TDK’nin Buharı

“Uçuk” nedir, biliyor musunuz?
Siz bildiğinizi zannedin, ben de öyle sanırdım. Ta ki TDK’nin aşağıdaki tarifini görene kadar…
Meğer bu kelimenin bir de “buhar” karşılığı varmış.
Daha doğrusu TDK “buhar” kelimesini - Arapçadır diye - Türkçeden atıp yerine “uçuk” kelimesini koymak istemiş...
Gelgelelim TDK lügatlerine bakınca bu teşebbüsü anında öğrenmemiz zor…
Ben şahsen “buhar” kelimesinin TDK tarafından verilen “uçuk” karşılığını bu kelimenin Türkçe tarifinden anlayamadım.
Bereket versin ki TDK bu açıklamasının yanında “İng. vapor” kaydını düşmeyi de ihmal etmemiş.
Ama bir tuhaflık vardı: Bu “vapor” bizim bildiğimiz “vapur” değil miydi?
TDK lügatlerinde “vapur” var ama açıklaması “buhar” sız…
Mecbur kaldım, İngilizceden veya Fransızcadan Türkçeye kelime çeviren lügatlerde “vapor / vapeur” peşine düştüm. Sonunda bunun aslında “buhar, buğu” demek olduğunu gördüm.
Şimdi gelelim TDK’nin “uçuk” tarifine…

TDK, 1983 yılında çıkardığı Fizik Terimleri Sözlüğü’ndeki “uçuk” maddesini yine kendi Büyük Türkçe Sözlük sayfalarına şöyle aktarmış:

“uçuk İng. vapor
Sıcaklığını değiştirmeksizin, yalnızca basıncını artırarak sıvılaştırabilen bir uçunun durumu. Uçuk, dönüşül sıcaklık altında bulunan bir tür uçundur.”

Şimdi önce buradaki ifade hatasını düzeltelim.
Açıklamayı ve ifadeyi bozan kelime: “sıvılaştırabilen…”
İfade ve açıklamanın düzelmesi için bu kelime “sıvılaştırılabilen” şeklinde olmalı…
Bana göre ifadeyi bozan kısım böyle düzelir.
Ya vatandaşın kafasını bozan bu tuhaf açıklamayı nasıl düzelteceğiz?
***
TDK’nin yukarıdaki “uçuk” tarifindeki çaparızdan dudağı uçuklayanlar olabilir:
– Kardeşim, sen neyle uğraşıyorsun? Yahu, bizim bildiğimiz “uçuk” TDK’nin bu “uçuk” sözüne hiç benzemiyor. Nasıl bir Türkçe bu, ne anlatıyor? Bu “dönüşül, uçun” kelimeleri de ne demek? Sen önce bunlara baksana!
Tamam kardeşim; lütfen kızmayın, sakin olun!
Bakın, TDK’li büyükleriniz aklınıza takılan her şeyi sizin için kafa yorup uğraşarak çözmüşler, bunları da lügatlere yazmışlar.
Bu yazdıklarını, hizmette sınır tanımayıp size daha da kolaylık olsun diye İnternet sitelerine aktarmışlar.
Gir TDK sitesine, kafana takılan kelimeyi yaz, tıkla; hepsi bu…
Büyük Türkçe Sözlük diye bir şey var ki aman Allah!
Adamlar gecelerini gündüzlerine katıp çalışmışlar.
***
TDK’li büyüklerimizin bu lügati tanıtan şu sözlerine bir bakın:
“Büyük Türkçe Sözlük’te söz, deyim, terim ve ad olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır…
Büyük Türkçe Sözlük veri tabanı, Türk Dil Kurumunda yetmiş altı yılda yüzlerce kişinin bilgi birikimiyle, emekleri ve göz nuru ile yapılan çalışmalar sonucunda yayımlanan eserlerin Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın, Prof. Dr. Recep Toparlı, Dr. Yücel Dağlı ve Ş. Bilâl Çavuşoğlu tarafından bilgisayar ortamına aktarılması ve yazılımlaştırılmasıyla hazırlanmıştır.”
616.767 söz… Dile kolay… Demek ki burada yok yok…
***
Şimdii, neydi bakayım o sorduğunuz? Hah, tamam: dönüşül…
Bak şimdi Büyük Türkçe Sözlük’ü tıklıyorum, kelimeyi yazıyorum.
İşte size dönüşül:
“dönüşül  İng. critical  fizik, kimya:
Bir evre özelliği ya da yapı dönüşümünün etkilendiği değere ilişkin.”
Ve şimdi de uçun:
“uçun  İng. gas
Özdecikleri ya da öğecikleri erkince devinebilen ve bulunduğu oylumu tam olarak dolduran özdek halleri.”
Yaaa!
Şimdi nasılız, iyi miyiz?
İnsan, bilmediği bir kelimeyi öğrenince işte böyle rahatlar…
Ne oldu, ne diyorsunuz gene?
Anlamadınız mı? (Yahu, bunların hepsi düdük makarnası; akılları buhar olmuş sanki…)
Öz Türkçeden anlamıyorsanız ben size ne diyeyim daha?
O zaman alın size “uçun” un Fransızcası: gas, yani gaz…
Anladınız mı?
Ay inanmıyorum, anlamışlar!..
Öz Türkçesini anlamıyorlar, Fransızcasını anlıyorlar...
Fakat bu nasıl bir anlayış, anlamıyorum...
Yanılıyorsunuz, ey vatandaşlarım, anladığınızı sanıyorsunuz ama anlamıyorsunuz!
An-la-mı-yor-su-nuz!
Sizi gaza getiriyorlar…
Anlayın artık!
Not: “Buhar” kelimesinin “uçuk” karşılığı şimdi ne âlemde acaba, diye merak eden olabilir.
Buhar oldu…

30.05.2011