Hüseyin Yorulmaz: İsmiyle Müsemmâ (mı?)

Mahlas, yani müstear isim edebiyatımızın anahtar kavramlarından biridir. Her ne kadar “âriyet ata binilmez” diye bir atalar sözümüz varsa da, klasik şairlerimizin hemen hepsi âriyet (müstear, ödünç alınmış) ata binerek söz söylemişlerdir.

Ömer Faruk Akün, TDV İslâm Ansiklopedisi’ne yazdığı efsanevî “Divan Edebiyatı” maddesinde mahlas bahsine önemli bir yer ayırır. Akün bu maddede Divan şairlerinin mutlaka bir mahlas kullandığını, bunun kendi karakterlerini yansıttığı gibi gönlünde yaşayan özelliklerini de aksettirdiğini anlatır. Bazı şairler mahlasların karışmasını göz önünde bulundurarak kimsenin almayacağı isimler seçer. Meselâ “Fuzûlî” ve “Nâbî” böyledir. Akün Hocanın sözkonusu mahlasları kendi içerisinde kategorize ettiğini görüyoruz. Bazı mahlaslar Farsça nisbet ekiyle bir hâl ve vasfı ifade eder: Hayâlî, Emrî, Cevrî, Nâdirî… Psikolojik bir tutum ve vasfı aksettirenler: Neşâtî, Mâtemî, Fevrî, Şevkî… Kazanılmış bir meziyeti, itiyat haline gelmiş davranışı anlatanlar: Azmî, Niyâzî, Hamdî, Şükrî… Üstünlük iddiasında olanlar: Ulvî, Hâkânî, Kebîrî… Cennete ve İlâhî makama yakınlık hissedenler: Adnî, Behiştî, Hüdâyî, Riyâzî… Tabiattan alınma şairane mahlaslar: Şemsî, Nesîmî, Nebâtî, Bahrî… Bir mahviyet, kendini hor görme, düşkünlük ifade eden isimler: Aczî, Fânî, Garîbî, Firâkî… Bazı mahlaslardan o şairin hangi tarikate yakın olduğunu ve baba mesleğini de öğreniyoruz: Gülşenî, Askerî, Caferî, Mekkî… Sahip oldukları hüner ve sanatı taşıyanlar: Kâtibî, Nâyî, Na’tî, Tabîbî… Zevkine düşkün olanlar: Keyfî, Rindî, Mezâkî, Mestî… Bazısı kendi isminden gelir: Bâkî (Abdülbâkî), Mesîhî (Mesih)… Meziyeti ağır basan isimler: Nedîm, Sâlim, Âsım… Padişah ve şehzâdelerin de modaya uyduğunu görüyoruz: Selîmî (Yavuz), Muhibbî (Kanuni), Şâhî (Şehzâde Bayezid)… Çok az sayıda şair mahlas yerine kendi ismini kullanmış: Ahmed Paşa, Cem Sultan, Tâcizâde Cafer Çelebi, Şeyhülislâm Yahya vs.   

Devamı: https://www.sadeimge.com/2024/05/29/ismiyle-musemma-mi-huseyin-yorulmaz/