TDK sözlüğünde “hâfız”a “aptal” denildiğini bilen beri gelsin!
Yeni baskılarda yok elbette, fakat 1945’te basılan ilk Türkçe Sözlükte var!
Bu sözlük Cumhuriyetin ilk sözlüğü. Bu yüzden tariflerin ideolojik dozu yüksek. Belirli konularda hassasiyet var, bazı kelimelerin açıklamalarında tarafgirliği gizlemek ihtiyacı hissedilmiyor. Örneklerden biri “hâfız”.
1928’de Kur’an Kurslarının, 1930’da İmam Hatiplerin ve İlahiyat Fakültesinin kapıtılmasıyla din öğretiminin köküne kibrit suyu ekilmişti. 1930’da, 12 yaşından büyüklere sadece namaz sûrelerini ve dualarını öğretmekle sınırlı olarak mahdut sayıda Kur’an kursunun açılmasına müsade edilmiş. Bu kursların sayısının bir elin parmaklarını geçmediğini o dönemi yaşamış olanlar söylüyor.
Böyle bir dönemde, Devlet’in din karşıtı laikliği Dil Kurumu’nun sözlüğünde bütün dehşetiyle görünürleşiyordu. “Bayram, cennet, gazi, hadis, halife, hatmetmek, hicap, hoca...”vs. vs. Kelimelerinin tariflerine bakılırsa, ne söylemek istediğimiz gayet iyi anlaşılır. İşte “hâfız” da bu tür kelimelerden biri.
Hâfız kelimesinin karşısında şöyle bir açıklama yer alıyor: “1.Kur’an’ı ezberlemiş olan kimse. 2. Argo. Aptal.”
TDK sözlükçüleri dilimizde yaygın ve yerleşik bir anlamlandırmayı kayda geçirmiş olabilir mi? 1850’lerde yayınlanan William Redhouse Efendi’nin, Müntehabat-ı Lügat-i Osmaniye”sinden TDK sözlüğü ile aynı yıllarda yayınlanan İbrahim Alaaddin Gövsa’nın Yeni Talebe Lügati’ne kadar hiçbir sözlükte böyle bir karşılık yok.
Daha önce sözlükçülerin vermediği anlamı TDK sözlükçüleri neden verdi? Neden Cumhuriyet devrinin ilk resmî sözlüğünde böyle tezyif edici karşılık yer alıyor?
“İslamofobi” yeni değil... Bütün Avrupa tarihini bu kavram üzerinden okuyabiliriz. Haçlı seferleri islamofobinin en keskin tezahürlerinden biri idi. Yüzyıllarca haçlılarla savaşmış, Avrupa emperyalizmine sonuna kadar karşı durmuş Türkiye’deki kırılma noktası, “Lozan Konferansı” olarak bilinen “Yakınşark İşleri Konferansı”dır. Batılılar müslümanların son hükümran devletini, yani Osmanlı Devleti’ni bu konferansla ortadan kaldırdılar, mirasını da paylaştılar. Batının esas düşmanı müslümanlıktı, Lozan sonrası Türkiye batının islamofabisini içselleştirdi. “Bize dokunmayın, içeride sizin düşmanınızla biz uğraşırız” denildi. Lâdinî lâahlâkî kulüpler kuruldu.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuran tek parti, laiklik perdesi altında islâmla mücadeleyi iş edindi. İşte bu mücadele Dil Kurumu’nun ilk sözlüğünde böylece görünürleşti.
“Hafız”a aptal denildi. Neden? Hafızlık çok prestijli bir konumdaydı. Hoca olmak, din adamı olmak, âlim olmak hafızlıkla yakından ilişkiliydi. Hâfız Sami, Hâfız Burhan, Hâfız Saadetdin (Kaynak) gibi çok ünlü güzel sesli hâfızlar vardı. Dil Kurumu’nun sözlüğünde hoca için, “eskiden medresede yetişen, sarık saran, cüppe giyen din adamı” tanımlamasına yer verildi.
Bu tarife bakarsanız, bugün hoca olunamayacağın anlarsınız. Medrese, sarık, cüppe o zamanlar hep olumsuz, hatta menfur kavramlar...Hâfıza “aptal” denildiğinde aslında bir taşla birçok kuş vuruluyordu..
Peki, TDK hafıza aptal demeyi ne kadar sürdürdü?
Bazıları sanır ki, bir tarif yapıldı mı değişmez. Netekim TDK hâfıza ilk baskılarda sadece aptal dedi. 1983’teki 7. baskıda sadece “aptal”la yetinmedi, tarifi zenginleştirdi!
“Ahmak, aptal, bön.”
Tarifin bu kadar şiddetlendirilmesi,1980’lere giderken Dil Kurumu’nun yönetiminin nasıl bir ideolojik saplantı içinde olduğunu göstermektedir. O arada yayınlanan Mustafa Nihat Özün’ün sözlüğünde, Hayat Türk Sözlüğü’nde asla hâfıza aptal denilmedi.
Dil Kurumu 1980’de Devlet kurumu haline gelmesine ve arada bir çok sağcı-muhafazakâr iktidar gelip geçmesine rağmen, 1998’deki 9. baskıda da aynı açıklamaya yer verdi...
Ve nihayet, 2010’daki 11. baskıda hâfıza aptal denilmekten vazgeçildi...
1945’te yapılan yanlıştan 65 sene sonra dönüldü.
Elbette hâfıza aptal demeye devam eden sözlükler de var. Bunlardan birini yurt dışında önemli faaliyetlere imza atan bir devlet kurumu büyük bütçelerle yayınladı, dağıtıyor...
Gaflet mi, dalalet mi, ihanet mi...
Ben çözemedim!
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.