Eski Uygur edebiyatı içerisinde yer alan Budist şahsiyetlerden biri hiç şüphesiz Bodhisattva Avalokiteśvara’dır. Guanshiyin 觀世音 olarak da bilinen Avalokiteśvara, “genel olarak Budist panteonunun en saygı duyulan Bodhisattva’sıdır, ona sonsuz merhamet ve şefkatin vücut bulmuş hâli olarak ve her yerde mevcut bir kurtarıcı olarak hürmet edilir.” (Lomi, 2021: 546). Lotus Sūtra olarak da bilinen Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın bir bölümü de doğrudan bu şahsiyete hasredilmiştir. Avalokiteśvara’ya geçmeden Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın araştırma tarihçesinden söz etmek yerinde olacaktır. Bugün Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın Eski Uygurca versiyonu bütünlüklü olarak korunmuş değildir. Günümüze ulaşan metin parçaları mevzubahis eserin muhtelif bölümlerine aittir. Şimdiye değin Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın 3. bölümüne ait bir fragmanın (Uzunkaya, 2023), 23. bölümüne ait fragmanların (Zieme, 1989), 24. bölümüne ait fragmanların (Zieme, 2000), Avalokiteśvara-sūtra adıyla da bilinen Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın 25. bölümünün Kuanşi-im Pusar adlı kısmı (Radloff, 1911; Müller, 1911; Tekin, 1960; Sumi, 1977; Zhang, 1990; Zakirov, 1982; Oda, 1999; Özcan Devrez, 2020; Uzunkaya, 2023), aynı bölümün Kuanşi-im Bodis(a)t(a)v kısmı (Oda 1996; Oda 1999 ve Uzunkaya, 2023) ve yine aynı bölümün belirlenmeyen kısımlarına ait fragmanların (Hazai, 1970; Zieme, 1985 ve Shōgaito, 1988), Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın 27. bölümüne ait fragmanların (Fedakâr, 1994 ve Zieme, 1998), 28. bölümüne ait fragmanların (Maue ve Röhrborn, 1980) ve yeri belirlenememiş kimi fragmanların (Yakup, 2011 ve Zhang, 2012) tespit edildiğini ve yayımlandığını belirtmek gerekir. Bunun yanında Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın tefsiri niteliği taşıyan metinlerin de tanımlandığı ve neşredildiği bilinmektedir (Uzunkaya, 2020 ve Uzunkaya, 2021).
Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın bir bölümünü oluşturan ve Eski Uygurca Budist edebiyatın önemli yazınsal kaynakları arasında yer alan Avalokiteśvara’ya dair incelemeler oldukça eskiye gider. Müstakil olarak Avalokiteśvara’ya dair çalışmaların birkaçını burada ayrıntılı olarak anmak yerinde olacaktır.
Gabain, 1954’te Türkische Turfan-Texte [Türkçe Turfan Metinleri] serisinden çıkan VIII. kitapta K metni başlığında Brahmī harfleriyle yazılı Mainz 632 (T III 272) arşiv numaralı fragmanı neşreder. Bu fragmanın her iki yüzünde de altı satır mevcuttur. Gabain metnin yazı çevirimi, harf çevirisi, tercümesi yanında açıklamalarına da yer verir (1954: 61-62).
Tekin, 9-16 Ağustos 1960’ta Moskova’da düzenlenen XXV. Milletlerarası Şarkiyatçılar Kongresi’nde “Der heutige Zustand der Turcica der Turfan-Sammlung in Mainz” [“Mainz’daki Turfan Koleksiyonu’nda Türkçe <Yazmaların> Bugünkü Durumu”] adıyla bir tebliğ sunar. Tebliğinde savaş sırasında ve sonrasında Turfan yazmalarının nakledilme serüveninden ve 1955’teki öğrencilik yıllarında kendisinin de içerisinde yer aldığı yazmaların kataloglanması çalışmalarından söz eden Tekin, Mainz koleksiyonunda Eski Türkçe versiyonu bulunan aralarında Altun Yaruk Sudur, Kşanti Kılguluk Nom Bitig, Yogācārabhūmi-śāstra, Maitrisimit ve Budist anlatı metinlerinin de yer aldığı Budist eserlerden bahseder. Sonrasında bugün Avalokiteśvara’ya ait olduğu bilinen Mainz 231 (T I D 93) arşiv numarasına sahip fragman hakkında ayrıntılı bilgi paylaşır (Tekin, 1963: 320-321).
1965’e gelindiğinde Tekin, “Uygur Bilgini Sın͡gḳu Seli Tutun͡g’un Bilinmeyen Yeni Bir Çevirisi Üzerine” adıyla yayınladığı çalışmasında yukarıda bahsi geçen Mainz 231 (T I D 93) numaralı fragmanın neşrini yapar. Tekin (1965: 31-32), mezkûr fragmanın yazı çevirisi ve aktarması yanında kendi değerlendirmelerine de yer verir.
Röhrborn, 1976 yılında “Fragmente der uigurischen Version des ‘Dhāraṇī-Sūtras der großen Barmherzigkeit’” [“’Büyük Merhametin Dhāraṇī Sūtrası’nın Uygurca Versiyonuna Dair Fragmanlar”] adıyla bir makale yayınlar. Bu makalede, Museum für Asiatische Kunst, Berlin’de korunan [= Asya Sanatları Müzesi] 38 satır hacmindeki bugün (Museum) III 191 ([T I] D 93) arşiv numaralı Avalokiteśvara metninin yazı çevirimini, harf çevirisini, tercümesini ve notlarını hazırlar.
Zieme, 1976 yılında “Sïngqu Säli Tutung – Übersetzer buddhistischer Schriften ins Uigurische” [Şiŋko Şeli Tutuŋ – Budist Eserlerin Uygurcaya Mütercimi] adıyla yayımladığı yazısında bugün Avalokiteśvara-sūtra’ya dâhil edilen U 2330 (T I D 523) arşiv numaralı ön yüzünde dokuz arka yüzünde altı toplam 15 satır hacmindeki fragmanın yazı çevirisini, tercümesini ve açıklamalarını (krş. Zieme, 1976: 769-773) sunar.
Shōgaito, 2003 yılında yayımladığı ロシア所藏ウイグル語文献の研究–ウイグル文字表記漢文とウイグル語佛典テキスト Roshia shozō uigurugo bunken no kenkyū: Uiguru monji hyōki kanbun to uigurugo butten tekisuto / Uighur Manuscripts in St. Petersburg: Chinese texts in Uighur Script and Buddhist Uighur Texts [St. Petersburg’daki Uygurca Yazmalar: Uygur Harfli Çince Metinler ve Budist Uygur Metinler] adlı çalışmasında St. Petersburg’da korunan Avalokiteśvara-sūtra’ya ait yedi fragmanın neşrini gerçekleştirir (2003: 180-199).
Kara, 2004 yılında “An Old Tibetan Fragment on Healing from the Sutra of the Thousand-Eyed and Thousand-Handed Great Compassionate Bodhisattva Avalokiteśvara in the Berlin Turfan Collection” [“Berlin Turfan Koleksiyonu’ndaki Bin Gözlü ve Bin Elli Büyük Şefkatli Bodhisattva Avalokiteśvara’nın Sūtrasından Şifa Üzerine Eski Tibetçe Bir Fragman”] adıyla yayımladığı çalışmasında Avalokiteśvara’nın Tibetçe bir fragmanını tercümesi ve Çince metniyle neşreder.
Sertkaya, 2021 yılındaki “Göz Hastalıkları ve Tedavileri Üzerine Eski Uygurca Sūtra’lardan Parçalar” adlı çalışmasıyla her ikisi de 18 satır ihtiva eden Mainz 212 (T I D 667c / T M 261c) ve Mainz 244 (T I 551) arşiv numaralı fragmanların neşrini gerçekleştirir.
Kara, Zieme ve Tugusheva, 2022 yılına gelindiğinde Berliner Turfantexte [Berlin Turfan Metinleri] serisinden Avalokiteśvara-Sūtras: Edition altuigurischer Übersetzungen nach Fragmenten aus Turfan und Dunhuang [Avalokiteśvara-sūtralar: Turfan ve Dunhuang’dan Fragmanlara Göre Eski Uygurca Tercümenin Neşri] adıyla oldukça kapsamlı bir çalışma hazırlar. Girişi takiben Çince versiyona göre metin neşri ve yine Tibetçe versiyona göre metin neşri yapılır. Çalışmada bir kısmı daha evvel neşredilmiş temelde 150’ye yakın fragman odağında metin tesis edilmiştir. Çalışmaya alınan fragmanların yazı çevirimleri yanında tercümeleri yapılmış, Çince ve Tibetçe denk metinlere yer verilmiş ve sözlük-dizini hazırlanmıştır. Söz konusu metin 1351 satır hacmindedir.
Bu bağlamda bu yazı da Saddharmapuṇḍarīka-sūtra içerisinde önemli bir yere sahip olan Avalokiteśvara metnine ait olduğu düşünülen, şimdiye değin yayımlanmamış ve bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda korunan altı fragmanın neşrini konu almaktadır. Bu fragmanlar sırasıyla şöyledir: U 2399 (T II 502), U 2404 (T II 508), U 2406 (T II 511), U 3305 (T III M 219.519), U 3533 (o. F.) ve U 3538 (o. F.).
Çalışmadaki ilk fragmanın arşiv numarası U 2399 ve buluntu işareti ise T II 502’dir. Fragmanın A sayfasında beş, B sayfasında ise altı satır mevcuttur. Toplam 11 satırdan oluşan bu fragmanın B sayfasının ilk satırında yalnızca birkaç harf kalıntısı bulunmaktadır. Fragmanın fiziksel özellikleri Raschmann (2022a) tarafından hazırlanmıştır. Yazmada geçen körgäli ärklig “bakması güçlü” ifadesi metnin Avalokiteśvara yazınına dair olduğunu göstermektedir. Bu fragman, metnin 01-11. satırlarını oluşturmaktadır.
Yazıya dâhil edilen ikinci fragman, U 2404 arşiv numarasını ve T II 508 buluntu işaretini taşımaktadır. Fragmanın A sayfasında beş, B sayfasında ise biri tamamen tahrip olmuş altı satır mevcuttur. Fragmanın A sayfasında geçen körgäli ärklig “bakması güçlü” ifadesi fragmanın bu sayfasının Avalokiteśvara yazınından sayılmasını gerektirir. Raschmann’ın da haklı olarak belirttiği gibi (2022b), B sayfasının birinci ve üçüncü satırlarında iki kez geçen [namo bud ,, namo darm ,,] namo saŋ “[Buddha’ya saygı, öğretiye saygı,] cemaate saygı.” şeklindeki Budist saygı ifadesi yeni bir metin bölümünün (çalışma başlığı veya bölüm başlığı) başlangıcına işaret eder. Fragman, çalışmanın metin kısmının 12-22. satırlarını oluşturur.
Bu yazıdaki üçüncü fragman U 2406 arşiv numarasına ve T II 511 buluntu işaretine sahiptir. Fragmanın A sayfasında beş, B sayfasında altı bulunur. Fragman A sayfasında yüz üç “103” şeklinde bir sayfa numaralandırmasına sahiptir. Yazmanın A sayfasının ilk iki satırında Bodhisattva Avalokiteśvara’nın adı zikredilir (krş. Raschmann, 2022c). Yazmanın B sayfasının son satırı büyük oranda tahrip olmuştur. Bu fragman, yazının metin tesisindeki 23-33. satırları meydana getirir.
Dördüncü fragmanın arşiv numarası U 3305 ve buluntu işareti T III M 219.519’dur. Fragmanın A yüzünde beş, B yüzünde de altı satır mevcuttur. Fragmanın A yüzünde Bodhisattva Avalokiteśvara’nın ve sonra da sançanaçay adlı bir komutanın adı zikredilir (krş. Raschmann, 2022d). Fragmanın B yüzünde Eski Uygurca metinlerde “akasya” anlamında haitse ~ hoitse şeklinde tanıklanan Çince sözcük geçer. Fragmanın her iki yüzü de satır başından ve sonundan kısmi hasarlıdır. Fragman, metnin 34-44. satırlarını oluşturur.
Bu çalışmadaki beşinci fragman U 3533 arşiv numarasına sahipken buluntu işareti bulunmaz. Fragman dört sayfadan oluşur. Fragmanın A1 ve B1 sayfalarında sırasıyla yüz tört “104” ve [yüz] b[e]ş “105” şeklinde sayfa numaralandırması vardır. Toplam 22 satırdan oluşan fragmanın fiziksel özellikleri Raschmann (2022e) tarafından hazırlanmıştır. Fragmanın A1 sayfasında Bodhisattva Avalokiteśvara’nın adı zikredilir. Diğer taraftan fragmanın B2 sayfası büyük oranda tahrip olmuştur. Bilhassa B2 sayfasının son üç satırında yalnız harf kalıntıları mevcuttur. Bu fragman, çalışmadaki metin kısmının 45-66. satırlarını oluşturmaktadır.
Çalışmaya dâhil edilen son fragmanın arşiv numarası U 3538 iken bir buluntu işaretine sahip değildir. A sayfasında beş ve B sayfasında altı satır bulunan fragmanın her iki yüzü de satır başları ve sonlarından kısmi hasarlıdır. Fragmanın A sayfasında Bodhisattva Avalokiteśvara’nın adı geçer. Diğer yandan B sayfasında hormuzta t(ä)ŋri yani Tanrı Indra’nın adı anılır. Fragman, çalışmanın 67-77. satırlarını oluşturur.
Bu çalışmada, derleme dâhil edilen yukarıdaki fragmanların yazı çevirimine, harf çevirisine, aktarmasına, açıklama ve sözlük-dizinine yer verilmiştir. Çalışmadaki metinlerin yazı çevirimi ve harf çevirisinde Uigurisches Wörterbuch’daki yöntem takip edilmiştir (krş. Röhrborn, 1977-1998: 9-10 ve 13-14; Röhrborn, 2010: XXXIII-XXXV). Burada yer alan <č> yerine <ç> ve <š> yerine de <ş> kullanılmasının dışında Röhrborn’un yöntemine tamamen sadık kalınmıştır. Metin hasarları <… … …> ile ve harf odağındaki küçük hasarlar söz konusu sözcüğün ilgili kısmının italik yazımıyla gösterilmiştir. Aktarma kısmında, metin hasarları mevcut olduğundan, satır satır aktarım yolu tercih edilmiştir. Yazının açıklamalar bölümünde Budist terimlere, ikilemelere ve metin tamirlerine değinilmiştir. Sözlük ve dizin kısmına metinde tespit edilebilen her sözcük farklı yazım ve onarılmış biçimleriyle madde başı olarak alınmıştır.
Eski Uygurca Metin
01 | |||
[Katalog Bilgisi: Raschmann, 2022a] | |||
U 2399 (T II 502) | |||
A sayfası | |||
(01) | 01 | … … … körklä kız kälürgäy ,, … …/yq kwyrklʾ qyz kʾlwrkʾy ,, | |
(02) | 02 | … … [bodis(a)]t(a)v bo körgäli ärklig … … /////tv pw kwyrkʾly ʾrklyk | |
(03) | 03 | … … muntag küçlüg küsünlüg … … mwntʾq kwyçlwk kwyswn lwk | |
(04) | 04 | … … … umug ınag tutup … … …/ ʾwmwq ʾynʾq twtwp | |
(05) | 05 | … … … … … inçip … … …//r nynk ʾynçyp | |
B sayfası | |||
(06) | 01 | … … … … … … … … … … … … …myş ʾystyk | |
(07) | 02 | … … … … … bütmiş üç … … … … …/ pwytmyş ʾwyç | |
(08) | 03 | … … ärsär, bo muntag sakınu … …/ ʾrsʾr ,, pw mwntʾq sʾq̈ynw | |
(09) | 04 | … … [y(a)]laŋuz köŋül tözlüg umay … … /lʾnkwz kwnkwl twyz lwk ʾwmʾy | |
(10) | 05 | … … … … … … bütmiş üç … …/lyk lʾr dyn pwytmyş ʾwyç | |
(11) | 06 | … … yüz kırk törlüg äŋänyük … … ywz q̈yrq twyrlwk ʾnkʾnywk | |
|
|
| |
02 |
| ||
[Katalog Bilgisi: Raschmann, 2022b] |
| ||
U 2404 (T II 508) |
| ||
A sayfası |
| ||
(12) | 01 | … … … … … … … … … … … … … … ,, ,, … … … … … … … … … …/…/ /… …r ,, ,, |
|
(13) | 02 | … … … … … … … … … … … atl(ı)g ,, yorıgın … … … … … … … … … …/yqy ʾʾtlq ,, ywryq̈yn |
|
(14) | 03 | … … … … … … … … … [a]mançlar üzä söztä … … … … … … … … … //mʾnç lʾr ʾwyz ʾ swyz tʾ |
|
(15) | 04 | … … … … … … … … … [ötr]ü körgäli ärklig … … … … … … … … … /////w kwyrkʾly ʾrklyk |
|
(16) | 05 | [kuanşi-im bodis(a)t(a)v ol tınlıgla]rk[a] antag yaŋlıg ////// /// /////// /// ////// //rq̈/ ʾʾntʾq yʾnklyq |
|
B sayfası |
| ||
(17) | 01 | [namo bud ,, namo darm ,,] namo saŋ ,, //// /// // //// //// // nʾmw sʾnk ,, |
|
(18) | 02 | … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … |
|
(19) | 03 | [namo bud ,, namo] darm ,, namo saŋ ,, //// /// // //// dʾrm ,, nʾmw sʾnk ,, |
|
(20) | 04 | … … … yetinçsiz nom hanı … … … yytynçsyz nwm qʾny |
|
(21) | 05 | … … … … … … … yalŋuz … … …/ʾlkdd… nwnk yʾlnkwz |
|
(22) | 06 | … … … … … … tuşlarda … … …y t… … … twş lʾrdʾ |
|
|
|
|
|
03 | |||
[Katalog Bilgisi: Raschmann, 2022c] | |||
U 2406 (T II 511) | |||
A sayfası | |||
|
| yüz üç ,, ywz ʾwyç ,, | |
(23) | 01 | … … … … … … … … … ötrü [kör]g[ä]l[i] ///k/…myş ///… ,, … … … ʾwytrw ////k/l/ | |
(24) | 02 | ärklig [kuanşi]-im bodis(a)t(a)v ol tınl(ı)glarka ʾrklyk ////// ʾym pwdystv ʾwl tynlq lʾr q̈ʾ | |
(25) | 03 | pratikabutlar körkin körgitip nom nomlayu prʾtykʾpwt lʾr kwyrkyn kwyrkytyp nwm nwmlʾyw | |
(26) | 04 | kutg[arur] birök kim kayu tınl(ı)glar üküş q̈wtq//// pyrwk kym q̈ʾyw tynlq lʾr ʾwykwş | |
(27) | 05 | … … dentarlar ädgüsiŋä süz- ///… dyntʾr lʾr ʾdkw synkʾ swyz | |
B sayfası | |||
(28) | 01 | … … … … … [ä]drämlär tep külämiş ,, ,, ym … … …// /drʾm lʾr typ kwylʾmyş ,, ,, | |
(29) | 02 | … … … … … körk mäŋiz sakınu yetinçsiz kwy/ … ʾdwq̈ kwyrk mʾnkyz sʾq̈ynw yytynçsyz | |
(30) | 03 | yinçgä … … … …lärkä tükälligi üzä … yynçkʾ …/…wyrw lʾrkʾ twykʾl lyky ʾwyz ʾ //// | |
(31) | 04 | tolu tep tedi … kop kamag mün kadaglardın twlw typ tydy lʾʾ/ q̈wp q̈ʾmʾq mwyn q̈ʾdʾq lʾrdyn | |
(32) | 05 | öŋi … … … … … … [ä]rür arıg … çın [kertü] ʾwynky …ty…/ //// … /rwr ʾʾryq ty/ çyn ///// | |
(33) | 06 | nomın … … … … … … … … … nwmyn …mʾky …ylmʾky /… /… | |
|
|
| |
04 | |||
[Katalog Bilgisi: Raschmann, 2022d] | |||
U 3305 (T III M 219.519) | |||
A sayfası | |||
(34) | 01 | … … … ärsä[r] ötrü körg[ä]li [ärklig] …lmyş ʾrsʾ/ ʾwytrw kwyrk/ly ////// | |
(35) | 02 | [kuanşi-i]m bodis(a)t(a)v [ol] tınl(ı)glarka ulug … ////// //m pwdystv ʾwl tynlq lʾr q̈ʾ ʾwlwq //… | |
(36) | 03 | … … işvare t(ä)ŋri körkin körgitip nom [nomlayu] … … … /yşvʾry tnkry kwyrkyn kwyrkytyp nwm /////// … | |
(37) | 04 | … … [ä]rür ,, ,, bi[r]ök kim kayu tınl(ı)glar ,, … … … /rwr ,, ,, py/wk kym q̈ʾyw tynlq lʾr ,, /…ky | |
(38) | 05 | … … … … uruŋutı sançanaçay atl(ı)g … …lq t…lq ʾwrwnkwty sʾnçʾnʾçʾy ʾʾtlq | |
B sayfası | |||
(39) | 01 | … … yöläşürüglär üzä yitrü … … … /… ywlʾşwrwk lʾr ʾwyz ʾ yytrw … | |
(40) | 02 | … … kıl… … haitse ävini içintä… … …/r q̈yl… …ntʾ q̈ʾytsy ʾvyny ʾyçyntʾ…/d/ | |
(41) | 03 | … … … ätöz … yadsar tulp sansar … … … …kʾ ʾtʾwyz l…/ yʾdsʾr twlp sʾnsʾr d…/ | |
(42) | 04 | … … yertinçüd[ä] tolu boltaçı bod sı[n] … … …/ʾr yyrtynçwd/ twlw pwltʾçy pwd sy/ … | |
(43) | 05 | … … savlar … …guluksuz bodlı … … … … …/ sʾv lʾr /… …ryq̈wlwq̈swz pwdly … | |
(44) | 06 | … [o]gşatguluks[uz] … … baglıg … … … … //q̈şʾtq̈wlwq̈s// … …ky pʾqlyq ʾy… … … | |
|
|
| |
05 | |||
[Katalog Bilgisi: Raschmann, 2022e] | |||
U 3533 (o. F.) | |||
A1 sayfası | |||
|
| yüz tört ,, ywz twyrt ,, | |
(45) | 01 | … … … … … … … … wl … … … … … … … | |
(46) | 02 | … … … … … … … [nom] tyk/… … … … … … /// | |
(47) | 03 | noml[ayu] … … … … … … nwm l/// … … … … … … … | |
(48) | 04 | kılmı[ş] … … … … … [kuanşi] q̈ylmy/ … … … … … … ////// | |
(49) | 05 | im bo[dis(a)t(a)v] … … … … ʾym pw///// … … … … … … | |
B1 sayfası | |||
|
| [yüz] b[e]ş [,,] /// p/ş // | |
(50) | 01 | körkin körgitip nom no[mlayu] … [birök] kwyrkyn kwyrkytyp nwm nw///// … ///// | |
(51) | 02 | kim kayu tınl(ı)glar m(a)habr[ahme] … … kym q̈ʾyw tynlq lʾr mqʾ pr//// … … … | |
(52) | 03 | ornıŋa tüzülüp ,, bo … … … … ʾwrnynkʾ twyz wlwp ,, pw ʾm/… … | |
(53) | 04 | arıg nomlardın öŋi … … … … ʾʾryq nwm lʾrdyn ʾwynky /… … | |
(54) | 05 | ögrätig kılmış ärs[är] … … … … ʾwykrʾtyk q̈ylmyş ʾrs// … … … … | |
A2 sayfası | |||
(55) | 01 | tägirmi közüngü bilgä [bilig] … … tʾkyrmy kwyz wnkw pylkʾ ///// … | |
(56) | 02 | tözlüg iki atl(ı)g … … … … … twyz lwk ʾyky ʾʾtlq ʾyk/lr … … | |
(57) | 03 | ikinti kim ol bügü biligl[ig] … … … ʾykynty kym ʾwl pwykw pylykl// … … | |
(58) | 04 | üç asankelıg uzun [y]ol… … … … ʾwyç ʾsʾnky lyq ʾwz wn /wld… … | |
(59) | 05 | kanmış uçsuz kıdıgsız … … … … q̈ʾnmyş ʾwçswz q̈ydyqsyz pw/… … | |
(60) | 06 | iki törlüg yeväglärdin … … … … ʾyky twyrlwk yyvʾk lʾrdyn … … … | |
B2 sayfası | |||
(61) | 01 | birär … … … … … … … … … pyrʾr ʾ … … … … … … … … … | |
(62) | 02 | altın … … … … … … … … … ʾʾltyn … … … … … … … … … | |
(63) | 03 | bütmä[k] … … … … … … … … pwytmʾ/ … … … … … … … … | |
(64) | 04 | … … … … … … … … … … … myş /… … … … … … … … … | |
(65) | 05 | … … … … … … … … … … … ʾʾr//… … … … … … … … … … | |
(66) | 06 | … … … … … … … … … … … kw… … … … … … … … … … | |
|
|
| |
06 | |||
[Katalog Bilgisi: Raschmann, 2022f] | |||
U 3538 (o. F.) | |||
A sayfası | |||
(67) | 01 | [körgäli ärklig kuanşi-i]m bodis(a)t(a)v ol tınl(ı)glark[a] //////// ////// ////// //m pwdystv ʾwl tynlq lʾr q/ | |
(68) | 02 | … … … … körkin kö[rgiti]p nom nomlayu … … … … … …y kwyrkyn kw/////p nwm nwmlʾyw … | |
(69) | 03 | … … … birök kim kayu t[ınl(ı)glar] ulug … … … … … pyrwk kym q̈ʾyw t//// /// ʾwlwq … … | |
(70) | 04 | … … … t(ä)ŋriniŋ çogıŋa yalın[ıŋa] … … … … …/y tnkry nynk çwq̇ynkʾ yʾlyn//// … … … | |
(71) | 05 | … … … sapşı işlärdä ö[gräti]g … … … … … … sʾpşy ʾyş lʾrdʾ ʾwy/////k … … … | |
B sayfası | |||
(72) | 01 | … … … t(ä)ŋri kadaşlıg ,, … … … … … …/ tnkry q̈ʾdʾş lyq ,, … …/ … | |
(73) | 02 | … … … … hormuzta t(ä)ŋri … … … … …/wlwqy qwrmwz tʾ tnkry ʾv… … | |
(74) | 03 | … … … alku yertinçü yer s[uv] … … … … … ʾʾlq̈w yyrtynçw yyr s// …k /… | |
(75) | 04 | … … tegmä kamag t[ınl(ı)glar]ka … … … … tykmʾ q̈ʾmʾq t/////// q̈ʾ … … … | |
(76) | 05 | … … … … bilgä … b[i]lig taloy üg[üz] … …yq…çyq pylkʾ … p/lyk tʾlwy ʾwyk// … | |
(77) | 06 | … … … özin aṭamış täŋäşisiz y[öläşürü]gsüz … …/ ʾwyz yn ʾʾdʾmyş tʾnkʾşysyz y///////kswz | |
Eski Uygurca Metnin Aktarması
U 2399 (T II 502)
[A sayfası] (01) … güzel bir kız dünyaya getirecek. (02) … [Bodhi]sattva, bu bakması güçlü (Bodhisattva Avalokiteśvara) (03) … bunun gibi güçlü2 (04) … çare2 arayıp (05) … böylece [B sayfası] (06) … (07) … bitmiş üç (08) … ise, bunun gibi düşünerek (09) … [yal]nız bilince dayanan rahim (10) … bitmiş üç (11) … yüz kırk tür mahsus
U 2404 (T II 508)
[A sayfası] (12) … (13) … adlı, yolunu (14) … bakanlar ile sözde (15) … [so]nra bakması güçlü (16) [Guanshiyin (Bodhisattva Avalokiteśvara) o canlıla]r[a] böyle [B sayfası] (17) [Buddha’ya saygı, öğretiye saygı,] cemaate saygı. (18) … (19) [Buddha’ya saygı,] öğretiye (Skt. dharma) [saygı,] cemaate saygı. (20) … fevkalade öğreti kralı (Skt. dharmarāja) (21) … yalnız (22) … safhalarda
U 2406 (T II 511)
[A sayfası] yüz üç (23) … sonra [bak]ması (24) güçlü [Guanshi]yin (Bodhisattva Avalokiteśvara) o canlılara, (25) pratyekabuddhalar görünüşünü gösterip öğreti (Skt. dharma) vaaz ederek (26) kurt[arır]. Eğer herhangi canlılar birçok (27) … rahipler faziletine inan- [B sayfası] (28) … [f]aziletler diye övmüş. (29) … şekil ve dış görünüşü düşünerek fevkalade (30) ince … …lere mükemmelliği ile … (31) dolu diye söyledi. … Bütün2 günahlardan2 (32) başka …-dır. Temiz … gerçek2 (33) öğretiyi (Skt. dharma) …
U 3305 (T III M 219.519)
[A sayfası] (34) … ise, sonra bakması [güçlü] (35) [Guanshiyin] (Bodhisattva Avalokiteśvara) [o] canlılara büyük … (36) … Īśvara tanrı görünüşünü gösterip öğreti (Skt. dharma) [vaaz ederek] … (37) …-dır. Eğer herhangi canlılar … (38) … komutanı Sançanaçay adlı [B sayfası] (39) … karşılaştırmalar ile kaybederek … (40) …yap-… akasya tohumu içinde … (41) … beden … yaysa, bütün doğum ölüm çemberi (Skt. saṃsāra) … (42) … dünyad[a] dolu olacak boy2 … (43) … sözler … boy ve … (44) … [b]enzers[iz] … bağlı …
U 3533 (o. F.)
[A1 sayfası] yüz dört (45) … (46) … [öğreti (Skt. dharma)] (47) vaaz [ederek] … (48) yapmı[ş]. … [Guanshiyin] (49) (Bodhisattva Avalokiteśvara) … [B1 sayfası] [yüz] b[e]ş (50) görünüşünü gösterip öğreti vaaz [ederek] … [eğer] (51) herhangi canlılar Mahābr[ahmā] … (52) yerine tertip edilip bu … (53) saf öğretilerden (Skt. dharma) başka … (54) tatbik etmiş ise … [A2 sayfası] (55) (büyük) yuvarlak ayna (adlı) bilgi (Skt. ādarśajñāna) … (56) esaslı iki adlı … (57) ikinci o büyüye vâkıf … (58) üç asaṃkhyeya çağları boyunca devam eden uzun [y]ol … (59) tatmin olmuş. Sınırsız2 … (60) iki tür teçhizattan … [B2 sayfası] (61) birer … (62) altında … (63) tamamlama … (64) … (65) … (66) …
U 3538 (o. F.)
[A sayfası] (67) [bakması güçlü Guanshiyin] (Bodhisattva Avalokiteśvara) o canlılara (68) … görünüşünü gö[ster]ip öğreti vaaz ederek … (69) Eğer herhangi c[anlılar] büyük … (70) … tanrının parıltısına2 … (71) … yararlı işlerde t[atbik] … [B sayfası] (72) … tanrı akrabalı … (73) … Indra Tanrı … (74) … bütün dünya2 … (75) … adlı bütün c[anlılar]a … (76) … bilgi … okyanus2 … (77) … kendisini övmüş benzersiz2
Açıklamalar
(02) bo körgäli ärklig: Bu satır, 15. satırda da olduğu gibi, kuanşi-im bodis(a)t(a)v şeklinde tamamlanabilir; ancak bunu destekleyen herhangi bir harf kalıntısı mevcut değildir.
(11) äŋänyük: Bu söz, her ne kadar Wilkens (2021: 109a) ve Röhrborn (2017: 208) tarafından äŋäyük ~ äŋäyök ifadesinin bir varyantı olarak kaydedilmişse de bu yazmadaki biçim <ʾnkʾnywk> äŋänyük okumasını gerekli kılmaktadır. Sözcüğün etimolojisine dair görüşler çeşitlilik arz eder. Bu noktada araştırmacılar evvela äŋäyü “özel, türüne özgü; yalnız, sadece” (Wilkens, 2021: 109a; Röhrborn, 2017: 205) üzerinde durur. Röhrborn, äŋäyü sözcüğün yapısı hakkında enä- “(hayvan) damgalamak” ve *aŋ “zihin” gibi köken önerilerinin ünlü sebeplerinden dolayı, yine äŋ “en, son derece” köken önerisinin de semantik gerekçelerle geçerli olamayacağını belirtir (2017: 204-205). äŋäyü sözcüğünün yapısı kesin olmasa da Röhrborn (2017: 204-205), Zieme tarafından yapılan bir äŋinäyü okumasından hareketle, sözcüğün äŋän- “elde etmek; öğrenmek” fiili ile kesinlikle bir bağlantısı olduğunu ve bu nedenle daha ileri değerlendirmeler için bunun bir başlangıç noktası olması gerektiğini ifade eder. Doğrusu bu noktada, äŋänyük sözcüğünün kökeni için daha evvel zikredilen äŋäyü+ök önerisinin yanında (Röhrborn, 2017: 208) äŋän- fiilinin üzerine gelen -yUk fiilden sıfat yapım eki ile de (Gabain, 1988: 58, §152) äŋän-yük biçimi şimdilik bir öneri olarak tasarlanabilir.
(14) [a]manç+lar: Bu sözcük Toharcanın A diyalektinde āmāś “kraliyet bakanı” (Carling ve Pinault, 2023: 38b; Poucha, 1955: 22) ve Toharcanın B diyalektinde ise amāc “vekil, vaiz” (Adams, 2013: 19) şeklinde tanıklanmıştır.
(16) [kuanşi-im bodis(a)t(a)v ol tınlıgla]rk[a]: Bu satırın tamiri için krş. 24. satır.
(30) üzä …: Bu ifadeyi takip eden sözcük ärtä “çok” (Wilkens, 2021: 119b) ile devam edebilir ancak fragmandaki yazım bunu bütünüyle desteklememektedir.
(31) mün kadag+lardın: Bu ikileme “günah2; kusur2” anlamındadır (Şen, 2002: 195; Ölmez, 2017: 278; Karaman, 2022: 247; ayrıca mǖn “hastalık, kusur” için bk. Kaçalin ve Ölmez, 2023: 737a).
(32) çın [kertü]: Bu ifade, “gerçek, hakikat” (Şen, 2002: 86; Ölmez, 2017: 260; Karaman, 2022: 126) anlamında bir ikileme olduğu için tamir edilmiştir.
(35) [ol] tınl(ı)glarka ulug: Bu satırın devamında çok kesin olmasa da ä[r]k[lig] tamamlaması önerilebilir ancak fragmanda bunu destekleyecek harf kalıntısı kesin olarak mevcut değildir.
(38) sançanaçay: Sözcük kesin olmasa da Wilkens’ta (2021: 580a) tanıklanan ve Skt. *saṃjñāyachavi’ye (?) dayanan EUyg. sançanaçayi’nin “bir yakṣa ordu komutanının adı” başka bir varyantı olmalıdır. Sözcük belirlenebildiği kadarıyla EUyg.da iki yerde tanıklanmıştır: täŋlänçsiz biliglig sançanaçivika anapadaptıka tälim üküş tılaŋurmaklıg t(ä)ŋrilärkä yükünürm(ä)n (Kasai, 2008: 103) ve vasundare yer hatunınıŋ sançanaçaye uruŋutnuŋ kamag säkiz otuz bag t(ä)ŋrilärniŋ (Ayazlı, 2012: 100).
(40) haitse: EUyg.da hoitse şeklinde de tespit edilen bu sözcük, Çin. 槐子 huai zi’ye “akasya (Sophora japonica)” (Wilkens, 2021: 281a) dayanmaktadır. Çin. 槐 huai “kuzeyde yaygın büyük bir ağaç (Latince Sophora japonica), çiçekleri sarı boyanın yapımında kullanılır ve tohumları hemoroid için iyileştirici” (Giles, 1912: 625c, §5028) anlamındadır.
(69) ulug … …: Bu satırın sonunda herhangi bir harf kalıntısı bulunmasa da ärklig şeklindeki bir tamamlama önerilebilir.
(70) … … … t(ä)ŋriniŋ: Bu satırın başına kesin olmasa da işvare tamamlaması önerilebilir.
(77) täŋäşisiz y[öläşürü]gsüz: Bu ikileme “benzersiz2, eşsiz2” (Wilkens, 2021: 694b) anlamındadır.
Sözlük ve Dizin
A
alku “bütün” a. yertinçü yer s[uv] 74
altın “altında” a. 62
[a]manç < Toh. A āmāc, Toh. B amāc “bakan” [a].+lar 14
antag “öyle, böyle” a. yaŋlıg 16
arıg, arıg “saf, temiz” a. 32; a. nomlardın 53
asankelıg “asaṃkhyeya çağları boyunca devam eden” üç a. uzun [y]ol 58
aṭa- “övmek” özin a.-mış 77
atl(ı)g “adlı” a. 13; tözlüg iki a. 56; uruŋutı sançanaçay a. 38
B
baglıg “bağlı” b. 44
bilgä, bilgä “bilge” b. 55, 76
b[i]lig, [bilig] “bilgi” b. 76; tägirmi közüngü bilgä [bilig] 55
biligl[ig] “bilgili” bügü b. 57
birär “birer” b. 61
birök, birök, bi[r]ök, [birök] “eğer” b. 26, 37, 69; [b]. 50
bo “bu” b. 02, 08, 52
bod “boy” b. sı[n] 42; b.+lı 43
bodis(a)t(a)v, bo[dis(a)t(a)v], [bodis(a)]t(a)v, [bodis(a)t(a)v] < Soğd. pwδystβ ~ pwtystβ < Skt. bodhisattva “Bodhisattva, Buddha adayı, Buddha olacak kimse” [b]. 02; [kuanşi]-im b. 24; [kuanşi-i]m b. 67; [kuanşi]-im b. 49; [kuanşi-i]m b. 35; [kuanşi-im] [b]. 16
bol- “olmak” tolu b.-taçı 42
[bud] < Soğd. pwt- < Skt. buddha “Buddha” [namo] [b]. 17, 19
bügü “büyü” b. biligl[ig] 57
büt- “bitmek, tamamlamak” b.-miş üç 07, 10
bütmä[k] “tamamlama” b. 63
Ç
çın < Çin. 真 zhen “gerçek” ç. [kertü] 32
çog “parıltı” ç.+ıŋa yalın[ıŋa] 70
D
darm, [darm] < Soğd. δrm(h) < Toh. A dharm < Skt. dharma “öğreti” [namo] d. 19; [namo] [d]. 17
dentar < Soğd. δyntʾr ~ δynδ(ʾ)ʾr “rahip” d.+lar ädgüsiŋä 27
Ä
ädgü “fazilet” dentarlar ä.+siŋä 27
[ä]dräm “fazilet” [ä].+lär 28
äŋänyük “mahsus, özel” yüz kırk törlüg ä. 11
är-, [ä]r- “yardımcı eylem, -dIr; var olmak, mevcut olmak” ä.-sär 08; ä.-sä[r] 34; ä.-s[är] 54; [ä].-ür 32, 37
ärklig, ärklig, [ärklig] “güçlü” ä. 24; körgäli ä. 02, 15; körg[ä]li [ä]. 34; [körgäli] [ä]. 67
ätöz “beden, vücut” ä. 41
ävin “tohum” haitse ä.+ini 40
H
haitse < Çin. 槐子 huai zi “akasya” h. ävini 40
han “han, hükümdar” yetinçsiz nom h.+ı 20
hormuzta < Soğd. xwrmztʾ “Tanrı Indra” h. t(ä)ŋri 73
I
ınag “çare” umug ı. 04
İ
iç “iç” i.+intä 40
iki “iki” 56, 60
ikinti “ikinci” i. 57
inçip “böylece” i. 05
iş “iş” sapşı i.+lärdä 71
işvare << Skt. īśvara “bir tanrı adı” i. t(ä)ŋri 36
K
kadag “günah” mün k.+lardın 31
kadaşlıg “akrabalı” k. 72
kamag “bütün” k. 31, 75
kan- “kanmak, tatmin olmak” k.-mış 59
kayu “hangi” k. 26, 37, 51, 69
kälür- “getirmek” k.-gäy 01
[kertü] “gerçek” çın [k]. 32
kıdıgsız “sınırsız” uçsuz k. 59
kıl- “yapmak” k. 40; k.-mı[ş] 48; ögrätig k.-mış 54
kırk “kırk” yüz k. 11
kız “kız” k. 01
kim “ki” k. 26, 37, 51, 57, 69
kop “bütün” k. kamag 31
köŋül “bilinç” k. tözlüg 09
kör-, kö[r]-, [kör]- “görmek, bakmak” k.-gäli ärklig 02, 15; k.-g[ä]li [ärklig] 34; [k].-[gäli] ärklig 23; [k].-[gäli] [ärklig] 67
körgit-, kö[rgit]- “göstermek” körkin k.-ip 25, 36, 50; körkin k.-[i]p 68
körk “görünüş” k. mäŋiz 29; k.+in körgitip 25, 36, 50; k.+in kö[rgiti]p 68
körklä “güzel” k. kız 01
közüngü “ayna” tägirmi k. bilgä [bilig] 55
[kuanşi-im], [kuanşi-i]m, [kuanşi]-im < Çin. 觀世音 Guanshiyin “(Bodhisattva) Avalokiteśvara” [k]. bodis(a)t(a)v 24, 34, 67; [k]. [bodis(a)t(a)v] 16; [k]. bo[dis(a)t(a)v] 48
kutg[ar]- “kurtarmak” nom nomlayu k.-[ur] 26
küçlüg “güçlü” k. küsünlüg 03
külä- “övmek” k.-miş 28
küsünlüg “güçlü” küçlüg k. 03
M
m(a)habr[ahme] << Skt. mahābrahmā “bir gök katı” m. 51
mäŋiz “dış görünüş” körk m. 29
muntag, muntag “bunun gibi” m. 03, 08
mün “günah” m. kadaglardın 31
N
namo, [namo] < Toh. A namo, Soğd. nʾmw ~ nmʾw < Skt. namas “saygı, hürmet” n. saŋ 17, 19; [n]. [bud] 17, 19; [n]. darm 19; [n.] [darm] 17
nom, nom, [nom] < Soğd. nwm < Grek. nomos “öğreti, dinî kaide” (~ Skt. dharma) n. hanı 20; n. nomlayu 25, 68; n. [nomlayu] 36; n. no[mlayu] 50; [n]. noml[ayu] 46; n.+ın 33; arıg n.+lardın 53
nomla-, noml[a]-, no[mla]-, [nomla]- “vaaz vermek” nom n.-yu 25, 68; nom n.-[yu] 50; nom [n].-[yu] 36; [nom] n.-[yu] 47
O
[o]gşatguluks[uz] “benzersiz” [o]. 44
ol, [ol] “o” o. 24, 57, 67; [o]. 16, 35
orun “yer” o.+ıŋa tüzülüp 52
Ö
ögrätig, ö[gräti]g “tatbik, uygulama” ö. 71; ö. kılmış 54
öŋi, öŋi “başka” ö. 32, 53
ötrü, [ötr]ü “sonra” ö. 23, 34; [ö]. 15
öz “kendi” ö.+in adamış 77
P
pratikabut < Soğd. prtʾykpwt ~ prtʾykpwtt < Skt. pratyekabuddha “aydınlanmayı elde etmiş ancak yalnız yaşayan ve bilgisini dünyaya açıklamayan, yalnızca kendisi için bir Buddha” p.+lar 25
S
sakın- “düşünmek” s.-u 08, 29
saŋ < Soğd. snk, Toh. A saṅk ~ saṅgh, Toh. B sāṅk < Skt. saṅgha “topluluk, cemaat” namo s. 17, 19
sançanaçay << Skt. *saṃjñāyachavi (?) “bir yakṣa ordu komutanının adı” uruŋutı s. 38
sansar < Toh. A ve Toh. B saṃsār, Soğd. sns’’r ~ snks’’r < Skt. saṃsāra “doğum ölüm çemberi” tulp s. 41
sapşı “uygun, münasip” s. işlärdä 71
sav “söz” s.+lar 43
sı[n] “boy” bod s. 42
söz “söz” s.+tä 14
s[uv] “su” alku yertinçü yer s. 74
süz- “inanmak” s. 27
T
taloy “okyanus” t. üg[üz] 76
tägirmi “daire şeklinde, yuvarlak” t. közüngü bilgä [bilig] 55
täŋäşisiz “benzersiz” t. y[öläşürü]gsüz 77
t(ä)ŋri, t(ä)ŋri “tanrı” t. 36, 72, 73; t.+niŋ çogıŋa yalın[ıŋa] 70
te-, te- “demek, söylemek” t.-di 31; t.-p 28, 31
tegmä “adlı” t. 75
tınl(ı)g, t[ınl(ı)g], [tınlıg] “canlı” t.+lar 26, 37, 51; t.+[lar] 69; t.+larka 24, 35; t.+lark[a] 67; t.+[lar]ka 75; [t].+[la]rk[a] 16
tolu “dolu” t. 31, 42
törlüg “türlü” iki t. yeväklärdin 60; yüz kırk t. äŋänyük 11
tözlüg “esaslı” t. 56; köŋül t. umay 09
tulp “bütün” t. sansar 41
tuş “safha” t.+larda 22
tut- “tutmak” umug ınag t.-up 04
tükällig “mükemmellik” t.+i üzä 30
tüzül- “tertip edilmek” ornıŋa t.-üp 52
U
uçsuz “sınırsız” u. kıdıgsız 59
ulug, ulug, “büyük, ulu” u. 35, 69
umay “rahim” köŋül tözlüg u. 09
umug “çare” u. ınag tutup 04
uruŋut “komutan, general” u.+ı sançanaçay 38
uzun “uzun” üç asankelıg u. [y]ol 58
Ü
üç “üç” ü. 07, 10; ü. asankelıg uzun [y]ol 58
üg[üz] “nehir” taloy ü. 76
üküş “çok” ü. 26
üzä “ile” ü. 14, 30, 39
Y
[y(a)]laŋuz “yalnız” [y]. 09
yalın “parıltı” çogıŋa y.+[ıŋa] 70
yalŋuz “yalnız, tek” y. 21
yad- “yaymak” y.-sar 41
yaŋlıg “böyle” y. 16
yer “yeryüzü” y. s[uv] 74
yertinçü “yeryüzü” y. yer s[uv] 74; y.+d[ä] 42
yetinçsiz, yetinçsiz “fevkalade” y. 20, 29
yeväg “teçhizat” iki törlüg y.+lärdin 60
yinçgä “ince” y. 30
yitür- “kaybetmek” yöläşürüglär üzä y.-ü 39
[y]ol “yol” üç asankelıg uzun [y]. 58
yorıg “yol, gidişat” y.+ın 13
yöläşürüg “karşılaştırma” y.+lär 39
y[öläşürü]gsüz “benzersiz” täŋäşisiz y. 77
yüz “yüz” y. kırk törlüg äŋänyük 11
Eski Uygurca Saddharmapuṇḍarīka-sūtra içerisinde önemli bir yere sahip olan Avalokiteśvara’ya dair bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda saklanan ve daha evvel neşredilmemiş altı fragmanın neşrini konu alan bu çalışmanın sonuçları şöyle sıralanabilir: (1) Bu yazı ile 77 satır hacminde daha evvel neşredilmemiş fragmanlar Türk dili araştırmalarına veri olarak sunulmıştur. (2) Çalışma 77 satırdan oluşsa da yedi satır ağır hasarlıdır ve bu satırlarda yalnızca birkaç harf kalıntısı mevcuttur. (3) Metnin söz varlığı incelendiğinde 132 sözcük tespit edilmiştir. Bu sözcüklerden 18’i (% 13,74) fiil ve fiil soylu sözcükken, 114’ü (% 86,36) isim ve isim soylu sözcüktür. (4) Metnin temel söz varlığı göz önünde tutulduğunda 17 (% 12,87) sözcüğün alıntılandığı görülmektedir. Bu sözcüklerden üçü (% 2,27) Soğdca üzerinden Sanskritçeden, üçü (% 2,27) Çince üzerinden, üçü (% 2,27) Toharca veya Soğdca üzerinden Sanskritçeden, ikisi (% 1,51) Soğdcadan, üçü (% 2,27) ara dil olmaksızın Sanskritçeden, biri (% 0,75) ara dil olmaksızın Toharcadan ve son olarak biri (% 0,75) de Soğdca üzerinden Grekçeden alıntılanmıştır. (5) Bu çalışmaya konu olan Avalokiteśvara’ya dair fragmanların Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’nın hangi bölümüne ait olduğunun belirlenememesi söz konusu metnin paralelliklerini tespit etmeyi güçleştirmektedir.
İşaretler ve Kısaltmalar
§ | madde başı / madde no |
… … … | Metindeki hasarlı kısımlara işaret eder. |
…2 | ikileme |
bk. | bakınız |
Çin. | Çince |
EUyg. | Eski Uygurca |
Grek. | Grekçe |
krş. | karşılaştırınız |
o. F. | ohne Fundsigle [= Fragmanın bulunduğu yeri gösterir işaret mevcut değil] |
Skt. | Sanskritçe |
Soğd. | Soğdca |
Toh. A | Toharcanın A diyalekti |
Toh. B | Toharcanın B diyalekti |
Kaynakça
Adams, D. Q. (2013). A dictionary of Tocharian B. Revised and greatly enlarged vol. 1-2. Rodopi.
Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. kitap karşılaştırmalı metin yayını. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Carling, G. ve Pinault, G-J. (2023). Dictionary and thesaurus of Tocharian A. Harrassowitz.
Fedakâr, D. (1994). Das Alttürkische in sogdischer Schrift. Textmaterial und Orthographie (Teil II). Ural-Altaische Jahrbücher-Neue Folge, 13, 133-157.
Gabain, A. von (1954). Türkische Turfan-Texte VIII. Texte in Brāhmīschrift. Berlin.
Gabain, A. von (1988). Eski Türkçenin grameri (Mehmet Akalın, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Giles, H. A. (1912). A Chinese-English dictionary: Part I-II. 2nd edition. Kelly and Walsh.
Hazai, G. (1970). Ein buddhistisches Gedicht aus der Berliner Turfan-Sammlung. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 23, 1-21.
Kaçalin, M. S. ve Ölmez, M. (2023). Kaşgarlı Mahmud. Dîvânu lugâti’t-Türk. Türk dilinin ilk sözlüğü. VakıfBank Kültür Yayınları.
Kara, G. (2004). An Old Tibetan fragment on healing from the sutra of the thousand-eyed and thousand-handed great compassionate Bodhisattva Avalokiteśvara in the Berlin Turfan Collection. Turfan Revisited: The First Century of Research into the Arts and Cultures of the Silk Road (141-146). Reimer.
Kara, G., Zieme, P. ve Tugusheva, L. (2022). Avalokiteśvara-Sūtras. Edition altuigurischer Übersetzungen nach Fragmenten aus Turfan und Dunhuang. Brepols.
Karaman, A. (2022). Eski Türkçede ikilemeler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kasai, Y. (2008). Die uigurischen buddhistischen Kolophone. Brepols.
Lomi, B. (2021). Avalokiteśvara in East Asia. Brill’s Encyclopedia of Buddhism (Cilt 2, 546-561). Brill.
Maue, D. ve Röhrborn, K. (1980). Zur alttürkischen Version des Saddharmapuṇḍarīka-Sūtra. Central Asiatic Journal, 24, 251-273.
Müller, F. W. K. (1911). Uigurica II. Abhandlungen der Königlich Preußischen Akademie der Wissenschaften.
Oda, J. (1996). A fragment of the Uighur Avalokiteśvara-Sūtra with notes. Turfan, Khotan und Dunhuang. Vorträge der Tagung “Annemarie v. Gabain und die Turfanforschung” veranstaltet von der Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften in Berlin (9. - 12. 12. 1994) (229-243). Akademie Verlag.
Oda, J. (1999). Kuanşi-im Pusar ve Kuanşi-im Bodistv üzerine. 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996 (795-806). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Oda, J. (2000). Torukogo bukkyō shahonni kansuru nendairon – Hachiyōkyō to Kannongyō [The chronology of the Säkiz yükmäk yaruq and the Quanši-im pusar sūtras]. Tōyōshi Kenkyū, 59(1), 114-171.
Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca İkilemeler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(2), 243-311.
Özcan Devrez, C. (2020). Eski Uygurca Kuanşi im Pusar incelemesi. Metin-çeviri-açıklamalar-sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Poucha, P. (1955). Institutiones linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus linguae Tocharicae dialecti A. Státní Pedagogické Nakladatelství.
Radloff, W. (1911). Kuan-ši-im Pusar. Eine türkische Übersetzung des XXV. Kapitels der chinesischen Ausgabe des Saddharmapuṇḍarīka. Imp. des Sciences.
Raschmann, S.-C. (2022a, 21 Eylül). U 2399 [T II 502]. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland. https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001922 [15.07.2024].
Raschmann, S.-C. (2022b, 10 Nisan). U 2404 [T II 508]. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland. https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001940 [15.07.2024].
Raschmann, S.-C. (2022c, 10 Nisan). U 2406 [T II 511]. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland. https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001941 [15.07.2024].
Raschmann, S.-C. (2022d, 26 Eylül). U 3305 [T III M 219.519]. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland. https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001928 [15.07.2024].
Raschmann, S.-C. (2022e, 28 Eylül). U 3533 [o. F.]. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland. https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001931 [15.07.2024].
Raschmann, S.-C. (2022f, 10 Nisan). U 3538 [o. F.]. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland. https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001939 [15.07.2024].
Röhrborn, K. (1976). Fragmente der uigurischen Version des „Dhāraṇī-Sūtras der großen Barmherzigkeit. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 126, 87-100.
Röhrborn, K. (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien 1-6. Steiner.
Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1: ab- - äzüglä-. Steiner.
Röhrborn, K. (2017). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel. Band 2: aš-äžük. Steiner.
Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Sertkaya, O. F. (2021). Göz Hastalıkları ve Tedavileri Üzerine Eski Uygurca Sūtra’lardan Parçalar. Journal of Old Turkic Studies, 5(2), 380-392.
Shōgaito, M. (1988). Drei zum Avalokiteśvara-sūtra passende Avadānas. Der türkische Buddhismus in der japanischen Forschung (56-99). Otto Harrassowitz.
Shōgaito, M. (2003). ロシア所藏ウイグル語文献の研究–ウイグル文字表記漢文とウイグル語佛典テキスト Roshia shozō uigurugo bunken no kenkyū: Uiguru monji hyōki kanbun to uigurugo butten tekisuto / Uighur manuscripts in St. Petersburg: Chinese texts in Uighur script and Buddhist Uighur texts. Nakanishi Printing.
Sumi, T. (1977). Kuan-ši-im Pusar. A note on the Uighur text of Chinese translation XXV. Kuan-ši-im Pusar of Saddharmapuṇḍarīka-sūtra edited and translated by W. Radloff, St. Pétersbourg 1911. Kariya.
Tekin, Ş. (1960). Uygurca Metinler. I. Kuanşi im pusar (ses işiten ilâh). Vap ḥua ki atlıġ nom çeçeki sudur (saddharmapuŋḍarīka-sūtra). Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Tekin, Ş. (1963). Der heutige Zustand der Turcica der Turfan-Sammlung in Mainz. Trad. XXV Mezhdunarod. Kong Vostokovedov (Cilt III, 319-321), Moskva.
Tekin, Ş. (1965-66). Uygur Bilgini Sın͡gḳu Seli Tutun͡g’un Bilinmeyen Yeni Bir Çevirisi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 29-33.
Uzunkaya, U. (2020). Budist Eski Uygur edebiyatından iki metin (metin-çeviri-açıklamalar-dizinler). Kesit Yayınları.
Uzunkaya, U. (2021). Eski Uygurca Saddharmapuṇḍarīka-sūtra Tefsirine İlişkin Fragmanlar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 18(4), 457-474.
Uzunkaya, U. (2023). Eski Uygurca Saddharmapuṇḍarīka-sūtra’ya İlişkin Fragmanlar. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 57, 371-401.
Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch – Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın el sözlüğü: Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Universitätsverlag Göttingen.
Yakup, A. (2011). An Old Uyghur fragment of the Lotus Sūtra from the Krotkov Collection St. Petersburg. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 64(4), 411-426.
Zakirov, R. A. (1982). Yazık drevneuygurskogo pamyatnika “Kuanşi im Pusar”. Institut Yazıkoznaniya Moskva.
Zhang, T. (1990). Huihuwen ‘Miaofa lianhua jing’ xiaokan yu yanjiu. [Comparison and analysis of the Old Uyghur ‘Kuanši-im Pusar chapter of the Lotus Sūtra’]. Kashi Shifan Xueyuan Xuabao, 3, 56-68.
Zhang, T. (2012). Tulufan baizikeli chutu huihuwen ‘Miaofa lianhua jing’ canye yanjiu [Analysis on the ‘Lotus Sūtra’ fragment found from Turfan Bezeklik]. Shoujie Zhongguo Shaoshuminzu Guji Wenxian Guoji Xueshu Yantaohui Lunwenji (356-365). Minzu Press.
Zieme, P. (1976). Sïngqu Säli Tutung - Übersetzer buddhistischer Schriften ins Uigurische. Tractata Altaica, Denis Sinor Sexagenario Optime De Rebus Altaicis Merito Dedicate (767-775). Harrassowitz.
Zieme, P. (1985). Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren. Akademie Verlag.
Zieme, P. (1989). Zwei neue alttürkische Saddharmapuṇḍarīka-Fragmente. Altorientalische Forschungen, 16, 370-379.
Zieme, P. (1998). The Conversion of King Śubhavyūha. Further fragments of an Old Turkish version of the Saddharmapuṇḍarīka. Sūryacandrāya. Essays in honour of Akira Yuyama on the occasion of his 65th birthday (257-265). Indica et Tibetica Verlag.
Zieme, P. (2000). Der Bodhisattva Gadgadasvara. Ein alttürkisches Fragment aus dem XXIV. Kapitel des Saddharmapuṇḍarīkasūtra. Vostok. Istorija i kul’tura. Professoru Ju. A. Petrosjanu k 70-letiju so dnja roždenija (271-286). Nauka.
TYB Akademi 42 / Eylül 2024
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.