Yoksa bozulmayı tetikleyen bir yıkım manivelası mı? Hem o hem de bu. Yerine göre gelişmenin yerine göre de yıkımın aracıdır. Haktan koptuğunda yıkımın aracı beraber yürüdüğünde ve gittiğinde gelişme ve kalkınmanın dinamosudur. Hakla kuvvetin buluşması gibidir. Gelişme ritmik ve muttarid değildir. Bu nedenle de milletler arasında gelişmede ve medenileşmede dönüşüm ve nöbetleşme geçerlidir. Uygarlıklar arasında da böyledir. Buradan çıkan sonuçlardan birisi şudur: Gelişme sürgit ya da mustatil olmayıp dairevidir. Bu da dönüşüme açık olduğunu haber verir. Zaman zaman kendini tekrarlar.
Gelmiş geçmiş uygarlıklar arasında en kuvvetli uygarlık bizim uygarlığımız mıdır yoksa önceki uygarlıklardan bazıları bizi geçmiş olabilir mi? Eski uygarlıklar yere batırıldıkları ve yüzeyde çok az izleri kaldığı için giden ile gelen arasında tam bir mukayese yapamıyoruz. Lakin felaketin büyüklüğü ibret almaya sevk ediyor. Günümüzde bazı uygarlık bilimciler eski uygarlıkların bizim uygarlığımızdan daha güçlü olabileceğini varsayıyorlar. Kur'an buna ne diyor? Buna geçmeden önce, Arnold Toynbee gelmiş geçmiş 22 uygarlık sayıyor. Bu sayı istikra (tümevarım) yöntemiyle elde edilmiştir. Lakin sayıya girmeyen başka medeniyetler olamaz mı? Atlantis gibi kayıp uygarlıklardan da bahsedilmektedir. Eski kavimlere dair çöküntü/dekadans ve ihlak geleneği vardır. Rum suresi, 9'uncu ayet bize eski kavimlerin sayı ve güç bakımından Mekke müşriklerinden daha üstün olduklarını belirtmektedir. Mekke'nin kurak ve çöl iklimine karşı üstünlük ölçütlerinden birisi ekim dikim yapmaları yani tarımla meşgul olmalarıdır. Harem ehline buna mukabil ticari beceri verilmiştir. Şam ile Yemen arasındaki ticaret yolunun avantajını kullanmışlardır. Lakin üstünlük elbette bununla sınırlı değildir. Ayette imardan yani bayındırlıktan da bahsedilmektedir. Ad ve ikinci Ad olarak da ifade edilen Semud kavmi bu güçlü medeniyetlerden birisidir. Semud kavminin dışında günümüzde ABD de ikinci Ad (veya üçüncü) olarak tasvir edilmektedir. Kur'an nüzül dönemi itibarıyla Mekkeli müşrikleri uyarmak için onları önceki batık medeniyetlerle karşılaştırıyor. Kabil-i kıyas olmadıklarını da haber veriyor. Daha güçlü oldukları halde batmaktan kendilerini kurtaramıyorlar.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.