibi karşılar olmuşlar.

SEVİM TÜRKOĞLU’NDAN ADAPAZARI’NA HAFIZA YENİLEMESİ

İşte tam da bu sıralarda, herkesin ‘her şeyi biliyorum’ zannına kapıldığı, Karaosmanların, Gubarizadelerin, Emin Muharremlerin, Sabit Efendilerin adını bile duymayanların ‘Adapazarı Belediye Başkanı’, ‘Sakarya Milletvekili’ seçildiği günler gelince, Hacıberberlerin kızı Sevim Türkoğlu Hanımefendi (Allah onu yetiştirenlerden razı olsun) örnek mi örnek, değerli mi değerli bir çalışmaya soyunmuş: ‘Soyadı Kanununu çıktığı 1934 yılında Adapazarı’ndaki Ailelerin Lâkapları’. Şehir kültürü ve şehir tarihi adına çok ama çok değerli olan bu çalışmada 260 ailenin lâkaplarını kayda geçirmiş. Alfabetik olarak Abasızlardan (Abasıyanıklar) başlamış, Zobarlarla (Özdilekler) bitirmiş. Hatırlayabildiği kadarıyla da o ailelerin bugünkü soyadlarını ve yaşayanlarının isimlerini de eklemiş. Yaptığı Adapazarı için bir tür ‘hafıza yenilemesi’.

M. HAMDİ GÜLER’İN DE KATKISI BÜYÜK

Bilenler bilir; Mehmet Hamdi Güler Bey, ‘iyi Adapazarlı’lardandır; belediye eski başkanlarından Emin Muharrem Güner’in kızından torunu, ATSO eski başkanlarından Müderriszade Uncu Abdülkadir Beyin (Güler) 1946 doğumlu oğlu, 1961-65 yılları Başbakan Yardımcısı / Maliye Bakanı Ekrem Alican beyin kayınbiraderi, ATSO meclis eski başkanıdır. Adapazarı halkı – aynı Sevim Türkoğlu’na olduğu gibi – ona da teşekkür borçludur; zira Sevim Hanımefendinin Ethem Bayraktar vasıtasıyla eline geçen çalışmasından beni haberdar eden, çalışmayı bana posta ile geçen, Sait Faik sokağının başındaki Tanyeri Kahvecisinde ‘Boşnak kahvesi eşliği’nde söz konusu lâkaplar ve bugünkü soyadlar hakkında tek tek, satır satır, büyük bir titizlik ve hassasiyetle bilgiler veren odur. Yalnız Sevim Hanımla Hamdi Beyin siz değerli okurlarımdan -iki istirhamını ve özürlerini- iletmek zorundayım: Her ikisi de derler ki, ‘bu çalışma iyi niyetli ama sınırlı ve eksik bir çalışmadır, mutlaka unutulan aileler veya lâkabı yazılıp da bugünkü soyadlarını hatırlayamadıklarımız vardır. Bunları değerli hemşerilerimizin de katkılarıyla zamanla tamamlamayı, genişletmeyi hedefliyoruz.’

ALAY MÜFTÜLERİ, ALTIN KUNDURALAR, ASKER HAFIZLAR

Abasızlar (soyadları Abasıyanık, (Raşit Abasıyanık, Oğuz Abasıyanık, Nilüfer Abasıyanık Dizer)), Abbaslar (soyadları Gülseven, Uzunçarşıdaki Gülseven Helva, Melih Gülseven), Acem Hakkılar, Aşçı Yaşarlar, Aşçı Hacı Mehmetler, Ahmet Samiler (soyadları Özgül (Özgül kolonyaları Saadet,Mediha,Doğan Özgül,), Akkadınlar, Aktarlar, Aktar Ahmetler, Aktar Osmanlar (soyadları Aktuna, (Ziya Aktuna, Zeki Aktuna)), Akyazılılar, Alay Müftüleri (soyadları Tuğcu, (Nihat, Namık ,Nazan Tuğcu,--Bekir,Bülent,Adnan Tuğcu)), Ali Agalar, Ali Aliler, Ali Askerler (Dara Bey, İstanbul’da yaşıyor), Ali Fehmiler (Nebahat ve Müberra Hanımlar), Altın Kunduralar, Ambarlılar, Amedağalar, Arabacılar, Arap Ahmetler, Arapzadeler (soyadları Adapazarlı, (Cevat, Reşat, Osman Adapazarlı, İstanbul’da yaşıyor)), Arapoğulları, Asker Hafızlar (soyadları Eren, Dr. Vahap Eren, İstanbul’da yaşıyor)), Atlı Mağazacılar, Avcılar, Ayakkabıcılar, Azimeler.

BAHRİYELİLER, BALZADELER, ÇEDİMLER, ÇÖMEZLER

Babacanlar, Bahriyeliler (soyadları Deniz, (Ömer-Yılmaz-Yavuz Deniz)), Balıklı Mağazacılar (soyadları Girişken, (Faruk-Safa-Erol Girişken)), Balzadeler (soyadları Baloğlu, (Şecaat Ceyda,Sibel Baloğlu,Erdem Alpay), Başıbozuklar, Başkatipler, Bekir Efendiler, Beykofçalılar (soyadları Sipahier, Av. Salih Sipahier), Bölü Tahirler, Börekçiler, Börtlüler, Burunsuzlar, Buruşlar. Cambaz Aliler, Camcılar(Faik efendi), Cercisler, Cerrahlar, Cıbırlar, Cin Aliler, Coplar, Çakır Hüseyinler, Çavuşlar, Çedimler (soyadları Çetin, (Edibe – Bahriye – Vahit Çetin)), Çıkrıkçılar, Çömezler (soyadları Saraçoğlu, (Semra, Sema, Selçuk Saraçoğlu)), Çömlekçiler.

DEMİRCİ ŞAKİRLER, DRAMALILAR, EMİN MUHARREMLER

Dedeler, Demirci Şakirler (soyadları Demiröz, (Tığcılar Mah. Muhtarı Mehmet Demiröz, TRT Eski Genel Müdürü Şenol Demiröz)), Dişçi Tevfikler (soyadları Dardağan, Hüsnü Dardağan), Diyarbekirliler (soyadları Özçiftçi, (Semih – Süha Özçiftçi)), Dok Memetler, Dombaladızdızlar, Dökümcüler, Dönmeler, Dörtköşeler, Dramalılar (soyadları Drama, Özdrama, Gürdrama, (Hilmi Özdrama, Selahattin – Sıtkı Gürdrama)), Ebeler, Ebülhüdalar, Eczacı Asımlar (soyadları Arca, Gönül Arca Toplar), Ekmekçi Bilaller (soyadları Ekmekçioğlu, Nurettin – Murat Ekmekçioğlu), Elbiseciler (soyadları Kolunsağ, Hamit-Vahit Kolunsağ), Emin Muharremler (soyadları Güner, (Nadir-Müfit Güner, Naciye Alican, Pakize Tuğcu, M. Hamdi Güler)), Enver Beyler, Eşref Ustalar, Etem Ağalar, Etem Ustalar, Eyüp Sabriler (soyadları Soysev (Nebahat-Semahat-Nezahat-Soysev)),, Eda Hanımlar, Edemezler, Etem Efendiler (soyadları Bayraktar (Semra, Hasan, Levent, Feyza-Ethem, Ergül Çokça, Betül Eşme, Ömer, Önder, Baran, Mustafa)

HACI BABALAR, HACI NUMANLAR, HAMAMCILAR, HOROZLULAR

Fırıncı İslamlar (soyadları Fırıncıoğlu, (Ömer-Nuran-Yıldız- Sevim –Hacer-Hamiyet Fırıncıoğlu)), Feyzullah Beyler (Raziye Hanım), Ganiler, Göbelekçiler, Gülsucular, Gevrenler, Hacı Babalar (soyadları Konuk, (Ziya-Zeki-Vecdet Konuk), Hacı Berberler (Sevim Türkoğlu), Hacı Beyler, Hacı Cumalar, Hacı Emiraliler, Hacı Emirhasanlar (soyadları Emiroğlu, (Av. Ahmet Muhip, Nezih Emiroğlu)), Hacı Etemler, Hacı Kadirler, Hacı Kuzular, Hacı Mıtışlar, Hacı Numanlar (soyadları Yöntem, (Mehmet, Muammer, Semiha Yöntem)), Hacı Raifler, Hacı Salihler, Hafız Hocalar, Hafız Saimler, Hafız Beytullahlar (soyadları Dericioğlu, (Lütfü, Fehmi, Necmi, Memnune, Haluk, Faruk Dericioğlu)), Hafız Nasrullahlar, Hafız Yusuflar (Filiz Hanım), Halamoğulları, Halis Efendiler, Hamamcılar (soyadları Yaman, (Mustafa, Lütfü, Ergun, Hüseyin Yaman)), Hamis Hanımlar, Hamit Beyler (Sipahizade Hamit Bey, fabrikatör, banka kurucusu), Hasan Cavitler (Behlül), Hasan Kaşifler, Hasinler, Hatipler (soyadları Okuyan, avukat Mecdi Okuyan ve ablası), Hazımlar, Helvacı Aliler, Hendekliler (soyadları Hendekli, (Türel, Tuncer, Sedat, Vedat Hendekli)), Hıfzılar (Ağa Cami karşısında bakkal Hıfzı), Hekimler, Horozlular (soyadları Horozlu, (Aydemir, Aydoğan Horozlu)).

KALIPÇILAR, KOLAĞALAR, KAZIM ŞAKİRLER, KÜÇÜK OSMANLAR

Ispartalı Hocalar (Makbule hocahanım), İmamlar, İsmail Ağalar(Temel Çeltik,Oya-Ozan Topluoğlu) Kabakçılar (Rezzan Bayraktar), Kabasakallar, Kahveci Hüseyinler, Kahveci Raşitler, Kalaycılar, Kaldırımcılar, Kalıpçılar (soyadları Fescioğlu, (Süleyman, Fadıl, Necati Fescioğlu)), Kamburlar, Kambulat Beyler, Kancır Hafızlar, Kancılar (Makbule Hanım), Kangallar (soyadları Kangal, (İbrahim, Nedret Kangal)), Kantarcılar, Kara Ahmetler, Karabaşlar, Karadikenler, Karakadılar, Karakazıklar, Kara Hüseyinler, Kara Osmanlar (M. Ünal Başoğlu, Ankara’da yaşıyor), Karapürçekliler (soyadları Karagülle, (Turan, Metin, Sabahat, Korhan Karagülle)), Karayüzbaşılar, Karslılar, Kasaplar, Kavaslar (soyadları Kavasoğlu, (Melih, Meliha Kavasoğlu)), Keçeciler, Kel Sülümanlar, Keremler (soyadları Keremoğlu, (İlker, Türker Keremoğlu)), Keremzadeler (soyadları Keremzade, (Necdet, Nedret, Münevver, Neşe, Nihat Keremzade)), Keşçiler, Kireççiler, Kırnişler, Kirliler, Kocabaşlar, Koçlar, Kolağalar (soyadları Kolağası, (Emine, Faik Kolağası)), Köseler, Kökçüler (soyadları Kökçü, (Edip, Lebip, İlhan, Murat Kökçü)), Karabacaklar (soyadları Karabacak, (Mehmet, Nevzat, Behzat, Nebahat Karabacak)), Kara İsmailler, Kazım Şakirler (soyadları Berköz, (Dr.Varlık ,Naşit, Cihat, Nejat ,Serdar Berköz)), Kudilliler, Kuşçu Berberler, Kuşçu Salimler, Küçük Osmanlar (soyadları Çakarel, (Faruk, Firuzan Çakarel)), Küllüler, Küpçüler (soyadları Küpçü, (Av. Adem, Cevat, Cavit Küpçü)), Kürt Hafızlar, Kütükçüler.

MANAVLAR, MEHMET CAVİTLER, NÜFUSCULAR, RENÇBERLER

Manavlar (soyadları Manav, (Kemalettin, Orhan Manav)), Mandalcılar, Mehmet Cavitler (Nuran, Zerrin, Binnur, Mambo Cavit’in oğlu Yaman), Mehmet Hocalar, Mehmet Kalfalar, Meserretçiler (soyadları Türkoğlu, Nuran, Zerrin, Şükran Türkoğlu), Mesçiler, Muhacir Hafızlar, Müftüler, Mühürcüler, Mütevelliler, Nafiz Beyler (Seniha Hanım), Nalbantlar, Nebollular, Nüfusçular (soyadları Bagana, (Cemil, Fadıl Bagana)), Otelciler, Otelci Mehmet Efendiler (Soğanpazarında Karasu Otelinin sahipleri), Ormancılar, Osman Çavuşlar, Palaçorlar, Pamuk Aliler (Dişçi Fahri Bey), Pamuk Osmanlar, Pırtıcılar (Arapzade Cevat beylerin eski lakabı), Postalcılar, Pulcu Tevfikler, Rençberler (soyadları Rençberoğlu, (Burhanettin, Alaattin, Oktay Rençberoğlu)), Rıfat Hocalar, Romanyalılar, Rüştiyeliler.

SAKALLILAR, SARI HASANLAR, SOFULAR, ŞUMNULULAR

Saatçiler, Sabit Efendiler, Sakallılar (soyadları Sakallıoğlu, (Mustafa, Sabri, Kenan, Hülya, Ayhan, Adnan, Mehmet, Levent, Ercüment Sakallıoğlu), Sakatçılar, Salepçiler, Salim Beyler, Samutlar, Sandalcılar, Saraçlar, Sarraflar, Sarı Hasanlar (soyadları Orhon, (Lütfü, Şükrü, Jale Necla Orhon)), Selatlar, Sertler, Seyfettin Ağalar, Seyit Efendiler, Sünnetçi Haliller, Sofular, Soğancılar, Sopalı Hocalar, Sümbül Hocalar, Süpürgeciler, Şafakçılar, Şahanlar, Şaklakçılar, Şefikler, Şehsenbiller, Şekerciler (Halit, Dürü, Nermin), Şemsi Beyler, Şerbetçiler, Şumnulular (soyadları Şumnu, (İbrahim Erdinç Şumnu, Prof.Dr.Şükrü Şumnu)).

UNCU ABDÜLKADİRLER, YAMUK ALİLER, ZOBARLAR

Tabaklar, Tahancılar, Takunyacılar, Tapıcılar, Taşçılar, Tellallar, Telgrafçılar, Tenekeciler, Terziler, Tornacılar, Torunlar, Tulumlar, Türbeliler, Uncu Abdülkadirler (soyadları Güler, (Naciye Alican, Pakize Tuğcu, Mehmet Hamdi Güler)), Uncu Muharremler (İkbal Kafadar Hanım), Vahit- Halis Efendiler (soyadları Kayaalp, (Ayhan, Ataman, Asuman Aymer  Hakman, Beyhan Secder,Hakan,Handan-Gürses- Atam, Sema Güler,Özhan Özkam,Gaye Yazıcıtunç, Abdullah Tiryaki ),Yağbasanlar, Yağcılar, Yeşilbaşlar, Yakup Beyler, Yamuk Aliler (Orhan Cami karşısındaki anahtarcı Ali, İlhan Küçük)), Yedikardeşler, Yenikomşular, Yörükler, Yunus Efendiler, Zağcılar, Ziya Ahmetler, Zobarlar (soyadları Özdilekler, ( Ahmet, TarıkÖzdilek), Melike Alican ) , Zor Hasanlar, Zühtüler (Hakkı Bey).

Fotoğraflar ve Altları

1-       Adembeyzade İbrahim Ocaklı ( Adp. Belediye Başkanı/1902-4)

2-       Diyarbekirlizade Ömer bey (Adp. Belediye Başkanı /1913-15)

3-       Emin Muharrem Güner (Adp. Belediye Başkanı /1916-17)

4-       Afifbeyzade Salih Yöntem (Adp. Belediye Başkanı/1918-19, 1924-25)

5-       Abasızzade Mehmet Faik Bey (Adp. Belediye Başkanı/1920-21)

6-       Emiroğlu Hacı Hasan Bey (Adp. Belediye Başkanı/1922-23)

7-       Abasızzade Ahmet Faik Bey (Adp. Belediye Başkanı/1935-45)

8-       Sipahizade Hamit Bey (Banka kuruucsu),

9-       Arapzade Cevay Adapazarlı (Banka kurucusu / İrfan Özdilek Arşivi)

10-   Abasızzade Sait Faik Abasıyanık

11-   Vodinalızade Hürrem Erman

12-   Gubarizade Lebip Kökçü

13-   Uncu Abdülkadir Güler (SATSO Eski Başkanı)

14-   Sakallızade Sabri Sakallıoğlu

15-   Çoğunlu Adapazarı eşrafından oluşan 1935 yılı Adapazarı Belediye Meclis üyeleri (Oğuz Abasıyanık Arşivi)

16-   Çoğunluğu Adapazarı eşrafından oluşan Tozlu Camii Külliyesi Mütevellisi, ceminin temel atma töreninde – 3.12.1954 (Tozlu Camii Arşivi)

17-   1930 yıllarında Adapazarı’nda bir eşraf evi: Sabit Efendi Konağı -1935 (Yahya Razi Tunalı arşivi)

1- Sipahizade Hamit Bey - İşadamı

2 - Arapzade Cevat Bey 1971 Ünal Taşöz'ün Nikahı ( İrfan Nişancı Arş.)

3 - Sait Faik

4 - Adapazarı Belediyesi 1935 Oğuz Abasıyanık Arşivi