'Bayan', resmi ideolojinin değerlerini bir şekilde temsil eden kadının adıydı bir bakıma; yıllarca öyle algılandı. Bayan, bir bakıma görünüşte modern, aynı zamanda da eril kamusal alanda bu alana özgü dilin de muti icracısıydı… “Bacı” gibi “bayan” ünvanlı kadın da cinsel varlığını örtbas etme kaygısı duyduğu izlenimini uyandırtırdı, lacivert tayyörleri, erkeksi duruşuyla.* Doğruyu sadece ben bilir ve size de bildirim, diye öne çıkan eli sopalı Cumhuriyet kadınıydı o ünvanın sahibi. Bazen bir konferans salonunda, bazen bir ilkokul ders kitabının sayfalarında karşınıza çıkardı.
Yukarıdan dayatılan formalarla ideal kadın varlığına sahip oldurulmayı benimsemeyenlerin hoşuna giden bir unvan değildi, bayan. Şimdilerde pazarcıların diline düşmüş haliyle bambaşka ifadeler kazanıyor olsa da… Sözün özü “bayan” sanki ulaşılmazlığı, resmiyeti yansıtan o eski “bayan” değil.
Buna karşılık eril niteliklerle kurulmuş kamusal alanda cinsel açıdan nötr olma şartını umursamadığını ifade eden kadınlık hali, giderek Musa Carullah’ın Müslüman kadınların saygınlığını vurgulayacak bir tonda kullandığı “hatun”un unvanını “bıçkın bir tonlama eşliğinde” gasp etmeye başladı.
Son bir yıl içinde Anadolu şehirlerine yaptığım yolculuklarda “Bayan” ünvanının çok güçlü bir vurguyla ve yaygın olarak kullanılması dikkatimi çekiyor. Mart ayı başlarında İlim Yayma Cemiyeti’nin davetiyle gittiğim Diyarbakır’da çarşıda pazarda dolaşırken, “bayan” ünvanının halk arasında daha bir benimsenmeyle kullanıldığı izlenimin edindim. Sadece lavabo ve mescit tabelalarında değil, “kadın” veya “hanım” sıfat ve ünvanının geçebileceği her yerde “bayan” seslenmesi karşınıza çıkıyor. Sokakta adres sorduğunuz insandan alış veriş yaptığınız esnafa, lokantadaki garsondan sohbet halkasına oturduğunuz mütedeyyin hanımlara, rahat bir kabulü var gibi görünüyor “bayan”ın. Mustafa Kemal’in icadı olan ünvan onca plastik olduğu halde nasıl bu denli kabul görüyor?
Diyarbakır günlerinde bu konuyu söyleşi ortamlarında dile getirdiğimde çarpıcı yorumlarla karşılaştım. Büyük acıların olgunlaştırdığı kadınlar birçok konuda olduğu gibi bu konuda da çarpıcı değerlendirmeler yaptılar. Ortak olarak dile getirilen açıklama, “bayan”ın laik kamusal alanla ilgili kadın varlığını işaret eden renksiz, nötr, özel bağlamlardan soyutlayan, akrabalık bildirmeyen, dolayısıyla sorumluluk da almadığı için sorunsuz olduğu kanısını uyandıran bir ünvan olduğuydu.
“Bayan” bir bakıma Cumhuriyet sonrası tüm kimlik ve kişilikleri aynı potada eriterek oluşturulmaya çalışılan ideal vatandaşın kadın tarafını yeniden tanımlıyor. Kadınlar için icat edilmiş bu ünvanın kullanımının bunca yaygınlaşmasına karşılık “bay”ın aynı ölçüde yaygınlaşmamış olması dikkate değer.
Yazının devamı için: http://www.dunyabulteni.net/yazar/cihan-aktas/19602/bayan-ikameli-kamusalimiz
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.