"Uçman" kelimesi, TDK'nın dil fabrikasında ilk îmâl ettiği yerli ve millî (!) sözlerden...
Bu acar kelime 1935'in Cep Kılavuzlarında "tayyâreci" yerine ikaame edilmiş.
(bk. Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu, s. 317)
Tayyâreci Fethi, Tayyâreci Vecîhî, Tayyâreci Mazlum, Tayyâreci Fehmi gibi daha yüzlerce kahraman Türk'ün künyesinde ilk isim...
İşte o ismi "tayyâre"siyle berâber düşürüp yok etmek için bu "uçman" uçurulmuş...
***
1935'te yapılıp çatılan bu "uçman" kelimesi daha sonraki yıllarda TDK lügatlerinden çıkarılmış.
Meselâ 1959 ve 1969 baskılarında pilot var; fakat "uçman" yok.
1945 baskısında da olmadığını tahmîn ediyorum.
"Pilot"lu TDK lügatlerine uzun yıllar alınmayan "uçman" -yine meçhul bir târihte, muhtemelen 1980'den sonraki yıllarda- geri dönmüş.
(Dönüşü muhteşem değil, çok sönük olmuş. Ama dönmüş.)
Yâni TDK 1935'te doğurduğu, sonra yuvasından attığı kelimeye bugün tekrar sâhip çıkıyor.
Daha doğrusu, "sâhip çıkıyormuş gibi" davranıyor.
Ama emînim ki öz Türkçecilerin bile çoğu, TDK lügatinde "uçman" diye bir kelimenin varlığından bîhaber.
Kullanılmayan, bilinmeyen bir kelime lügatte olsa ne yazar, zâten.
***
TDK "Güncel Türkçe Sözlük"te bugün "uçman" kelimesini "pilot"un Türkçesi olarak sunuyor.
Ama "yarım ağızla" mı desek, "gönülsüz" mü desek, bilmem.
Çünkü "uçman" kelimesinin ne olduğunu açıklamak için yalnızca "pilot" kelimesini kullanmış.
Yâni sizi "pilot" kelimesine yolluyor.
"Pilot" maddesinin târifinde ise "uçman" kelimesinin geçmediğini görüyorsunuz.
Ayrıca, TDK'nın "Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü"nde bulunan ve yarım sayfa yer tutan "pilot" maddesinin târiflerinde de "uçman" görünmüyor.
"Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu"nda ise TDK "pilot" diye bir madde başı yapmamış.
Demek ki "pilot" kelimesini orada "yabancı sözler"den saymamış.
***
Merâk ettiğim birkaç şey var:
1. Türkiye'de gelmiş geçmiş öz Türkçeciler -veyâ öyle görünenler- arasında "pilot"u benimsemeyip yerine "uçman" diyen bir tek kişi var mı? (Nurullah Ataç dâhil...)
2. "Tayyâre"nin düşürülüp yerine "uçak"ın konmasını Türkçe için bir kazanç sayanlardan herhangi biri "uçman" denmeyip yerine "pilot" demenin de Türkçe için büyük bir kayıp ve ayıp olduğunu yazmış veyâ söylemiş midir? Kim, nerede, nasıl?
3. "Tayyâre" yerine TDK tarafından ilk olarak uygun görülen ve ileri sürülen "uçku" kelimesinden on yıl sonra niçin vazgeçildiğini, önce "tayyâre meydanı" yerine uygun görülen ve ileri sürülen "uçak" kelimesinin on yıl sonra neden "tayyâre" karşılığında kullanıldığını îzâh eden bir dilci, etimolog vs. olmuş mudur? Bu îzahları, sâhipleriyle birlikte bildiren arkadaşlara bilhassa teşekkür ederim.
***
"Uçman"ı şu andan îtibâren sevip "pilot"u terk edecek olan has öz Türkçeci arkadaşlara bundan sonraki hayatlarında "pilot"suz uçuşlar diliyorum.
"Kökü, eki Türkçeye uygun türetilmişse niçin benimsemeyelim?" diyen öz Türkçecilerden şunu bekliyorum:
Mâdemki mesele kök ve ekin doğru olup olmamasından ibâret, o hâlde "öğretmen"i ne kadar kabul ettiyseniz "uçman"ı da o denli benimseyin!
Olmuyor, değil mi?
Kökmüş, ekmiş...
"Çelebi, böyle olur bizde de dilci dediğin..."
Kökmüş, ekmiş...
"Çelebi, böyle olur bizde de dilci dediğin..."
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.