Türkiye’de Büyükşehir Belediyelerinin Stratejik Planlarında Akıllı Şehirciliğin Yeri

Son yıllarda "akıllı şehir" kavramı araştırmacılar, işletmeler ve uygulayıcılar tarafından artan bir ilgi ile incelenmektedir. 1990'lı yılların başlarında araştırmacılar kentleşme sürecinde teknoloji, inovasyon ve küreselleşme üzerinde durarak akıllı şehir kavramını ilk kez kullanmıştır (Gibson vd., 1992). Özellikle 2008'de IBM, "Daha Akıllı Gezegen Projesi (Smarter Planet Project)" ile endüstrilerin, altyapıların, süreçlerin, şehirlerin ve tüm toplumların daha üretken, verimli ve duyarlı olmaları için bir yol göstererek, akıllı şehirciliğin önemini vurgulamış ve dünya çapında akıllı şehirciliğin ilgi görmesini sağlamıştır (Paroutis vd., 2014). Bu proje ile bu kavram büyümüş ve gelişmiştir ve sadece gelişmiş ülkeler değil aynı zamanda şehirleşme hızı önemli ölçüde daha hızlı olduğu için altyapı sorunlarıyla çok daha fazla karşı karşıya kalabilen gelişmekte olan ülkeler de akıllı şehir trendini takip etmek için birtakım pratik adımlar atmıştır (Yin vd., 2015).

Akıllı şehrin ne olduğuna yönelik tanımlar incelendiğinde, net ve kesin bir tanımının olmadığı görülmektedir (Akpınar, 2019). Akıllı şehirler, şehrin fiziksel ve sosyal formuyla ilgili kararların akışı açısından insanların ve malzemelerin hareketlerine ilişkin sürekli veri sağlayan, elde edilen bu verileri belirli bir amaca entegre ederek, sentezleyebilen ve bu yolla şehirlerdeki verimliliği, sürdürülebilirliği ve yaşam kalitesini iyileştirmeyi sağlayabilen şehirlerdir (Batty vd., 2022). Akıllı şehirciliğin uygulanmasıyla, fiziksel altyapı, bilgi teknolojisi altyapısı ve sosyal altyapıyı birbirine bağlayarak, ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan bugünün ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılaması sağlanır (Mohanty vd., 2016). Buna göre akıllı şehir olmak, aynı anda entegre, yaşanabilir ve sürdürülebilir şehir merkezleri geliştirmek için mevcut tüm teknoloji ve kaynakları akıllı ve koordineli bir şekilde kullanmaktır (Barrionuevo vd., 2012). Bu tanımlardan gelecek nesiller için kaynakların ve uygulamaların sürdürülebilirliğinin önemine vurgu yaparak geleceğe odaklanıldığının ve akıllı şehrin vatandaşlarının yaşam kalitesini iyileştirmek için şehrin fiziksel ve bilgi teknolojisi alt yapısının akıllı ve verimli bir şekilde birbirine bağlanarak entegre bir yaşam çözümü sunulduğunun çıkarımı yapılabilir (Al Nuaimi vd., 2015).

Alanyazında akıllı şehir olmak için farklı bileşenlerden bahsedilmektedir; akıllı insanlar (sosyal ve beşeri sermaye), akıllı yönetim (katılım), akıllı ekonomi (rekabet gücü), akıllı çevre (doğal kaynaklar), akıllı yaşam (yaşam kalitesi) ve akıllı ulaşım (ulaştırma ve bilgi ve iletişim teknolojileri) bunlardan bazılarıdır (Giffinger vd., 2007). Giffinger ve Gudrun (2010)'a göre akıllı insanlar; yeterlilik düzeyi, yaşam boyu öğrenme, sosyal ve etnik çoğulculuk, esneklik, yaratıcılık, kozmopolitlik/açık fikirlilik, kamusal yaşama katılım; akıllı yönetim, karar alma sürecine katılım, kamu ve sosyal hizmetler, şeffaf yönetim ve politik stratejiler; akıllı ekonomi; girişimcilik, verimlilik, işgücü piyasasının esnekliği, ticari marka, uluslararası yerleşiklik; akıllı ulaşım, bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısının mevcudiyeti, sürdürülebilir, yenilikçi ve güvenli ulaşım sistemleri, yerel ve uluslararası erişilebilirlik; akıllı çevre, doğal çevrenin korunması, çevresel kirlilikle başa çıkabilmek ve sürdürülebilir kaynak yönetimi; akıllı yaşam, sağlık koşulları, bireysel güvenlik, kültürel tesisler, konut kalitesi, eğitim tesisleri ve sosyal dayanışma unsurları ile nitelendirilmiştir. Bu bileşenler bir şehrin akıllılık düzeyini temsil etmekte ve her biri önemli bir akıllılık boyutu sunmaktadır. Bununla birlikte, her bir boyutun belirli yönlerinin birbiriyle bağlantılı olduğu ve bazı örtüşmelerin olabileceği de iddia edilmektedir (Dameri & Rosenthal-Sabroux, 2014). Akıllı şehir uygulamaları bu bileşenlerden birden fazlasıyla ilgili olabilir. Örneğin, bir toplu taşıma uygulaması hem akıllı ulaşım hem akıllı çevre hem de akıllı yaşam ile ilgili olabilmektedir (Dameri & Rosenthal-Sabroux, 2014).

Akıllı şehirler, akıllı şehir yönetim araçları olarak nesnelerin interneti (Zanella vd., 2014), büyük veri uygulamaları (Allam & Dhunny, 2019; Batty, 2013) ve bulut bilişimi (Massobrio vd., 2018) kullanabilmektedir.  Nesnelerin interneti (IoT), çok sayıda dijital cihazı internete bağlamak için görünmez ve yenilikçi bir çerçeve ortaya çıkarmayı amaçlayan devrim niteliğinde bir iletişim paradigması olarak karşımıza çıkmaktadır (Mehmood vd., 2017). Kentsel çevrelerde nüfus yoğunluğunun hızla artması nedeniyle, vatandaşların ihtiyaçlarının karşılanması için altyapı ve hizmetlere ihtiyaç duyulmaktadır. Buna göre nesnelerin interneti ile tüm cihazları birbirine bağlamak ve internet üzerinden aralarında iletişim kurmak mümkün olmakta ve akıllı şehirlerin ve altyapılarının güvenilirliğini, performansını ve güvenliğini arttırmak amaçlanmaktadır (Talari vd., 2017). Farklı kablosuz teknolojilerin son zamanlarda uyarlanması, internet teknolojisinin sunduğu tüm fırsatlardan yararlanarak nesnelerin internetini bir sonraki devrim niteliğinde teknoloji olarak konumlandırmaktadır (Hashem vd., 2016). Yani, nesnelerin interneti ile, akıllı şehir ortamında sorunsuz bir şekilde iletişim kurmak için platformlar arasında giderek daha uygun bir bilgi paylaşımı sağlanabilmektedir (Gubbi vd., 2013). Bununla birlikte, akıllı şehir ve büyük verinin kullanılması sektörler ve genel olarak ekonominin gelişimi için katkı sunacaktır (Lim vd., 2018). Bu dönüşüm ile akıllı şehir uygulamalarının öğrenme ilke ve gereksinimlerinin ortaya çıkması sağlanabilmektedir (Hashem vd., 2016). Şu anda küresel bilgi teknolojisi harcamalarında sadece %5'lik bir büyümeye karşılık yılda üretilen küresel veri miktarında %40'lık bir büyüme öngörülmektedir (Al Nuaimi vd., 2015). Bu durum büyük veri ile akıllı bir şehrin birçok yönü ve dolayısıyla insanların yaşamları üzerinde sahip olacağı yüksek etki göz önüne alındığında, birçok ülke açısından dünya çapında akıllı şehirlerin gelişimini ve sürdürülebilirliğini desteklemek için büyük verilerin kullanımının ne derece önemli olduğunu göstermektedir (Al Nuaimi vd., 2015).

Şehirdeki faaliyetlerin günlük yönetimi ve uzun vadeli kalkınma planlaması için örneğin akıllı şehirlerde, gerçek zamanlı konum, park yerlerinin doluluğu, trafik sıkışıklığı gibi bazı toplu taşıma bilgileri ve hava koşulları, hava kirliliği durumu, su kirliliği, enerji tüketimi gibi diğer veriler sürekli olarak toplanabilmektedir (Talari vd., 2017). Bunun yanısıra, bulut bilişim paradigması, donanım ve yazılım kaynaklarının internet üzerinden dağıtımını gerçekleştirir ve destekler (Suciu vd., 2013). Bulut bilişim, çoklu ve önemli faydaları nedeniyle, özellikle şehirler gibi karmaşık kuruluşların daha verimli çalışmasına, yeni fırsatlar sunmasına ve yeni iş modelleri oluşturmasına yardımcı olabilir (Kakderi vd., 2016). Akıllı şehirlerde bulut bilişim ve nesnelerin interneti vasıtasıyla  çok büyük ölçüde depolama kapasiteleri kullanılabilir, karmaşık hesaplamalar gerçekleştirilebilir, kaynakların dinamik olarak yeniden yapılandırılabilmesi sağlanabilir, örnek verilerle sistem düzeyinde kapsamlı analiz yapma yeteneği geliştirilebilir, kullanıcı dostu uygulamalar ve özelleştirilmiş portallar aracılığıyla nesnelerin internetindeki çeşitli nesnelere yüksek erişilebilirlik ve yüksek hızlı ağ ve olağanüstü durum kurtarma yeteneklerine sahip olunabilir (Fu vd., 2015).

Kamu kurumlarında stratejik planlama 1990'lı yıllarda ABD ve Avrupa'da popüler hale gelmiştir (Bryson vd., 2010). Türkiye'de de 2003 yılına gelindiğinde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile tüm kamu idareleri, belediyeler de dahil olmak üzere, stratejik plan hazırlamakla yükümlü tutulmuştur (Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 2003). Kanun, kamu idarelerinin amaç ve hedeflerini belirlerken Kalkınma Planları, Hükümet Programları ve Orta Vadeli Programlar gibi üst politika belgelerinde belirtilen önceliklere uygun olarak faaliyet göstermesini şart koşmaktadır. Bu bağlamda, On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) Şehirleşme bölümünde 683 numaralı politika paragrafında “Akıllı şehir stratejisinin hazırlanması, akıllı şehir projesinin ulusal katmanda önceliklendirilen alanlar ve kabiliyetler dikkate alınarak seçilmesi ve hayata geçirilmesi, akıllı şehir uygulamalarına yönelik yerli üretimin öncelikli olarak tercih edilmesi.” görevi tüm belediyelere verilmiştir. Bu nedenle de Büyükşehir Belediyeleri’nin (BB) akıllı şehircilik ile ilgili proje ve hedefler geliştirilmesi Üst Politikanın gerektirdiği bir zorunluluk haline gelmiştir.

Yine Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı “2020-2023 Ulusal Akıllı Kentler Stratejisi ve Eylem Planı” ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ise “2014-2023 Ulusal Akıllı Ulaşım Sistemleri Strateji Belgesi” hazırlayarak akıllı şehircilik ile ilgili önemli politika önerileri ve yönlendirmeleri yapmışlardır. Her iki planın da amacı hem kent yönetim hem de ulaşım stratejilerinde akıllı uygulamalara daha çok yer vererek vizyoner bir şehircilik anlayışını Türkiye’de tesis etmektir.

Türk kamu yönetiminde son dönemde yapılan reformlar stratejik yönetimin önemini artırmıştır (Barca ve Balcı, 2006). Sonuç olarak, tüm belediyeler, bütçelerine ve eylem planlarına dayanak oluşturan stratejik planlar geliştirmektedir. Bu stratejik planlama sürecinde belediyeler önemli gördüğü alanlarda amaç ve hedefler belirlemekte, bunları gerçekleştirmek için projeler, stratejiler geliştirmektedirler. Akıllı şehirciliğin bu planlama sürecinde ne derecede yer aldığını belirlemek ise bir stratejik öncelik olarak algılanıp algılanmadığını görmek açısından önemlidir. Mevcut çalışma akıllı şehirciliğin sürdürülebilirlik, verimlilik ve yaşam kalitesi bağlamında Türkiye’de akıllı şehirciliğin BB yönetimleri için stratejik bir öncelik olup olmadığını; akıllı şehirciliğin BB stratejilerinde ne derecede somutlaştırıldığının cevabını aramaktadır. Bununla birlikte, belediyeler bağlamında akıllı şehirler ile ilgili yapılan mevcut çalışmalarda genellikle tek bir şehir üzerinden belediyenin akıllı şehir göstergeleri ve buna göre mevcut stratejisine yönelik çıkarımların yapılabildiği görülmüştür (Bilici ve Babahanoğlu, 2019; Seçkiner-Bingöl, 2021; Sevim vd., 2019; Silik ve Özdemir-Akgül, 2021; Özışık-Yapıcı, 2022). Mevcut çalışma ise 30 büyükşehir belediyesinin akıllı şehir stratejilerine yönelik amaç, hedef, performans göstergesi ve faaliyet / projeleri üzerinden diğer şehirlerle karşılaştırma yaparak daha bütüncül bir çıkarım yapmaya olanak tanımaktadır. 

Yöntem

Çalışmada nitel veri analiz türlerinden içerik analizi kullanılmıştır. İçerik analizi, “metinlerden bağlamlarına ilişkin tekrarlanabilir ve geçerli çıkarımlar yapmak için bir araştırma tekniği” olarak tanımlanır (Krippendorff, 2004). Bilimsel bir araç olarak, araştırmacıların belirli bir olguyu daha iyi anlamalarına yardımcı olur. Krippendorff (2004)’a göre içerik analizinin bazı temel bileşenleri vardır; bunlar (i) veri kaynağı olarak metin, (ii) önceden belirlenmiş araştırma soruları, (iii) bir bağlam, (iv) analitik bir kurgu, (v) analistin araştırma sorularını cevaplarken yaptığı çıkarımlar ve (vi) doğrulama ve meşrulaştırmadır.

Çalışmamızda veri kaynağımız Türkiye’deki 30 Büyükşehir Belediyesinin stratejik plan metinleri olmuştur. Araştırma amacımız ise Büyükşehir Belediyelerinin gelecek vizyonlarını belirlediği amaç, hedef, performans göstergeleri, faaliyet ve projelerinde “akıllı şehir” uygulamalarına ne kadar yer verdiklerini tespit etmektir. Böylelikle araştırma sorularımıza yanıt aranmıştır: Türkiye’de akıllı şehircilik Büyükşehir yönetimleri için stratejik bir öncelik midir? Akıllı şehircilik Büyükşehir stratejilerinde ne kadar somutlaşmıştır?

Bir Büyükşehir Belediyesinin pek çok alanda stratejik amaç ve hedefleri bulunmaktadır, bu çalışmada ise bağlam akıllı şehircilik uygulamaları ve bununla ilgili hedefler, projeler, faaliyetler ve göstergeler ile kısıtlı tutulmuştur. Seçici bir şekilde “akıllı şehir”, “akıllı kent”, “akıllı proje” ya da “akıllı uygulama” ifadeleri metinlerde aranmış ve sonuçlar aşağıdaki şekilde sunulmuştur. Öncelikle “akıllı” kelime sıklığı (frekansı) verilerek plan genelindeki akıllı şehircilik vurgusunun düzeyi ortaya konmuştur (Tablo 1). Belirli kelimelerin sıklıklarını saymak, sonuçların herhangi bir anlamlı çıkarıma atıfta bulunacağını garanti etmez (Krippendorff, 2004). Kavramların/kelimelerin tek başına incelenmesi, yazarların bakış açısı hakkında yeterli bilgi sağlamadığı için bunların cümle, paragraf gibi daha geniş metinlerde incelemek gerekmektedir. Bu anlamda stratejik planların Amaç ve Hedefler bölümlerindeki akıllı şehircilik ile ilgili kısımlara odaklanılmıştır. Büyükşehir Belediyeleri’nin 5 senelik amaçları, hedefleri incelenmiş ve buralarda akıllı şehircilikle ilgili olanlar listelenmiştir. Hedeflerin altında da performans göstergeleri ve proje ve faaliyetler de ele alınmıştır. Daha sonra ise 30 Büyükşehir’in genel anlamda hangi tür akıllı şehircilik projelerini ele aldığı özetlenmiştir.

Bilindiği üzere, stratejik planlama 4 ana başlık altında toparlanmaktadır. Bunlardan en üst ve genel olanı stratejik vizyon ve misyonla uyumlu amaçları oluşturmaktadır. T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın Belediyeler için Stratejik Planlama Rehberi’ne (2019) göre her bir amacın altında iki ila beş hedef belirtilmektedir. Daha sonra ise hedef kartları hazırlanarak bu hedefleri ölçmek için gerekli olan performans göstergeleri ve gerçekleştirilecek faaliyet ve projeler belirlenmektedir. Bu çalışmada stratejik plan metinleri değerlendirilirken bu 4 başlık dikkate alınmıştır. Bunlarda yer alan akıllı şehircilik stratejileri derlenerek değerlendirilmiştir.

Sonuçlar

Aşağıdaki tabloda içerik analizinin sonuçları paylaşılmaktadır. Her bir BB’nin stratejik planında “akıllı” kavramının hangi sıklıkla geçtiği ve 4 farklı boyutta (amaç, hedef, performans göstergesi, faaliyet / projeler) hangi stratejiler ile ele alındığı özetlenmektedir.

Tablo 1 Büyükşehir Belediyeleri’nin stratejik planlarındaki akıllı şehir vurgusu ve stratejiler.

* A: Amaç; H: Hedef; PG: Performans Göstergesi; F/P: Faaliyet / Proje

** BB’lerin stratejik planları T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın linkte belirtilen (http://www.sp.gov.tr/tr/stratejik-plan/g/be/kurum/Belediyeler) web-sitesinden indirilmiştir.

Değerlendirmeler ve Çıkarımlar

Yapılan içerik analizi sonucuna göre BB’lerin stratejik planlarında akıllı şehirciliğin toplam 96 kere konu edildiği belirlenmiştir. Bunların 6’sı amaç düzeyinde, 24’ü hedef olarak belirtilmiştir. Toplamda 34 performans göstergesi ve 32 faaliyet / proje yazıldığı belirlenmiştir. Ayrıca bir BB’nin (Bursa) akıllı şehirciliği misyon ifadesine kadar taşıdığı belirlenmiştir.

Şekil 1. Akıllı şehircilik kavramına vurgu yapılan bölümler

Akıllı şehirciliği amaç düzeyinde ele almak, konuya stratejik olarak daha fazla önem verildiğini ispat etmektedir. Bu anlamda 5 BB’nin (Bursa, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Muğla) amaç düzeyinde akıllı şehirciliği ele aldığı görülmektedir. Yine BB’lerin üçte birinin akıllı şehirciliği hedef düzeyinde ele aldıkları görülmektedir. Akıllı şehircilik ile ilgili 4 düzeyde de hiçbir strateji geliştirmeyen ise yalnızca 4 adet BB bulunduğu gözlemlenmiştir.

Bu sonuçlar ışığında farklı çeşitlilik ve yoğunlukta olsa da BB’lerin yaklaşık %87’sinin akıllı şehircilik stratejilerini planlamalarında konu ettikleri belirlenmiştir. Bu oran, Türkiye belediyeciliğinde akıllı şehirciliğin öneminin anlaşıldığını da göstermektedir.

Tablo 2. İllere göre akıllı şehir strateji boyutları.

Yukarıdaki tabloda iller özelinde geliştirilen stratejilerin akıllı şehir boyutları ele alınmıştır. Bu boyutlar, Tablo 1’de belirtilen stratejilerin içeriğine göre belirlenmiştir. Stratejilerin içeriğine bakıldığında ise BB’lerin kahir ekseriyetinin akıllı şehirciliği ulaşım üzerinden yorumladığı görülmektedir. Geliştirilen stratejilerin yarıdan fazlası ulaşım ile ilgiliyken, bunu yönetim (kurumsal kapasite geliştirme) ve şehir yaşamını kolaylaştırma ile ilgili diğer stratejiler izlemektedir (Şekil 2). Akıllı şehirciliğin çok önemli boyutlarından olan insan, sağlık yönetimi, ekonomi, girişimcilik gibi konulara değinilmezken; afet yönetimi, kültür ve turizm, tarım gibi alanlarda ise çok az sayıda projeye rastlanmıştır.

Şekil 2. Akıllı şehircilik stratejileri ile ilgili konular

Bu tespit Türkiye’de BB’lerin çoğunun akıllı şehirciliği ulaşım ile eşleştirdiğini göstermektedir. Bunun eksik bir bakış açısı olduğu düşünülmektedir, çünkü akıllı şehircilik literatürde ve uygulamada pek çok farklı ve derin boyutu olan bir olgudur. Akıllı şehri sadece ulaşıma indirgemenin doğru bir bakış açısı olmadığı düşünülmektedir. BB’lerin 9 tanesinin sadece ulaşım ile ilgili akıllı strateji geliştirdiği görülmüştür (Tablo 2).

Akıllı şehircilik kavramı hemen her ülkede ve şehirde kullanılmakla birlikte bu kavramdan anlaşılanın tam olarak ne olduğu konusunda bir fikir birliği yoktur. Bir şehrin “akıllı” sonuçlar elde etmek için dikkate alması gereken birçok boyut vardır ve bu sonuçlar, teknolojinin ve yönetişim süreçlerinin doğru kullanımına ve toplumun farklı sektörlerinin katılımına ihtiyaç duymaktadır. Alanyazın incelendiğinde, yurtdışında akıllı şehirciliğin daha geniş bir bakış açısıyla ele alındığı görülmektedir. Akıllı şehirlerin genellikle dört unsura göre planlandığı ifade edilmiştir: kurumsal altyapı, fiziksel altyapı, sosyal altyapı ve ekonomik altyapı. Akıllı şehirlerin boyutları da bu sütunları desteklemek için inşa edilmiştir (Silva vd., 2018). Bu boyutların en çok kullanılanlarının akıllı ekonomi, yönetim, yaşam, insan, ulaşım ve çevre olduğu ortaya konmuştur (Sharif & Pokharel, 2022).

Türkiye’de BB’lerin stratejileri incelendiğinde ise bu boyutlardan ulaşımın ayrıntılı bir şekilde ele alındığı, yönetim ve yaşama yer verilmekle birlikte diğer boyutlar olan ekonomi, insan ve çevre unsurlarının hemen hemen göz ardı edildiği görülmektedir. Ekonominin gelişmesi açısından akıllı şehircilik uygulamalarının önemi vurgulanmaktadır. Özellikle, e-ticaret ve e-iş iyi uygulamalarının şehir verimliliğini artırmak için kullanılması, akıllı ekonomi olarak bilinmektedir. Ayrıca akıllı ekonomi, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki yenilikleri ve bununla ilgili üretim ve hizmet sunumunu ve ekonomik yönetimin güvenilirliğini ve performansını artıran ileri teknolojilerin entegrasyonunu içermektedir. Akıllı ekonomi stratejileri, bir şehrin rekabetçiliği, girişimcileri ve yatırımları cezbetme düzeyini artırmaktadır (Lombardi vd., 2012).

Diğer bir boyut olan insan boyutu da akıllı şehirciliğin vazgeçilmezlerindendir. Akıllı bir şehir için insan sermayesinden maksimum faydayı elde etmek esastır. Vatandaşları dahil etmek ve onlarla çalışmak, insan sermayesinin kullanılması üzerinde önemli olumlu etkiye sahiptir. Vatandaş bilinci, sorumluluğu ve bağlılığı, akıllı şehir kavramının yaygınlaştırılmasında kilit bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, akıllı bir şehrin gelişimi ve sürdürülebilirliği için sosyal altyapı çok önemli hale gelmektedir. Akıllı şehirler iyi organize edilmiş, ileri teknolojilerden yararlanmış ve gelişmiş ekipmanlarla donatılmış olsa da toplumsal farkındalık olmadan sürdürülebilirliği garanti edilemez (Silva vd., 2018).

Akıllı Çevre terimi, bir belediye yönetiminin, insanlar ve ziyaretçiler için yaşanabilirliği artırmak için yapılı ve doğal çevreleri nasıl yönettiğini ifade etmektedir (Liu & Zhang, 2021). Akıllı çevre çabalarının bazı önemli hedefleri arasında atık azaltma, kirlilik izleme ve yönetimi, su yönetimi, enerji verimliliği ve yerel enerji geçişini hızlandırma yer almaktadır. Bu önemli faydaları nedeniyle akıllı şehir, doğal kaynakların kıtlığına çözüm olarak görülmektedir (Aletà vd., 2017).

Ekonomi, insan ve çevre boyutları akıllı şehirciliğin önemli boyutları olmakla birlikte BB’lerin stratejilerinde kendilerine yer bulamamışlardır. Tüm bu değerlendirmeler ışığında Türkiye’deki BB’lerin akıllı şehirciliği daha geniş bir bakış açısı ile ve uluslararası alanyazında önemli görülen diğer boyutlarını da kapsar şekilde ele almaları gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Sınırlılıklar ve Gelecek Çalışmalar

Tüm çalışmalarda olduğu gibi bu çalışmanın da bazı kısıt ve sınırlılıkları bulunmaktadır. Bunlardan ilki ele alınan örneklem ile ilgilidir. Türkiye’de 81 İl ve 922 İlçe Belediyesi bulunmaktadır. Bununla birlikte çalışmanın ele aldığı stratejik planlar yalnızca 30 BB’sini kapsamaktadır. Akıllı şehircilik stratejileri ile ilgili genelleme yaparken, diğer il ve ilçe belediyelerinin stratejik planlarının dikkate alınmaması bir eksiklik olarak ortaya çıkmaktadır. Gelecekte yapılacak çalışmalar ile bu belediyelerin de stratejik planlarının incelenmesi, alanı zenginleştirebilecektir.

İkinci bir sınırlılık yönü ise stratejik planların içerik analizinde stratejileri belirten 4 başlık (amaç, hedef, performans göstergesi ve faaliyet / projeler) dışında metin içinde geçen akıllı şehircilik ifadelerinin değerlendirmeye alınmamış olmasıdır. Bunun nedeni ise metnin diğer bölümlerindeki yazılanların her zaman bir stratejiye işaret etmemesidir. Örneğin hemen her stratejik plan üst politika belgeleri analizi ile başlamakta ve On Birinci Kalkınma Planı’nın belediyelere verdiği görevler arasındaki akıllı şehircilik stratejisinin geliştirilmesi gerektiğini zikretmektedir. Ya da iç ve dış çevre analizleri sonucundaki ihtiyaçlar ve güçlü/zayıf yönlerde akıllı şehirciliğin önemi vurgulanmaktadır. Yine de bu ifadeler somut bir stratejinin olduğunu kanıtlamadığı için çalışmada değerlendirmeye alınmamıştır.

Bir diğer önemli eksiklik de BB’lerin akıllı şehircilik ile ilgili halihazırdaki uygulamalarının kapsamımız dışında kalmasıdır. Türkiye’de akıllı şehircilikte başarılı olan Konya (Bilici ve Babahanoğlu, 2019), Bursa (Özışık Yapıcı 2022), İstanbul (Ağraş, Yıldız ve Aktürk, 2020) gibi iller bulunduğu bilinmektedir. Bu şehirlerin halihazırda pek çok akıllı şehir uygulamasına sahip olduğu ve başarılı bir şekilde bunlardan yararlandığı bilinmektedir. Bununla birlikte stratejilere bunların yansımamış olma ihtimali bulunabilmektedir. Daha kapsamlı bir değerlendirme için gelecekteki çalışmalarda, BB’lerin diğer raporları, web-siteleri, uygulamaları incelemeye tabi tutulabilir. Böylesi çalışmalar ile Türkiye’deki BB’lerin akıllılık düzeyi de daha net bir şekilde ortaya konmuş olacaktır.

Son olarak değerlendirilen stratejik planların çoğu 2020-2024 yılları arasını kapsamaktadır. Bu da planların 2019 yılında hazırlandığı anlamına gelmektedir. Aradan geçen 3 sene içerisinde pek çok belediyenin akıllı şehircilik ile ilgili planda yer almayan yeni uygulamalar geliştirmiş olması oldukça olasıdır. Çünkü teknoloji kullanım oranı her geçen sene artmaktadır. Benzer bir çalışmanın bir sonraki dönem stratejik planlarında yapılması ve aradaki değişimin karşılaştırılması da önemli bir katkı olacaktır.

Sonuç

Bu çalışmada, büyükşehir belediyelerinin stratejik planlarına içerik analizi yapılarak akıllı şehircilik ile ilgili geliştirilen stratejiler belirlenmiş ve bunların hangi akıllı şehir alt boyutlarında ele alındığı tartışılmıştır. Böylelikle, Türkiye’deki akıllı şehirciliğin öncelikli bir stratejiye dönüşüp dönüşmediği sorusuna cevap aranmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, BB’lerin çok büyük bir kısmının konu ile ilgili stratejilere gelecek planlamalarında yer verdiği görülmüştür. Bununla birlikte akıllı şehircilik alt boyutlarından olan akıllı ulaşımın en çok ele alınan konu olduğu görülmüş, yönetim ve yaşam da bunu takip etmiştir. Diğer önemli boyutların (insan, ekonomi ve çevre) stratejilerde yer almaması ise eksik bir politika olarak görülmekte ve BB’lerin gelecek tasarımlarında akıllı şehirlerin tüm alt boyutlarının ayrıntılı olarak ele alınması gerektiği değerlendirilmektedir. Bu çalışma, daha önce uygulanmamış bir yöntemle 30 BB stratejik planını karşılaştırmalı bir şekilde ele alarak alanyazına önemli bir katkı sağlamakta ve Türkiye’de akıllı şehir yönetimi stratejilerine kapsamlı bir bakış sunmaktadır.

TYB Akademi 37 - Ocak 2023

Kaynakça

Ağraş, S., Yıldız, A. & Aktürk, E. (2020). Akıllı Turizmin Türkiye’de Uygulanabilirliği: İstanbul Örneği. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11 (21), 207-231. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/bartiniibf/issue/54672/711843

Akpınar, M. T. (2019). Smart City Applications in Digital Age: State-Of-Art Review and Critique. Journal of Information Systems and Management Research, 1(1), 37-42.

Al Nuaimi, E., Al Neyadi, H., Mohamed, N., & Al-Jaroodi, J. (2015). Applications of big data to smart cities. Journal of Internet Services and Applications, 6(1), 1-15.

Aletà, N. B., Alonso, C. M., & Ruiz, R. M. A. (2017). Smart Mobility and Smart Environment in the Spanish cities. Transportation Research Procedia, 24, 163–170. https://doi.org/10.1016/j.trpro.2017.05.084

Allam, Z., & Dhunny, Z. A. (2019). On big data, artificial intelligence and smart cities. Cities, 89, 80-91.

Barca, M., and Balcı, A. (2006). Kamu politikalarına nasıl stratejik yaklaşılabilir? Amme İdaresi Dergisi, 39(2), 29–51.

Barrionuevo JM, Berrone P, Ricart JE (2012) Smart cities, sustainable progress. IESE Insight 14(14):50–57.

Batty, M. (2013). Big data, smart cities and city planning. Dialogues in human geography, 3(3), 274-279.

Batty, M., Axhausen, K. W., Giannotti, F., Pozdnoukhov, A., Bazzani, A., Wachowicz, M., ... & Portugali, Y. (2012). Smart cities of the future. The European Physical Journal Special Topics, 214(1), 481-518.

Bilici, Z. & Babahanoğlu, V. (2019). Akıllı Kent Uygulamaları ve Konya Örneği . Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 9 (2) , 124-139 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ayd/issue/42177/507536

Bryson, J. M., Berry, F. S., and Yang, K. (2010). The State of Public Strategic Management Research : A Selective Literature Review and Set of Future Directions. The American Review of Public Administration, 40(5), 495–521. https://doi.org/10.1177/0275074010370361

Dameri, R. P., & Rosenthal-Sabroux, C. (2014). Smart city and value creation. In Smart city (pp. 1-12). Springer, Cham.

Fu Y, Jia S and Hao J, 2015, A scalable cloud for the Internet of Things in smart cities. Journal of Computers, vol.26(3): 63–75.

Gibson, D. V., Kozmetsky, G., & Smilor, R. W. (Eds.). (1992). The technopolis phenomenon: Smart cities, fast systems, global networks. Rowman & Littlefield.

Giffinger, R., & Gudrun, H. (2010). Smart cities ranking: An effective instrument for the positioning of the cities? ACE: Architecture City and Environment, 4, 7–26.

Giffinger, R., Fertner, C., Kramar, H., Kalasek, R., Pichler- Milanovi, N., & Meijers, E. (2007). Smart Cities: Ranking of European Medium-Sized Cities. Vienna, Austria: Centre of Regional Science (SRF), Vienna University of Technology. Available at http://www.smart- cities.eu/download/smart_cities_final_report.pdf.

Gubbi, J., Buyya, R., Marusic, S., & Palaniswami, M. (2013). Internet of Things (IoT): a vision, architectural elements, and future directions. Future Generation Computer Systems, 29(7), 1645–1660.

Hashem, I. A. T., Chang, V., Anuar, N. B., Adewole, K., Yaqoob, I., Gani, A., ... & Chiroma, H. (2016). The role of big data in smart city. International Journal of information management, 36(5), 748-758.

Kakderi C, Komninos N and Tsarchopoulos P, 2016, Smart cities and cloud computing: lessons from the STORM CLOUDS experiment. Journal of Smart Cities, vol.2(1): 4–13.

Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu (2003, Aralık 10), Erişim linki http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5018.pdf

Krippendorff, K. H. (2004). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology. Sage Publications.

Lim, C., Kim, K. J., & Maglio, P. P. (2018). Smart cities with big data: Reference models, challenges, and considerations. Cities, 82, 86-99.

Liu, L., & Zhang, Y. (2021). Smart environment design planning for smart city based on deep learning. Sustainable Energy Technologies and Assessments, 47, 101425. https://doi.org/10.1016/j.seta.2021.101425

Lombardi, P., Giordano, S., Farouh, H., & Yousef, W. (2012). Modelling the smart city performance. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 25(2), 137–149. https://doi.org/10.1080/13511610.2012.660325

Massobrio, R., Nesmachnow, S., Tchernykh, A., Avetisyan, A., & Radchenko, G. (2018). Towards a cloud computing paradigm for big data analysis in smart cities. Programming and Computer Software, 44(3), 181-189.

Mehmood, Y., Ahmad, F., Yaqoob, I., Adnane, A., Imran, M., & Guizani, S. (2017). Internet-of-things-based smart cities: Recent advances and challenges. IEEE Communications Magazine, 55(9), 16-24.

Mohanty, S. P., Choppali, U., & Kougianos, E. (2016). Everything you wanted to know about smart cities: The Internet of things is the backbone. IEEE Consumer Electronics Magazine, 5(3), 60-70.

Özışık Yapıcı, O. (2022). Akıllı Şehir Kapsamında Bursa’nın Akıllı Turizm Uygulamalarının Değerlendirilmesi: GoBursa Örneği . Journal of Tourism Intelligence and Smartness , 5 (1) , 38-49 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/jtis/issue/68431/105849

Paroutis, S., Bennett, M., & Heracleous, L. (2014). A strategic view on smart city technology: The case of IBM Smarter Cities during a recession. Technological Forecasting and Social Change, 89, 262-272.

Seçkiner-Bingöl, E. (2021). Akıllı şehir projelerine vatandaş katılımı: İstanbul Büyükşehir Belediyesi örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(4), 1251-1275

Sevim, M. A., Kircova, İ., & Çuhadar, E. (2019). Yerel yönetimlerde akıllı şehir vizyonu: şehir yönetim araçları ve trendleri. Strategic Public Management Journal, 5(9), 109-126.

Sharif, R. al, & Pokharel, S. (2022). Smart City Dimensions and Associated Risks: Review of literature. Sustainable Cities and Society, 77, 103542. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103542

Silik, C. E. ve Özdemir Akgül, S. (2021). Akıllı Şehir Endeksi Kapsamında Ankara’ya İlişkin Karşılaştırmalı Bir Analiz, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(1): 542-557.

Silva, B. N., Khan, M., & Han, K. (2018). Towards sustainable smart cities: A review of trends, architectures, components, and open challenges in smart cities. Sustainable Cities and Society, 38, 697–713. https://doi.org/10.1016/j.scs.2018.01.053

Suciu, G., Vulpe, A., Halunga, S., Fratu, O., Todoran, G., & Suciu, V. (2013, May). Smart cities built on resilient cloud computing and secure internet of things. In 2013 19th international conference on control systems and computer science (pp. 513-518). IEEE.

T.C.    Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019) Belediyeler için Stratejik Planlama Rehberi: http://www.sp.gov.tr/upload/xSpKutuphane/files/2nABM+Belediyeler_Icin_Stratejik_Planlama_Rehberi.pdf

T.C.   Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2019) 2020-2023 Ulusal Akıllı Kentler Stratejisi ve Eylem Planı: https://www.akillisehirler.gov.tr/wp-content/uploads/EylemPlani.pdf

T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019) On Birinci Kalkınma Planı 2019-2023: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf

T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ise (2014) Ulusal Akıllı Ulaşım Sistemleri Strateji Belgesi 2014-2023: http://www.sp.gov.tr/upload/xSPTemelBelge/files/rJ6g4+Ulusal_Akilli_Ulasim_Sistemleri_Strateji_Belgesi_2014-2023_ve_Eki_Eylem_Plani_2014-2016_.pdf Yin, C., Xiong, Z., Chen, H., Wang, J., Cooper, D., & David, B. (2015). A literature survey on smart cities. Science China Information Sciences, 58(10), 1-18.

Talari, S., Shafie-Khah, M., Siano, P., Loia, V., Tommasetti, A., & Catalão, J. P. (2017). A review of smart cities based on the internet of things concept. Energies, 10(4), 421.

Zanella, A., Bui, N., Castellani, A., Vangelista, L., & Zorzi, M. (2014). Internet of things for smart cities. IEEE Internet of Things journal, 1(1), 22-32.